نرگس رسولی | در حالی که تنها چند روز به انتخابات امریکا باقی مانده و دونالد ترامپ همچنان در حال دست و پنجه نرم کردن با بایدن رقیب سرسخت انتخاباتی‌اش است، در تازه‌ترین اقدام علیه ایران توسط وزارت خزانه‌داری خود از تحریم چندین مقام نفتی ایران خبر داده است . وزارت خزانه‌داری امریکا شامگاه دوشنبه (پنجم آبان‌ماه) بیژن زنگنه، وزیر نفت، وزارت نفت و سازمان‌های مرتبط با آن را تحریم کرد. به این ترتیب به لیست سیاه تحریمی‌های امریکا چندین نام و سازمان جدید اضافه شده است تا به زعم رییس‌جمهور امریکا حلقه فشارها بر ایران تنگتر از قبل شود . بر این اساس و طبق گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت ملی نفت ایران، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری امریکا چند نهاد و شخص مرتبط با وزارت نفت ایران را در فهرست تحریم‌ها قرار داده است. به این ترتیب از این پس شرکتهای تابع وزارت نفت ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شرکت خطوط لوله و ارتباطات نفتی ایران، شرکت ملی مهندسی و ساخت نفت ایران، شرکت پالایش نفت آبادان، شرکت پالایش نفت امام خمینی شازند و شرکت ملی صنایع پتروشیمی جزو لیست جدید شرکت‌هایی تحریم شده امریکا هستند و در کنار این شرکتها بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران، مسعود کرباسیان مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، نصرالله سردشتی، مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران، علیرضا صادق‌آبادی مدیرعامل پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، بهزاد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی و علی‌اکبر پورابراهیم، مدیرعامل شرکت نیکو در فهرست تحریم‌های جدید امریکا قرار گرفتند. البته پیش از این امریکا در لیستی بلند بالا تعداد دیگری از مدیران، مسوولان و شرکتها و بانک‌های ایرانی را در لیست تحریم خود قرار داده تا از این طریق و بنابه گفته ترامپ با فشار آمدن بر اقتصاد، شرایط برای پذیرفتن شرط و شروط امریکا توسط ایران فراهم شود . در همین حال بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران که به شیخ الوزرای نفتی ایران هم مشهور است در واکنشی که دقایقی بعد از اعلام تحریم‌های نفتی ایران از طریق حساب توییتری‌اش نشان داد اعلام کرد: «صنعت نفت ایران از پا نخواهد نشست.» زنگنه در شبکه مجازی توییتر نوشت: «تحریم من و همکارانم واکنش منفعلانه به شکست سیاست واشنگتن برای به صفر رساندن صادرات نفت است. دوران یکجانبه‌گرایی در جهان به پایان رسیده است. صنعت نفت ایران از پا نخواهد نشست. هیچ دارایی هم در خارج از ایران ندارم که شامل تحریم شود. جان و مال و آبرویم فدای ایران.» ...
در همین حال علیرضا میریوسفی سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل در واکنشی به تحریم‌های نفتی امریکا علیه صنعت نفت ایران در صحفه توئیتری خود نوشت: «خصومت امریکا نسبت به مردم ایران حد و حدودی ندارد. امریکا در حال تحریم نهادهایی است که پیش از این نیز تحت اتهام‌های ساختگی هدف تحریم قرار گرفته‌اند. با این وجود، اعتیاد امریکا به تحریم‌ها راه به جایی نبرده است. همانطور که مشاور امنیت ملی ایالات متحده اذعان کرده است: امریکا دیگر گزینه‌ای برای تحریم ندارد.»
رکوردشکنی صادرات بنزین ایران
کار دست امریکا داد
بسیاری تحریم‌های جدید نفتی ایران را بی‌ارتباط با ارسال محموله‌های بنزین به ونزوئلا نمی‌دانند و معتقدند که ارسال بنزین به ونزوئلا از سوی ایران دهن‌کجی روشنی به تحریم‌های وضع شده از سوی امریکا بوده است و به همین جهت رییس‌جمهور امریکا در شرایطی که همه عزم خود را برای بردن رقابت در انتخابات جزم کرده است برای اینکه آخرین ضربات را به اقتصاد نفتی ایران بزند دست به وضع تحریم‌های جدید کرده است . البته ترامپ در تازه‌ترین واکنشش گفته بود که اقتصاد نفتی ایران به‌شدت محدود شده است و فشارهای آتی موجب خواهد شد تا ایران پای میز مذاکره بدون شرط با امریکا بنشیند . بر اساس گزارش‌هایی که از رکورد صادرات بنزین ایران منتشر شده است نشان می‌دهد که ایران موفق شده است در یک روز به اندازه صادرات یک ماهه نفت، بنزین صادر کند و این رکوردشکنی، از چشمان امریکا و همپیمانانش در منطقه مخفی نمانده است و حتی بسیاری احتمال ادامه این روند و شکست تحریم‌های نفتی علیه ایران را داده‌اند. ترسی که نتیجه آن اعمال تحریم‌های جدید نفتی است. طبق آمارهای صادراتی در 6 ماهه نخست سال جاری علی‌رغم تحریم‌ها 30 میلیارد و 349 میلیون دلار تجارت کالا بین ایران و دیگر کشورها صورت گرفته است. باتوجه به ارزش 13 میلیارد و 566 میلیون دلاری صادرات کالاهای غیرنفتی در نیمه نخست سال جاری باید گفت بنزین در صدر این کالاهای صادراتی توانسته است در ارزآوری کشور نقش قابل توجهی را ایفا کند. پس از آنکه با تلاش متخصصان داخلی، ایران در تأمین بنزین خودکفا شد، صادرات بنزین از سال گذشته به صورت جدی در دستور کار قرار گرفت، به‌طوری که اکنون ایران یکی از صادرکنندگان فعال بنزین در منطقه و جهان است. درحالی که بیش از یک سال از صادرات بنزین ایران از طریق رینگ بین‌المللی بورس انرژی می‌گذرد، چهارشنبه گذشته 28 میلیون بشکه بنزین از طریق این رینگ معامله شد تا رکورد معاملات روزانه بورس انرژی رقم بخورد.
تحریم برای جو روانی
محمود خاقانی از کارشناسان نفتی است که تحریم‌های جدید علیه مدیران و شرکتهای نفتی را مورد تحلیل قرار داده و معتقد است: «وزیر نفت ایران در امریکا حساب بانکی ندارد بنابراین تحریم او اثری ندارد، موضوع این است که می‌خواهند جو روانی ایجاد کنند، و کسانی را که وارد مذاکره با زنگنه شوند مورد مجازات قرار دهد. طی چند روز اخیر امریکا تلاش مضاعفی به‌کار بسته که ایران را تحت فشار قرار دهد. جالب اینکه همواره در انتخابات امریکا رقبا این کشور مطرح بوده‌اند اما اکنون به اندازه‌ای که نام ایران در ستادهای انتخاباتی مطرح است نامی از روسیه و چین و حتی ونزوئلا برده نمی‌شود.» وی با اعتقاد بر اینکه تحریم‌ها یا همان فشارهای جدید امریکا بر علیه ایران نقطه مهمی در مبارزات سیاسی و انتخاباتی امریکا محسوب می‌شود، ادامه داده است: «در نظرسنجی‌ها حتی در اروپا اکثرا موافق عدم انتخاب ترامپ هستند در امریکا یک حضور کم سابقه در انتخابات به ویژه از سوی اقلیت دیده می‌شود. اقتصاد امریکا در شرایط خوبی نیست، دموکرات‌ها هم به دلایلی تمایل دارند ترامپ انتخاب شود چون در سال 2008 یک اقتصاد را با شرایط خوبی به ترامپ تحویل دادند اما امروز اوضاع تغییر کرده است.ترامپ در ژوئن 2017 رسما اعلام کرد که بدنبال تسلط بر بازار جهانی است اما به دلیل کرونا کاهش مصرف انرژی را شاهد هستیم. امروز تحریم تسلیحاتی ایران تمدید نشد بنابراین برجام در این بخش موفق بود بحث بر سر این است که کشورهای جدیدی وارد تجارت با ایران خواهند شد و این برای امریکا گران تمام می‌شود. کشورها می‌توانند از ایران نفت دریافت و خدمات و کالا تحویل دهند. بنابراین خزانه داری نگران است و در چند روز باقی مانده از دولت ترامپ بیشترین تلاش را برای اعمال محدودیت در ایران می‌کند.» این کارشناس اقتصاد بین‌الملل تاکید می‌کند که «ترامپ در سیاست خارجی خود شکست خورده و به لحاظ تعرفه‌ای حریف چین نشد با اروپا نیز نتوانست بر سر برجام به توافق برسد. بنابراین اکنون سراغ کشورهای کوچک و کمرنگ به لحاظ تاثیرگذاری مثل سودان و بحرین رفته تا روابط شان را با اسراییل عادی کنند. این نشان می‌دهد ترامپ به خاطر شکست در سیاست خارجی دستپاچه است. امریکا به خاطر کرونا در وضعیت بدی به لحاظ بیکاری و فقر گیر کرده و تا آخر سال 6 تریلیون دلار کسری بودجه خواهد داشت که به 30 تریلیون دلار قبلی اضافه می‌شود و پیش‌بینی می‌شود که تا 2025 میزان کسری به 40 تریلیون دلار برسد. »
بستن دست بایدن
در همین حال نادر حبیبی از اساتید اقتصاد دانشگاه برندایز امریکا نگاه دیگری دارد و معتقد است که ترامپ با تحریم مدیران نفتی ایران قصد دارد تا در صورت انتخاب بایدن دست وی را ببندد. وی در تحلیلی که در این مورد ارایه کرده است معتقد که « دولت امریکا چون قدرت دارد بدون توجه به نظام بین‌المللی از حداکثر فشار علیه ایران استفاده می‌کند. هدف ترامپ از تحریم‌ها این نیست که شانس انتخاب خود را افزایش دهد بلکه یک اقدام لجبازانه برای تداوم فشار حداکثری در صورت شکست در انتخابات است. البته تحریم‌ها جدید نیستند، شرکت ملی نفت ایران همواره و به خصوص از سال 2018 تحریم بوده است. اما آنچه جدید است و اعلام شد ادعای ارتباط بین شرکت نفت ایران و چند شرکت وابسته به وزارت نفت با فعالیت‌های سپاه است. ادعای وجود این ارتباط باعث می‌شود دولت‌های بعدی امریکا با مشکلات زیادی برای لغو تحریم‌های ایران مواجه شوند، چون باید از مقررات نظارت بر فعالیت‌های ضد تروریستی عبور کنند که برای دولت آینده دشوار خواهد شد. در این تحریم جدید همراه با وزارت نفت ایران چند شرکت غیر ایرانی هم مورد تحریم قرار گرفتند، از جمله شرکتی در انگلستان به نام مدنی‌پور، دوم شرکت مبین در دوبی و دیگری یک شرکت تجارت نفت عمانی است. به نظر می‌رسد هدف از تحریم این شرکتها جلوگیری از ارسال نفت ایران به ونزوئلا است زیرا این سه شرکت در ماه‌های اخیر در ارسال نفت ایران به ونزوئلا شرکت داشتند.» این استاد اقتصاد دانشگاه برندایز امریکا تصریح می‌کند: «شاید دلیل سومی هم برای اعمال تحریم مدیران نفتی ایران وجود داشته باشد و آن اینکه اگر بخواهد مذاکراتی بین ایران و امریکا در جریان باشد، بنابراین برای چانه‌زنی و فشار به ایران تحریم‌ها را افزایش داده تا بتواند امتیازات بیشتری بگیرد. هدف ترامپ از تحریم‌ها این نیست که شانس انتخاب خود را افزایش دهد بیشتر یک اقدام لجبازانه برای تداوم فشار حداکثری در صورت شکست در انتخابات است، موضوع دیگر اینکه اخیرا یک انتظارات مثبتی بین مردم ایران و دولت ایجاد شده که اگر بایدن برنده شود تحریم کاسته می‌شود، شاید ترامپ با این اقدام فشار روانی بیشتری بر مردم ایران وارد می‌کند که این انتظارات مثبت از بین برود و چه بسا شاهد افزایش تقاضا و قیمت برای دلار باشیم که اثر منفی روی اقتصاد مردم ایران خواهد داشت.» حبیبی البته برخلاف بسیاری از تحلیلگران داخلی ارتباط تحریم‌های جدید با صادرات بنزین به ونزوئلا را مورد توجه قرار داده است اعمال تحریم به دلیل افزایش صادرات ایران را منتفی می‌داند و می‌گوید: «تاکنون صادرات به صورت پنهانی در جریان بود و در سال 2018 جلوی صادرات ایران کاملا گرفته شده بود، اعمال تحریم جدید نمی‌تواند روی صادرات رسمی اثری داشته باشد، فقط این احتمال وجود دارد که امریکا بخواهد با اقدامات نظامی جلوی صادرات غیررسمی ایران را از طریق کشتی به کشتی یا ارسال به عراق بگیرد که در این صورت انتظار خطر نظامی و تنش بیشتر می‌شود. تحریم‌های جدید با انگیزه اقتصادی نیست چون صادرات ایران باز و آشکار نیست و میزان آن هم مشخص نیست که بدانیم چه اثری در بازار بزرگ نفت داشته است.» این استاد دانشگاه امریکا تاثیر تحریم‌های جدید بر بازار نفت را زیاد نمی‌داند و در عین حال معتقد است که تحریم یکجانبه امریکا از حمایت بین‌المللی و قانونی برخوردار نیست و ارتباطی با ارزش‌های لیبرالی امریکا ندارد و صرفا جنبه قدرت و زورگویی است، دولت امریکا چون قدرت دارد بدون توجه به نظام بین‌المللی از حداکثر فشار علیه ایران استفاده می‌کند که البته فشار زیادی روی مردم ایران می‌آید و اقشار مختلفی آسیب دیدند و این ضربه به مردم چیزی نیست که از دید رهبران فعلی امریکا اهمیتی داشته باشد.
