مسعود کمالی اردکانی ٭
سازمان‌های توسعه تجارت در بسیاری از کشورها متولی اصلی توسعه تجارت و سردمدار پیشبرد دیپلماسی تجاری هستند. براساس مطالعه بانک جهانی، این سازمان‌ها عمدتاً زیرنظر دولت فعالیت می‌کنند و بیش از چهل درصد آنها دفاتری در خارج از کشور دارند و بیشترین سهم بودجه خود را برای فعالیت‌های بازاریابی و تحقیقات بازار صرف می‌کنند. طبق برآورد بانک جهانی، 10 درصد افزایش در بودجه سازمان‌های مذکور بین شش دهم تا یک درصد افزایش در صادرات را به‌دنبال خواهد داشت . یکی از این موارد بهره‌گیری از ظرفیت رایزن بازرگانی است، رایزنان بازرگانی نقش مهمی در پیشبرد اهداف این سازمان‌ها ایفا می‌نمایند. دامنه و پوشش فعالیت رایزنان بازرگانی طی دهه اخیر به‌دلیل تغییر اولویت‌های دولت‌ها تغییر اساسی یافته و از تمرکز صرف بر توسعه تجارت به افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه گردشگری و توسعه برند ملی گسترش یافته است.
نکات کلیدی:
افزایش صادرات و توسعه بازارهای خارجی نیازمند طراحی برنامه‌ها و اقدامات ترویجی و زیرساختی (توسعه حمل و نقل و لجستیک، امور بانک و بیمه، تجهیز مرز‌ها و گمرکات، انعقاد توافقات استاندارد و گمرکی) است. اعزام رایزنان بازرگانی در میان برنامه‌ها و فعالیت‌های متعدد ترویجی (اطلاع‌رسانی فرصت‌های تجاری، آموزش و مشاوره به تجار و بازرگانان، همایش‌های معرفی فرصت‌های بازار، تحقیقات و تبلیغات بازار، برپایی نمایشگاه‌های تخصصی و اختصاصی خارج کشور، اعزام وپذیرش هیات تجاری، ایجاد مراکز تجاری) تنها یکی از عوامل تاثیرگذار در توسعه تجارت است اما نقش مهمی در پیشبرد هر دو نوع برنامه‌های ترویجی و زیرساختی با کشور هدف ایفا می‌نماید.
عملکرد رایزنان بازرگانی بسته به ساختار اقتصادی بازار هدف از جمله اندازه و پتانسیل بازار، درجه اکمال اقتصادی و تجاری، محیط قانونی و تشکیلات قضایی، فاصله جغرافیایی، تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، داشتن کارمند محلی و بودجه کافی، میزان توانمندی سفیر و کارکنان سفارت در امور اقتصادی، وجود نهادهای داخلی پشتیبان و بالاخره مهارت‌های علمی و ارتباطی خود رایزنان متفاوت است.
شناخت نسبی از نظام سیاسی و اقتصادی بازار هدف و اولویت‌بندی اقدامات و برنامه‌ها، شناسایی نهادهای تجاری دولتی و خصوصی و ایجاد ارتباط با آنها، رصد، گردآوری و تحلیل اطلاعات تجاری (تحلیل رقبا، رویدادها، اخبار، گزارش‌ها و...) و ایجاد مکانیزم ارتباط با فعالین اقتصادی می‌تواند در ارتقای کارایی و اثربخشی رایزنان بازرگانی تاثیر بسزایی داشته باشد.
نقش رایزن بازرگانی به عنوان نماینده دولت و دیده‌بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت به منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت‌ها و اطلاع‌رسانی ظرفیت‌های تجاری با کشور هدف به همه تجار و فعالین اقتصادی کشور نقش بی‌بدیلی است که جایگزینی ندارد و ایده‌هایی همچون حضور نماینده بخش خصوصی در بازارهای هدف به عنوان رایزن بازرگانی کشور در عمل به‌دلیل ساختار اتاق‌های بازرگانی کشور (بسیاری از تجار و فعالین اقتصادی کشور عضو تشکل‌ها و اتاق‌های مشترک نیستند) قابلیت اجرایی ندارد.
