رضا خاکی‌نژاد
کرونا اگر می‌کشد، هشدار هم می‌دهد. هشدار به آنهایی که رهیافت‌های عقلی در حوزه معرفت اجتماعی را بر نمی‌تابند و بسترساز خسارات و تلفات بیشتر می‌شوند. خوشبختانه، جامعه اینک به اعتبار تجربه برآمده از ویروس همه گیر «کرونا» بیشتر از همیشه می‌داند که چه می‌خواهد. درست برخلاف نظر برخی جامعه‌شناسان در گذشته که بر این باور بودند جامعه ایران بر سر آن چه که نمی‌خواهد توافق دارد !
با تورقی در تاریخ علم به روشنی می‌توان دریافت که علم از قرون وسطی به این‌سو، تا چه میزان از فراز و فرود برخوردار بوده و البته در این فاصله، چه دستاورد‌های خیره‌کننده و درخشانی داشته است. این دستاورد‌ها به ویژه از قرون پانزده و شانزده به بعد، کار و زیست جمعی جهانیان را یکسره دستخوش دگرگونی بی‌سابقه و حیرت‌انگیز کرده است. تا آن جا که به گفته «آلفرد نورث وایت هد» در سال ۱۵۰۰ میلادی، مردمان اروپا بسیار کمتر از «ارشمیدس» که ۲۱۲ سال پیش از میلاد مسیح درگذشته است، می‌دانستند! بدیهی است دستاورد‌های علم بدون هزینه هم نبوده است. جهان علم، در موارد بسیاری، درگیر با عوامل بازدارنده، کمتر فرصت و مجال آن را پیدا کرده است تا تمام قد در برابر اندیشه غیرعلمی و غیرعقلانی بایستد و از یافته‌هایش دفاع کند. پیداست در چنین شرایطی، علم همواره ذیل قدرت‌های سیاسی - اقتصادی و مذهبی زمان خود تعریف شده و از اقتدار و استقلال لازم برخوردار نبوده است.
«برتراند راسل» در خطابه‌ای که در سال ۱۹۴۷ ایراد کرد، با اشاره به دشواری‌های علم در برابر تفکر قرون وسطایی، به مواردی چون به آتش افکنده شدن «جردانو برونو» فیلسوف ایتالیایی در سال ۱۶۰۰ میلادی و مرتد و ملحد شناخته شدن «گالیله» از سوی پاپ روم به فاصله ۱۳ سال بعد به جرم ابراز عقیده پیرامون علم هیات و منظومه شمسی اشاره می‌کند .
اما این‌بار علم در هیئت و شمایل دیگری چهره نشان می‌دهد. وقتی نظام‌های مقتدر جهان، برای گشودن گره یک دشواری ناشی از بیماری همه گیر، به ضعف و فتور در می‌غلتند، این علم و تفکر علمی است که از بستر خرد و عقلانیت سر بر می‌آورد و به مرز‌بندی بین خود و اصحاب حلقه‌های قدرت می‌پردازد. اینک که زورمداران، گردنکشان و قدر قدرت‌های جهان در برابر ویروسی نادیده و ناشناخته سپر انداخته، شمشیر‌های‌شان را غلاف کرده، در زرادخانه‌های شان را گل گرفته و مستاصل و حیران مانده‌اند سلاح‌های متعارف و غیر متعارف‌شان را به کدامین سو نشانه بروند، «کرونا» آغازگر عصر تازه‌ای در تاریخ خرد، تعقل، روشنگری و پوست‌اندازی تاریخی شده است. «کرونا» عزم آن دارد تا با خارج کردن علم از حوزه اقتدار ملاحظات سیاسی - اقتصادی و دینی، به آن سیادت، قدرت و موقعیت تازه‌تری ببخشد. «کرونا» اینک اقتدار را در فرهنگ سیاسی و اجتماعی جهان در چارچوب مفهومی نو تعریف و تبیین می‌کند و سر بر آوردن دنیایی تازه‌تر را نوید می‌دهد.
تحلیل روشمند و تولید اندیشه و نظر در چنین موقعیت خطیر تاریخی بر عهده اندیشه ورزان، فرزانگان و خرد‌پیشگانی است که به آغاز عصر جدید در حیات علمی و اجتماعی جهان باور دارند. چنین فرصت یگانه و بی‌همتایی از هم اینک توجه بسیاری از نخبگان و متفکران حوزه نظر و اندیشه را به سوی خود جلب کرده است. «کرونا» به ما کمک می‌کند افزون بر شستن دست‌ها، چشم‌ها را هم بشوییم و به شیوه‌ای دیگر و از زاویه‌ای دیگر، جهان هستی را به نظاره بنشینیم .
