فراز جبلی|
مشاور سردبیر|
بسیاری از طرح های رویا پردازانه امکان تحقق دارند اما آیا اجرای آنها عاقلانه است؟ سفر به ماه یک بار رخ داد چرا که هزینه اجرای مجدد چنین سفری هیچ منطق اقتصادی نداشت و اصولا اگر جنگ سرد و رقابت دو قطب بزرگ دنیا مطرح نبود در آن تاریخ هم این رویا از نظر اقتصادی عقلایی نبود. کشورها گاهی دچار چنین مشکلی می‌شوند. رویاهایی که همه درباره امکان تحقق آن صحبت می‌کنند در حالی که بر سر منطق اقتصادی آن کمتر بحث می‌شود. به‌ویژه زمانی که درباره طرح های ملی بحث می شود بسیاری از موارد سیاست یا خواست مدیران بیش از توجیه اقتصادی اهمیت پیدا می‌کند. بحث کمبود آب و لزوم اندیشیدن به راه‌حل‌های متفاوت باعث شده است که گاهی چنین طرح‌هایی مطرح شود. هفته گذشته معاون امور آب و آبفای وزارت نیرو درباره پروژه‌ای خبر داد که طبق آن از دریای عمان 700میلیون مترمکعب آب به استان خراسان رضوی، جنوبی و سیستان و بلوچستان منتقل شود. طبیعتا این آب پس از انتقال باید شیرین شود پیش‌بینی می‌شود حداقل 100 هزار میلیارد تومان هزینه در پی داشته باشد. این اولین بار نیست که چنین طرح‌هایی در دستور کار قرار می‌گیرد. طرح انتقال آب دریای خزر به کویر سمنان پس از وقفه زیادی چند ماه پیش مجددا در دستور کار قرار گرفت. در حقیقت مسئولان زمانی که با بن‌بستی به نام خشکسالی روبه‌رو می شوند به سراغ طرح هایی همچون انتقال آب دریا یا شیرین کردن آب می‌روند بدون آن که هزینه چنین کاری مطرح باشد. این آب قرار است صرف شرب شود یا کشاورزی و اگر کشاورزی(با توجه به میزان مصرف آب شرب و کشاورزی طبیعتا مشکل در بخش کشاورزی است) آیا این محصول قابلیت فروش دارد؟
تجربه چنین موضوعی را در دهه های 1980 و 1990 عربستان داشت. سعودی ها به لطف شوک نفتی و درآمدهای بی کران دست به ماجراجویی‌های جالبی در بحث انتقال آب دریا و شیرین کردن آن برای تولید گندم زدند. مزارع گندم به مرور در کنار چاه های نفت پدیدار شد و شعار خودکفایی گندم آن روزهای عربستان بسیار زیاد بود. اما نتیجه چه شد؟ قیمت گندم تولیدی عربستان به قدری بالا بود که هیچ کس حاضر به خرید آن نبود. دولت عربستان مجبور شد مجددا دست در جیب نفت کند و از پول نفت به گندم سوبسید دهد تا قیمت گندم عربستان برای فروش در بازارهای جهانی منطقی باشد. طبیعتا چنین کاری به هیچ وجه توجیه نداشت. عربستان موفق به تولید گندم شد و نشان داد که چنین طرحی ممکن است اما تاریخ این طرح را یک شکست بزرگ ثبت کرد. امروز اکثر گندم عربستان وارد می شود و دیگر خبری از مزارع گندمی که با هزینه بسیار ایجاد شده بود نیست. از سال 2016 کل گندم مصرفی عربستان وارداتی شد و فقط هزینه ای سنگین از آن طرح به یادگار ماند. امروز عربستان یکی از خریداران اصلی گندم در جهان محسوب می شود.
مدیران دولتی عادت دارند کلمه به هر قیمتی را برای اجرای یک طرح به کار برند اما اقتصاددانان هیچ گاه چنین حرفی نمی زنند. هر چیز در این دنیا هزینه ای دارد و باید این هزینه با عایدی و فرصت‌های جایگزین همخوانی داشته باشد. باید دید جدا از بحث‌های فنی آیا طرح های آبی کشور از نظر اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته اند؟
