مسیر اصلی دیپلماسی

مجید اعزازی|

دبیر گروه راه‌و شهرسازی|

1-سرانجام ساز و کار مالی اروپا برای انجام تبادلات تجاری با ایران موسوم به «اینستکس» راه‌اندازی شد. اگر چه عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه گفته آنچه که راه‌اندازی شده فاصله ملموسی با سطح خواسته‌های ایران دارد و از نظر من برای توقف تصمیم ایران به «کاهش تعهدات»کافی نیست، اما تکاپوی اروپا در آخرین روزهای مهلت 60 روزه ایران حاکی از تلاش و اراده سیاسی اروپا برای حفظ برجام و کاهش تنش‌های در خلیج فارس قلمداد می‌شود. مساله‌ای که برخلاف فشارهای حداکثری دولت دونالد ترامپ در ایالات متحده امریکا، مسیر گذار از این شرایط را برای ایران هموار می‌کند. از همین رو است که به باور برخی کارشناسان داخلی باید به اینستکس فرصت داد تا به بار بنشیند. چه آنکه این ساز و کار شرایط را برای پیوستن کشورهای غیر اروپایی طرف معامله با ایران نیز آماده می‌کند و حتی می‌تواند به عنوان الگویی منحصر به فرد میان ایران با سایر طرف‌های تجاری آن تسری یابد. در صورتی که تهران از مصوبات جلسه روز جمعه نمایندگان کشورهای 1+4 در وین مبنی بر راه‌اندازی اینستکس استقبال کند و به عبارتی اقدام کاهش تعهدات خود را متوقف کند، فرصت و فضای لازم برای تنش زایی امریکا در خلیج فارس از دولت ترامپ گرفته خواهد شد و بار دیگر، رییس‌جمهور امریکا، از همراهی همپیمانان قدرتمند اروپایی خود در برابر ایران محروم خواهد شد. البته به باور ناظران، انتظار از این ساز و کار مالی نباید از ظرفیت‌های آن فزونی گیرد، چه آنکه در مرحله نخست، در چهارچوب این ساز و کار صرفا غذا و دارو قابل معامله است و تبادل سایر کالاها را در برنمی گیرد.

2- اگر چه به‌واسطه خروج غیرمنطقی امریکا از برجام، آثار اقتصادی این توافقنامه چند جانبه بروز و ظهور نیافته است، اما برجام هنوز زنده است، در معادلات بین‌المللی نقش آفرینی می‌کند و بر آرایش نیروهای سیاسی در جهان کنونی اثر می‌گذارد. چه آنکه در کنار تلاش اروپا برای راه‌اندازی اینستکس طی چند روز گذشته شاهد دو رویداد مثبت دیگر نیز بودیم که متاثر از برجام و در چهار چوب آن بود. یکی اعلام آمادگی کشور چین برای خرید نفت از ایران و دیگری اعلام آمادگی روسیه برای فروش سامانه اس 400 به ایران بود. اگر چه جنگ تجاری چین و امریکا نشانه‌ای از شکاف روز افزون در روابط میان پکن و واشنگتن به شمار می‌رود و به مساله‌ای مهم و اثرگذار در مناسبات اقتصاد جهانی بدل شده است، اما بی‌گمان، برجام به عنوان بستری قانونی به طرف چینی این اجازه را می‌دهد که در این شرایط منافع خود و ایران را پیگیری کند. فروش سامانه اس 400 اگر تاکنون مورد درخواست مقام‌های ایران نبوده است، اما مقام‌های روسی با استناد به توافقنامه برجام برای فروش آن اعلام آمادگی کرده‌اند. اگر از کنار همنوایی بوریس جانسون، وزیر خارجه سابق بریتانیا و شانس اول نخست وزیری آینده این کشور با سیاست‌های غیرمنطقی ترامپ  در قبال تهران بگذریم، می‌توان مخالفت 10 کاندیدای دموکرات انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا در سال 2020 با خروج ترامپ از توافقنامه برجام و همچنین اعلام اینکه در صورت پیروزی در انتخابات یادشده به برجام بازخواهند گشت، را علامتی دیگر از زنده و کارآمد بودن برجام به شمار آورد.

3- بی‌گمان در کنار قدرت نظامی و نفوذ منطقه‌ای ایران، برجام نیز یکی از مولفه‌های اقتدار ایران در عرصه دیپلماسی ارزیابی می‌شود. مولفه‌ای که ترامپ و گروه «بی» طی دو سال گذشته به انحای مختلف تلاش کرده‌اند آن را مخدوش و بی‌اثر کنند و دو راهی مذاکره «برد- باخت» یا «جنگ» را پیش روی مقام‌های ایران قرار دهند. از همین رو، انتظار می‌رود، مقام‌های تهران در فرصت باقی مانده با رایزنی‌ها و تعاملات بیشتر و نزدیک‌تر با اروپا با هدف تکمیل ساز و کار مالی اروپا، مسیر منتهی به دو راهی مدنظر ترامپ را سد کنند تا ایران و جهان غرب در مسیر اصلی دیپلماسی هسته‌ای موسوم به برجام گام بردارند.