هادی حق‌شناس|
کارشناس اقتصادی|
قبل از اینکه راهکارهای جبران حذف درآمدهای نفتی در بودجه کل کشور را بررسی کنیم، باید به یک نکته مهم به عنوان پیش‌مقدمه اشاره کرد؛ این واقعیت که بپذیریم کشور به واقع وارد یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی با امریکا شده است و با اینکه بدون هیچ شک و شبهه‌ای در این جنگ زیربناهای ما تخریب نخواهد شد، اما درآمدهای حاصل از زیرساخت‌های ما تحت محدودیت شدید قرار خواهد گرفت.
بنابراین اگر بپذیریم در یک شرایط جنگ اقتصادی هستیم، همچنان که در جنگ 8 ساله تجربه کردیم، باید چند نکته را برای جبران کاهش درآمدها، علی‌الخصوص درآمدهای نفتی که مورد تحریم مستقیم امریکا قرار گرفته است، مدنظر قرار دهیم.
ابتدا اینکه منابع خود را درست و بهینه هزینه کنیم و از مصارف تجملی و غیرضروری بپذیریم ضمن اینکه باید انضباط پولی و مالی داشته باشیم و حداکثر صرفه‌جویی را به کار ببریم.
موضوع دوم این است که به یاد داشته باشیم هیچ جنگی دایمی نخواهد بود. این جنگ اقتصادی با امریکا هم یقینا یک تا دو سال و در همین حدود بیشتر نخواهد بود. لذا این ریاضتی که دولت باید در بودجه کشور اعمال کند، دایمی نخواهد بود.
نکته سوم این است که در بودجه عمومی کشور حدود 62 هزار میلیارد تومان هزینه عمرانی درنظر گرفته شده است. ما چون در شرایط جنگ اقتصادی هستیم طبیعتا بخشی از پروژه‌های عمرانی که اولویت‌دار نیست، می‌تواند متوقف شود و برای یکی دو سال بعد اجرایی شود.
موضوع چهارم اینکه سهم درآمدهای نفتی در بودجه عمومی کشور 142هزار میلیارد تومان است، در حالی که کل رقم بودجه یک میلیون و 700 هزار میلیارد تومان است، اگر بتوان در بودجه کل کشور که دوسوم آن مربوط به بودجه شرکت‌ها، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت است، حداکثر 7 تا 8 درصد صرفه‌جویی کرد، کمبود منابع نفت در بودجه جبران خواهد شد. با فرض غیرمحال اینکه صادرات نفتی ما به صفر برسد که البته هرگز این اتفاق نخواهد افتاد، یک راه‌حل انضباط مالی و بودجه‌ای دستگاه‌های کل کشور اعم از نهادهای اجرایی و شرکت‌های دولتی وابسته به دولت خواهد بود و از این طریق می‌توانیم کمبود کل درآمد نفت را جبران کنیم. از همه اینها مهم‌تر این است که اقتصاد ایران ظرفیت‌های فراوانی دارد که یکی از آنها به مالیات برمی‌گردد. ما می‌دانیم که 60 درصد اقتصاد ایران یا معافیت مالیاتی یا فرار مالیاتی دارد. از همین رو اگر این مالیات‌ها واقعی شود با توجه به اینکه در بودجه سال جاری حدود 130 هزار میلیارد تومان مالیات پیش‌بینی شده است، حداقل نصف این رقم عایدی مالیاتی بیشتر خواهیم داشت.
بنابراین به نظر می‌رسد که راه‌حل‌های ساده و بسیار موثر برای جبران درآمدهای نفتی وجود دارد. اما از همه اینها گذشته یک راه‌حل بسیار مهم دیگر وجود دارد و آن هم استفاده دولت از این فرصت به نفع بخش خصوصی است. دولت می‌تواند فضای کسب‌وکار را برای بخش خصوصی فراهم کند، چراکه کشور ما می‌تواند با 15 کشور روابط تجاری مستقیم داشته باشد؛ کشورهایی که در همسایگی ما قرار دارند و مبادله با تجار آنها از آنجا که محلی هستند و کسب‌وکاری در امریکا ندارند، مشمول تحریم‌های امریکا نخواهد شد. اگر دولت بتواند با تجار این کشورهای منطقه رابطه حسنه برقرار کند، بهترین استراتژی را برای شکستن تحریم‌های ظالمانه امریکا به کار گرفته است. مضاف بر آن، اینگونه روابط تجاری تهاتری با کشورهای همسایه می‌تواند جبران‌کننده کاهش درآمدهای نفتی هم باشد.
تشویق صادرات غیرنفتی
ما در سال 97 تقریبا 44 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته‌ایم، ظرفیت اقتصادی ایران بیش از این رقم است، هرچند که در سال جاری به دلیل سیل بخشی از مزارع گندم و شالیزارها آسیب دیده‌اند، اما هنوز در بخش محصولات باغی حتما مازاد تولید بالایی خواهد داشت و اگر دولت تسهیلاتی فراهم کند که این کالاها به کشورهای همسایه صادر شود و در ازای آنها کالاهای ضروری وارد شود، حتما منجر به افزایش صادرات غیرنفتی خواهد شد. همین‌طور بخشی از واحدهای پتروشیمی در عسلویه با توجه به اتمام فازهای باقیمانده در آن، حتما موجب تولید محصولاتی خواهد شد که به افزایش صادرات غیرنفتی منتج می‌شود.
علاوه بر این دو مورد، از آنجایی که ایران جزو 10کشور با بالاترین جاذبه‌های گردشگری در جهان است، اگر از این جاذبه‌ها به‌درستی استفاده شود، می‌توان درآمد بسیار بالایی از این محل کسب کرد. ایران با عراق لغو روادید را انجام داد، به نظر می‌رسد بسیار مفید خواهد شد این سیاست را با دیگر کشورهای همسایه هم پیش ببرد، چراکه بسیاری از این کشورها از نظر فرهنگی با ایران تشابه دارند و برای ورود گردشگران این کشورها به داخل ممانعتی وجود ندارد. باید توجه داشت که درآمد گردشگری ترکیه معادل درآمدهای نفتی ایران است، در حالی که جاذبه‌های گردشگری ایران قابل مقایسه با ترکیه نیست. لذا اگر ما زیرساخت‌های لازم را برای ورود گردشگران ایجاد کنیم حتما به یک منبع پایدار مالی دست خواهیم یافت.
