فراز جبلی
مشاور سردبیر
ملت ایران عادت دارند که یک مشکل را با دو شوک تجربه کنند، شوک اول در اثر شنیدن خبر و آثار روانی ناشی از آن پیش از رخداد است و شوک دوم در زمانی که اتفاق به صورت واقعی رخ می دهد. شاید به همین دلیل باشد که برخلاف بسیاری از کشورها تصمیمات به صورت محرمانه اخذ می شود و در آخرین لحظه(حتی شبانه) اعلام می شود و از فردا شاهد اجرای تصمیم هستیم. به دلیل این سیاست هم زمانی، کمتر امکان تفکیک آثار روانی و واقعی یک پدیده وجود دارد. در خصوص تحریم ها شرایط به گونه ای دیگر بود و به سبک کشورهای غربی از چند ماه قبل اعلام شد که چه تحریم هایی در چه زمانی علیه ایران اجرایی می شود. از زمان اعلام تحریم اتفاقات زیادی در اقتصاد رخ داد. آثار روانی پیش از تحریم، بسیاری از مشکلات درونی اقتصاد ایران را تشدید کرد، واکنش های شتاب زده دولت نیز شرایط را پیچیده تر کرد تا پیش از رخ دادن تحریم عملا یک بحران اقتصادی را تجربه کنیم. اما فراموش نکنیم بنیان اولیه تمام اتفاقات رخ داده از فروردین 97 تا امروز صرفا آثار روانی پیش از تحریم و مشکلات داخلی و سومدیریت بود. تحریم های اولیه در این هفته و بخش مکمل این تحریم ها در آبان 97 رخ خواهد داد. این دیگر یک جو روانی ناشی از انتظارات نیست بلکه بحث کاملا واقعی است. بیایید نگاهی به شرایط اقتصاد کشور در صورت اجرای کامل این تحریم ها بیاندازیم. هرچند بسیاری از کارشناسان امکان اجرای کامل این تحریم ها را غیرممکن می دانند ولی اگر فرض کنیم این برنامه اجرایی شود تجارت خارجی از طریق حمل و نقل هوایی تعطیل می شود، از بنادر ایران صرفا چابهار در لیست تحریم نخواهد بود که آن هم به دلیل مشکل پس کرانه امکان مانور زیادی ندارد، بار زیادی از حمل و نقل دریایی به حمل و نقل جاده ای منتقل می شود و مسیر صادرات به اروپا(اگر مشتری ها حاضر به تجارت باشند) از طریق ترکیه ای است که ممکن است مشکلات زیادی برای تجارت ایجاد کند. در مرحله اول تشدید تحریم با تجارت دلاری را داریم و راه های دور زدن تحریم از طریق جایگزین هایی همچون طلا و فلزات گرانبها بسته می شود. مرحله بعد بخش صادرات اصلی ارز آور مانند پتروشیمی، فلزات معدنی تحت تأثیر خواهد بود.
این تحریم ها بر دو محور استوار است، محور اول عدم امکان تجارت از طریق جلوگیری از سیستم های انتقال مالی و محور دوم جلوگیری از امکان حمل کالا در صورت دور زده شدن تحریم است. حال در چنین شرایطی بحث بر سر احتمال مذاکرات مستقیم ایران و ایالات متحده آمریکا است. مرحله اول تحریم‌ها آغاز شده است مطمئنا آمریکا تلاش خواهد کرد تا در مذاکرات دست بالا را داشته باشد. برنامه آمریکا برای تحریم مشخص است اما سوال این است که برنامه ایران برای مقابله با تحریم چیست؟ آیا قرار است منتظر باشیم مثل همیشه با سیاستی منفعل پس از مشخص شدن مشکلات به فکر حل آن باشیم یا یک برنامه جامع برای جلوگیری از آثار تحریم بر اقتصاد دیده شده است؟ شنیده ها حاکی از این است که در وزارتخانه های مختلف(جز آنهایی که زیر فشار افکار عمومی، مشکلات نوسان ارز و مسائل دیگر عملا از هم گسیخته شده اند) ستادهایی برای پیشگیری از آثار تحریم در نظر گرفته شده است اما این برنامه ها تا چه اندازه با همدیگر هماهنگ و منطبق است؟
تا کنون سیاست های دولت به ویژه بخشنامه های ارزی ستاد اقتصاد مقاومتی چندان مناسب شرایط تحریم نبوده است و همه منتظر برنامه جدید ارزی دولت و اثرات آن بر بازار هستند. مطمئنا اگر قرار باشد از آثار تحریم بر اقتصاد بکاهیم باید از پیش شرایط را برای سهل گیری شرایط داخلی برای فعالان اقتصادی مساعد کنیم؛ موضوعی که دقیقا برخلاف آن در سال 97 حرکت کرده ایم. در یک کلام نباید منتظر نتایج تحریم و اتخاذ سیاست های واکنشی بود بلکه با توجه به روشن بودن سیاست های آمریکا می توان دست بالا در مذاکرات را با کاهش آثار تحریم بر اقتصاد ایران به دست آورد.
