تحولات عربستان سعودی و تاثیر آن روی قیمت نفت

 داریوش صارمی    

کارشناس اقتصاد انرژی

از زمانی که کشورهای صادر‌کننده نفت در قالب اوپک گرد هم آمده‌اند تا به امروز، عربستان به عنوان عمده‌ترین تولید‌کننده نفت، یکی از کشورهای تاثیرگذار در بازار به شمار می‌رفته است. اگر نگاهی گذرا به نوسان قیمت نفت در50 سال اخیر داشته باشیم به سادگی متوجه خواهیم شد که عوامل متعددی بر قیمت نفت اثر می‌گذارند. عرضه، تقاضا و ذخایر نفتی کشورهای تولید‌کننده از عوامل اساسی در تعیین قیمت به شمار می‌روند. گرچه عوامل 3 گانه ذکر شده تاثیر مستقیم بر قیمت دارد ولی بر ما پوشیده نیست که متغیرهای دیگری در تعیین قیمت تاثیرگذار هستند. یکی از عوامل غیراساسی عامل ژئوپلیتیک است. عمده کشورهای نفتخیز در چند دهه اخیر دچار تغییرات ژئوپلیتیک بوده‌اند. یکی از این اتفاق‌ها، جنگ اعراب و اسراییل در سال ۱۹۷۳ بود. وقتی کشورهای عرب عضو اوپک به رهبری عربستان سعودی با هدایت ملک فیصل کشورهای حامی اسراییل را تحریم کردند، قیمت‌ جهانی نفت چیزی حدود 4برابر شد. یکی دیگر از نمونه‌های آشنا و مهم تغییرات ژئوپلیتیک انقلاب اسلامی ایران بود. از همان ابتدا که زمزمه انقلاب ایران آغاز شد، پیش‌بینی تحولات سیاسی، قیمت نفت را افزایش داد اما بعد از آن تحولات سیاسی به اعتصاب و کاهش فیزیکی تولید نفت تبدیل شد. در واقع عامل ژئوپلیتیک اثر خود را روی یکی از عوامل اساسی(عرضه) گذاشت و قیمت را به ‌شدت افزایش داد. از این رو می‌توان گفت که تحولات اخیر منطقه خاورمیانه با محوریت عربستان چنانچه دامنه‌دار باشد، می‌توان از آن به عنوان عامل ژئوپلیتیک دیگری نام برد که قطعا تاثیرات آن به روی عامل عرضه در قیمت آینده نفت اثرگذار خواهد بود.

افزایش قیمت در ماه‌های گذشته به دلیل جو روانی است که از شروع تحولات عربستان به بازار تحمیل شده است. گرچه خروج تدریجی شیل اویل در افزایش قیمت بی‌تاثیر نبوده ولی باید توجه داشت، سهم عمده افزایش قیمت در ماه‌های اخیر با تحولات داخلی و منطقه‌یی عربستان پیوند ناگسستنی دارد. این عوامل تا زمانی که به عامل اساسی یعنی «عرضه» تبدیل نشود، همین‌گونه خواهد بود. به ‌هر حال همه ‌چیز بستگی به گسترش ابعاد این بحران دارد. شاید کارشناسان بر این باور باشند که چنانچه بحران‌های اخیر در منطقه روی عرضه اثر بگذارد و قیمت جهانی نفت به یک‌باره افزایش قابل توجهی داشته باشد بلافلاصله تولید نفت شیل اویل‌ها کمبود عرضه را جبران کرده و بازار را به تعادل می‌رساند. در پاسخ به این دسته از کارشناسان باید گفت، وقتی شیل اویل‌ها وارد بازار شدند که قیمت نفت از مرز یک‌صد دلار گذشته بود. تولید نفت شیل بسیار پر هزینه است به نحوی که در شرایط کاهش قیمت به هیچگونه مقرون به صرفه نیست، گرچه رشد تکنولوژی در سرعت و هزینه‌های تولید اثرگذار بوده است، اتفاقی که تا سال 2014 شاهد آن بودیم. در همان سال‌ها امریکا تا سال 2014 حدود یک میلیون بشکه از تبدیل سنگ نفت به نفت خام وارد بازار کرد ولی از سال 2014 به بعد با کاهش قیمت این تولید رو به کاهش گذاشت.

چنانچه به هر دلیلی قیمت‌ها افزایش یابد، تولید نفت شیل در کوتاه‌مدت بنا به دلایلی با محدودیت‌هایی روبه‌رو است و تولیدکنندگان نمی‌توانند با سرعت گذشته به افزایش تولید خود ادامه دهند. آنچه از احتمال بیشتری برخوردار است، این است که با افزایش قیمت، تولید نفت شیل‌ها به تدریج افزایش خواهد یافت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت اگر دامنه تغییرات داخلی عربستان و آثاری که به منطقه می‌گذارد، گسترش یابد در آینده شاهد افزایش بیشتری در قیمت نفت خواهیم بود.