ابوجا، پایتخت نیجریه، در هفته‌های اخیر صحنه چندین درگیری خشونت‌آمیز بین نیروهای امنیتی و تظاهرات‌کنندگان شیعه بود و مقامات را وادار کرد از 18 ژوئیه تظاهرات در مقابل ساختمان‌های دولتی را ممنوع کنند. تنش‌ها 22 ژوئیه و وقتی تشدید شدند که نیروهای امنیتی به روی پیروان جنبش اسلامی نیجریه آتش گشودند. در جریان این سرکوب 13 نفر از جمله یک خبرنگار که در حال پوشش خبری درگیری‌ها بود، کشته شدند.
به گزارش دیپلماسی ایرانی به نقل از استرتفورد، تاکنون مطالبات تظاهرکنندگان عمدتا بر درخواست آزادی شیخ ابراهیم زکزاکی، رهبرشان و همچنین آزادی‌های سیاسی و مذهبی تمرکز داشته است. اما هرچه دولت نیجریه با خشونت بیشتری به این تظاهرات واکنش نشان می‌دهد، تهدید افراطی و تبدیل شدن آنها به یک گروه شبه نظامی را تشدید می‌کند؛ در سال 2009 در رابطه با رهبر بوکو‌حرام هم همین اتفاق رخ داد.
در بررسی این مساله، مهم است که ابتدا به تاریخچه جنبش اسلامی نیجریه و همچنین تحولاتی که به اتفاقات اخیر در ابوجا منجر شدند نگاهی انداخته شود:
1. رسالت جنبش اسلامی نیجریه چیست؟ اهداف جنبش اسلامی نیجریه با توسعه اسلام شیعه در این کشور است. این ایده‌ها توسط شیخ ابراهیم زکزاکی، بنیانگذار و رهبر ایدئولوژیک گروه، مطرح شده که طبق برخی گفته‌ها، از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 تاثیرپذیرفته است.شیخ زکزاکی پیش از آنکه در سال 1980 به نیجریه بازگردد و درصدد ترویج اسلام شیعه برآید، به ایران سفر کرده و در آنجا به یک روحانی شیعه تبدیل شده است.
2. پیروان جنبش اسلامی نیجریه چه کسانی هستند؟ تقریبا نیمی از جمعیت نیجریه به اسلام سنی اعتقاد دارند و تقریبا نیم دیگر آن را مسیحیان تشکیل می‌دهند. در سال‌های پس از سرنگونی رژیم شاهنشاهی ایران و جایگزینی آن با جمهوری اسلامی، موعظه‌های شیخ زکزاکی درباره اسلام شیعه و جذابیت انقلاب ایران به ویژه در میان نیجریه ای‌های محروم از حق رای به سرعت مورد توجه واقع شدند. هنوز مشخص نیست که جمعیت شیعه نیجریه دقیقا چقدر است یا جنبش اسلامی نیجریه دقیقا چقدر حامی دارد؛ در میان حامیان این گروه شماری از سنی‌های نیجریه‌ای هم هستند. تصور بر این است که شمار حامیان این جنبش به چند میلیون نفر می‌رسد که از لحاظ جغرافیایی در شمال غربی نیجریه متمرکز هستند که از دیرباز یکی از فقیرترین مناطق در این کشور بوده است.
3. جنبش اسلامی نیجریه و حامیان آن به چه چیزی اعتراض دارند؟ تظاهرات‌کنندگان آزادی شیخ زکزاکی را که در سال 2015 بدون محاکمه بازداشت شد، خواستار هستند. با وجود آنکه دادگاه عالی نیجریه در سال 2016 حکم آزادی او را صادر کرد، شیخ زکزاکی همچنان در مکانی نامعلوم زندانی است. دولت ادعا می‌کند که صلاحیت آزاد کردن شیخ زکزاکی را ندارد و مسوولیت محاکمه او با دادگاه ایالتی کادوناست. در نتیجه، طرفداران جنبش اسلامی نیجریه اعلام کردند که به هر قیمتی تا زمان آزادی او به تظاهرات خود ادامه خواهند داد.
4. چرا تظاهرات مستعد خشونت است؟ جنبش اسلامی نیجریه اساسا یک گروه شبه‌نظامی مسلح نیست. با این حال، برای کشور نیجریه تفکر وجود یک گروه سیاسی طرفدار تغییر اصلا خوشایند نیست. به همین دلیل، از دهه 1990 که گروه طرفداران بسیاری پیدا کرد، دولت پیوسته در تلاش بوده تا فعالیت‌های آن را مختل کند. این مساله به یکسری خشونت‌های دوره‌ای گاهی اوقات با خونریزی‌های قابل توجه انجامیده است. طبق برخی برآوردها، در تظاهرات سال 2015 و بلافاصله پس از دستگیری شیخ زکزاکی حدود 350 نفر از طرفداران جنبش اسلامی نیجریه کشته شدند. از آن زمان تاکنون اعتراض‌ها چندین مرتبه به خشونت کشیده شدند و بیشتر آنها در ایالت شمال غربی کادونا بودند. با این حال، طرفداران جنبش اسلامی نیجریه در ماه ژوئیه تصمیم گرفتند که اعتراض‌های خود را به ابوجا، پایتخت نیجریه، بکشانند که نتیجه آن درگیری‌های خشونت آمیز و خونین اخیر بود.
تبعات خشونت دولت نیجریه
دولت نیجریه سعی کرد با دستگیری شیخ زکزاکی و واکنش شدید به اعتراضات، مرزهای سرکوب خشونت آمیز و اعمال آزاد قوانین را در تلاش‌ها برای محدودسازی دستورکار جنبش اسلامی نیجریه بررسی کند.
زندانی شدن شیخ زکزاکی یکی از جنبه‌های اصلی فعالیت‌های جنبش اسلامی نیجریه را تشکیل داده و از دلایل اصلی برخوردهای مکرر آن با نیروهای امنیتی بوده است. تا این لحظه، معترضان شیعه هنوز در برابر دولت نیجریه اسلحه به دست نگرفته‌اند. با این حال، روی آوردن دولت به اقدامات خشونت‌آمیز و شدیداللحن علیه اراده بخشی از جمعیت نیجریه، با خطر تظاهرات و درگیری‌های خشونت‌آمیز همراه خواهد بود. دولت نیجریه با این رویکرد خطر کاشتن بذر افراط‌گرایی را به جان خریده است.
