گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
دستفروشی یکی از معضلات کلان‌شهرها از جمله تهران به شمار می‌رود. معضلی که در روزهای پایانی سال با افزایش تعداد دستفروش‌ها در سطح شهر بیشتر از قبل به چشم می‌آید و هر چند این کلان‌شهر سال‌ها است با این مشکل روبرو است اما تاکنون مدیریت شهری چاره و تدبیری برای حل این معضل در نظر نگرفته است. در روزهای پایانی سال که تعدد بیش از حد دستفروش‌ها در برخی شریان‌ها و خیابان‌های اصلی و مرکزی شهر منجر به چند برابر شدن میزان ترافیک و نیز سختی تردد عابران می‌شود، نیروهای حریم بان شهرداری اقدام به جمع‌آوری بساط دستفروشان می‌کند.
واقعیت این است که رکود شدید اقتصادی کشور طی دو سال اخیر باعث شده تا هر روز بر تعداد دستفروشان اضافه شود، کسانی که از شهرهای دور و نزدیک برای امرارمعاش به تهران آمده‌اند و کاری جز دستفروشی نصیبشان نشده است، در بین دستفروشان افرادی هم هستند که به دلیل شرایط اقتصادی کار و سرمایه وخود را از دست داده یا به دلایل گوناگون از کار بیکار شده‌اند و برای امرار معاش چاره‌ای جز دستفروشی ندارند.
نیاز دوطرفه دستفروشان و شهروندان
این را هم باید در نظر داشت که طی سال‌های اخیر با کاهش قدرت خرید شهروندان، آنها نیز ترجیح می‌دهند تا اجناس ارزانتر حتی با کیفیت پایین تهیه کنند و به همین دلیل وجود دستفروشان با استقبال مردم مواجه شده است و این یک نیاز دو طرفه بین مردم و دستفروشان است.
از سوی دیگر سال‌ها است که در دوره‌های مختلف مدیریت شهری شاهد برخورد نامناسب ماموران شهرداری با دستفروشان هستیم و این موضوع فقط مختص تهران نیست و در شهرهای دیگر نیز برخورد خشن با دستفروشان رواج دارد.بارها شاهد طرح‌های ضربتی شهرداری‌ها برای جمع‌آوری بساط دستفروشان بوده‌ایم که با بدترین رفتارها و اعمال خشونت بساط دستفروش را که تمام زندگی و‌دار و ندارش محسوب می‌شود تخریب کرده و باقی مانده را با خود می‌برند.
فارغ از رفتارهای نامناسب ماموران شهرداری، اما شهرداری‌ها نیز دلایل خاص خودشان را دارند. علاوه بر سد معبر گاه ممکن است دستفروشان به محلی برای عرضه کالاهای غیرمجاز، فروش غیرمجاز محصولات بهداشتی و... تبدیل شود و مشکلات عدیده‌ای را در سیمای شهری، تردد عابران در معابر شهر و ایجاد معضلات ترافیک شهری به وجود بیاورد.پدیده‌ای که توازن اجتماعی، فرهنگی شهر را به‌هم‌ریخته و به عنوان یک شاخص نامطلوب شهری به چشم می‌آید. با وجود این به نظر نمی‌رسد، حذف دستفروشان راه‌حل مناسبی برای شهروندان باشد.
شورای شهر پنجم که داعیه مردمی بودن دارد، هنوز نتوانسته در این باره تصمیم درستی اتخاذ کند. اواخر سال گذشته بود که محسن هاشمی، رییس شورای شهر در یکی از جلسات شورا، سد معبر را گناه کبیره دانست و گفت که نباید به موضوع دستفروشی وجهه قانونی داده شود. اظهاراتی که واکنش‌های بسیاری را برانگیخت و بعدا هاشمی مجبور شد درباره آن توضیح دهد.
اکنون شهرداری علاوه بر اینکه بساط دستفروشان را جمع می‌کند، به شکل همزمان به دنبال راهی است که در شرایط اقتصادی کنونی راه معیشت آنها بسته نشود که این برخوردهای دو گانه دستفروشان حتی شهروندان را نیز سردرگم کرده است.
دستفروشی جرم نیست
براساس اصل ٩ ماده ٩۶ تبصره ۶ کتاب مجموعه قوانین و مقررات شهرداری‌ها اراضی، کوچه‌ها، میدان‌ها، خیابان‌ها و معابر عمومی واقع در محدوده هر شهر، ملک عمومی محسوب شده و تعرض در این معابر، تخلف تلقی می‌شود و شهرداری‌ها باید با متخلفان برخورد کنند. همچنین براساس تبصره ١ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، سد معابر عمومی و اشغال پیاده‌روها و استفاده غیرمجاز از آنها، میدان‌ها، پارک‌ها و باغ‌های عمومی برای کسب و سکونت ممنوع است. بند ٢٠ همین ماده از قانون تاکید می‌کند که شهرداری‌ها موظفند با مشاغل مزاحم یا تاسیس اماکنی که به‌نحوی موجب مزاحمت شهروندان باشد، برخورد کنند.
از این دو تبصره می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که دستفروشی جرم نیست، چرا که مطابق اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها، تنها عملی را می‌توان جرم دانست که قانون آن را جرم اعلام کرده و برای آن مجازات تعیین کند. با این حال، آنچه دستفروشان انجام می‌دهند، مصداق تخلفاتی است که در قانون برای آن مجازات‌هایی تعیین شده است؛ مثل عرضه خارج از شبکه، فرار از پرداخت مالیات و… چرا که طبق قانون مدیریت خدمات شهری در معابر، خیابان‌ها و به‌طورکلی تمامی سطح شهر نباید مشکلی برای رفت‌‌و‌آمدهای مردم به وجود آورد.
از طرفی طبق قوانین کشور هیچ فردی نمی‌تواند بدون داشتن مجوز‌های لازم اقدام به فروش اجناسی کند و هر دوی این اتفاقات تخطی از قانون تلقی می‌شود. پس وقتی مجوزی برای انجام فعالیت اقتصادی داده نشده و فردی خودسرانه در خیابان یا در مترو و اماکنی این‌چنینی اقدام به فعالیت‌های اقتصادی می‌کند، مرتکب تخلف شده است. اگر بخواهیم عمیق‌تر به موضوع نگاه کنیم باید گفت، دستفروشی باعث کسادی کار مغازه داران می‌شود و آنها از حضور دستفروشان زیان می‌بینند، اما دستفروشان هم قربانیان سیستم اقتصادی کشورند که برای تامین معاش خود راهی جز خرید و فروش کنار خیابان ندارند.
اعضای شورای پنجم شهر تهران در نیمه دوم سال 97 به فکر تدوین و تصویب طرحی جامع برای برخورد با معضل دستفروشی افتادند؛ طرحی که با تصویب و لازم‌الاجرا شدنش فعالیت تمامی دستفروشان، وانتی‌ها و ون‌های سیار ساماندهی خواهد شد و این افراد در فضا و زمانی مشخص اقدام به ارایه خدمات در سطح شهر خواهند کرد. هر چند که این طرح در شورای شهر به تصویب رسید و هر چند نزدیک یک سال از تاریخ لازم‌الاجرا بودن طرح ساماندهی مشاغل سیار می‌گذرد تاکنون شهرداری اقدام خاصی برای اجرای این مصوبه انجام نداده است.
شهرداری به دنبال برخورد قهری نیست
حمیدرضا تحصیلی، مدیرعامل شرکت ساماندهی شهرداری تهران در گفت‌وگو با «تعادل» به بیان توضیحاتی در خصوص رویکرد شهرداری برای برخورد با دستفروشان پرداخت. او با اشاره به اینکه ساماندهی دستفروشان در دو بخش انجام می‌شود، گفت: یک بخش کار توسط شرکت شهر شهربان و حریم بان شهرداری تهران انجام می‌شود که با سد معبر مقابله می‌کند. در این خصوص نص صریح قانون داریم که هیچ‌کس نمی‌تواند کنار خیابان اقدام به دستفروشی یا ایجاد درآمد کند.
او با اشاره به وضعیت نامساعد اقتصادی شهروندان گفت: از آن جا که عده‌ای از شهروندان از این راه ارتزاق می‌کنند، شهرداری به دنبال برخوردهای قهری و سلبی با صاحبان این شغل نیست. بر اساس مصوبه شورای شهر شهرداری باید مشاغل بی‌کانون را ساماندهی کند. با توجه به اینکه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم، برای رسیدن به یک رویکرد مناسب تاکنون 4 جلسه در شهرداری برگزار کرده‌ایم و از شهرداری‌های مناطق خواسته‌ایم تا مکان‌های مناسب برای اسکان دستفروشان را به ما اعلام کنند. همزمان آیین‌نامه اجرایی مشاغل بی‌کانون را نیز در دست تهیه داریم و امیدواریم بتوانیم افرادی را که در این مسیر فعالیت می‌کنند و شغل اصلی آنها دستفروشی است شناسایی کرده و آنها را ساماندهی کنیم.
به گزارش «تعادل»، سال گذشته نیز برای استقرار دستفروشان جانمایی انجام شد اما مورد استقبال دستفروشان و همین طور شهروندان قرار نگرفت، تحصیلی ضمن قبول این موضوع توضیح داد: نمی‌توان هر مکانی را برای این امر اختصاص داد. ما نمونه‌های ناموفق هم داشتیم برای مثال پارک لاله. در این پارک دستفروشان تمام پارک را تصاحب کردند.بنابراین باید با دقت بیشتری کار را انجام دهیم.این که الان شاهد سختگیری شهرداری هستید نیز به همین دلیل است. در واقع ممکن است این موضوع مشوقی شود برای سایر دستفروشان شهرهای اطراف که به تهران مهاجرت کنند.
او در پاسخ به اینکه اکنون ساعات خاصی را برای حضور دستفروشان در سطح خیابان‌های شهر در نظر گرفته‌اید، عنوان کرد: نمی‌توانم این موضوع را تایید کنم. اکنون شرکت حریم بان با دستفروشان برخورد می‌کند. اما همانطور که گفتم به دنبال شناسایی دستفروشان واقعی هستیم تا آنها را ساماندهی کنیم.
تدوین آیین‌نامه اجرایی مشاغل بی‌کانون
با توجه به اینکه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم شهرداری چنانچه قصد ساماندهی دستفروشان را دارد باید هر چه زودترکار را شروع کند. تحصیلی در پاسخ به اینکه چه زمانی کار تدوین آیین‌نامه اجرایی مشاغل بی‌کانون تمام می‌شود، گفت: همانطورکه گفتم این کار باید با دقت بیشتری انجام شود و به همین دلیل نمی‌توانم زمان دقیقی را برای آن بیان کنم اما با تمام دستگاه‌های ذی ربط از جمله شورای شهر، اتاق اصناف، پلیس اماکن، محیط زیست و اتحادیه‌های مرتبط جلسات مختلف برگزار کرده‌ایم و امیدوارم به زودی این کار انجام شود.
ساماندهی دستفروشان به شرط نظارت
مجید فولادیان، دکتر جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد که بهترین راه برخورد با دستفروشان ساماندهی آنها به گونه‌ای است که امکان نظارت بر فعالیت‌هایشان وجود داشته باشد. فولادیان با بیان اینکه باید دید موضوع دستفروشان به عنوان یک آسیب اجتماعی چه زمان‌هایی بروز می‌کند، گفت: در جامعه‌ای که درصد قابل توجهی حاشیه‌نشین هستند، مشخصا سیستم و ساختار اقتصادی که مردم از طریق آن معیشت خود را دنبال می‌کنند مشاغل خدماتی با مهارت پایین مانند کارگری روزمرد است. هنگامی که اتفاقی برای اقتصاد رخ می‌دهد و رکود جدی در مسکن به وجود می‌آید بدین معنا است که بیشترین بیکاری برای این گروه وجود دارد و مسلما این افراد برای امرار معاش به کار‌هایی مانند دستفروشی که سرمایه اندکی می‌خواهند، روی می‌آورند.
فولادیان ادامه داد: مشخص است که دستفروشی در آینده نیز افزایش خواهد یافت. اگر مقابل دستفروشی که آخرین راه امید برای امرار معاش است بایستیم؛ در واقع آخرین راه‌های امید برای امرار معاش این افراد را بسته‌ایم و بخشی از آنان به دنبال راهکار‌های دیگری که می‌تواند شبه مجاز و شاید غیرمجاز مانند سرقت و... باشد، خواهند رفت چرا که آخرین حوزه‌های تنفسی این افراد را نیز می‌گیریم.
او با تاکید بر اینکه عوامل اجتماعی و اقتصادی بسیاری در شکل‌گیری دستفروشی نقش دارد و بنابراین نمی‌توان آن را با نگاه قهری حذف یا کم کرد، تصریح کرد: اکنون تحریم‌ها، بحران اقتصادی عجیبی را به وجود آورده که حتی می‌توان گفت در 40 سال گذشته کم نظیر بوده است. این بحران وضع فرودستان جامعه را بغرنج کرده است، بیکاری گسترده‌ای وجود دارد و حتی طبقات متوسط به طبقه پایین‌تر نزول کرده‌اند بنابراین دستفروشی هر روز جدی‌تر شده و گسترش پیدا می‌کند.
او ادامه داد: شهرداری می‌تواند چند نوع رویکرد در برخورد با دستفروشان در پیش گیرد. اولین رویکرد برخورد قهری است که سال‌ها است آن را دنبال می‌کند، اما بهترین راه ساماندهی دستفروشان است. می‌توان کوچه‌ها یا خیابان‌هایی که عرض بیشتری دارند را برای این امر در نظر گرفت و در اختیار دستفروشان قرار داد. حتی می‌توان ساعات خاصی را به آنها اختصاص داد. جایی شبیه یک بازارچه تا دستفروشان بتوانند محصولات و کالاهای خود را در آن جا بفروشند.
این جامعه شناس با بیان اینکه این امر باید به شکل راهکار موقت باشد و نباید تبدیل به یک ساختار شود، اظهار کرد: ساماندهی نباید به گونه‌ای باشد که دستفروشان نسبت به مکان احساس مالکیت کنند. علاوه بر این شهرداری می‌تواند برای این افراد کد تعریف کند و از طریق این کد می‌تواند افراد را شناسایی کرده و از بروز تخلفات گسترده جلوگیری کند . یعنی به جای اینکه پدیده را حذف کند که البته نمی‌تواند این کار را انجام دهد و فقط آن را پیچیده‌تر می‌کند، باید آن را به شکل مناسب ساماندهی کرده و حتی می‌تواند در این زمینه سیاست‌گذاری کند. با توجه به فضای اقتصادی کشور فکر می‌کنم بهترین راهکاری که مسوولان شهری باید مد نظر قرار دهد ساماندهی مناسب است و نه انجام برخوردهای قهرآمیز.
ساماندهی دستفروشان
منجر به مهاجرت نمی‌شود
مدیرعامل شرکت ساماندهی شهرداری تهران در صبحت‌های خود عنوان کرد که تخصیص مکانی به دستفروشان ممکن است باعث تشویق شهروندان شهرهای اطراف برای مهاجرت به این شهر شود. اما فولادیان معتقد است این نظر درست نیست. او در این باره گفت: مهاجرت عوامل مهم‌تر و پیچیده‌تری دارد و اینکه گفته شود، اختصاص مکانی به دستفروشان منجر به مهاجرت ساکنان شهرهای اطراف به تهران می‌شود چندان منطقی نیست. واقعیت این است که اگر تعداد دستفروشان افزایش یابد میزان سود آنها کاهش خواهد یافت، بنابراین در طولانی مدت دستفروشی به صرفه نخواهد بود. شغل دستفروشی الان به صرفه است زیرا بسیاری از دستفروشان به ماموران شهرداری رشوه می‌دهند و در چهار راه‌های پر رفت و آمد دستفروشی می‌کنند و سودبالایی هم نصیبشان می‌شود.
شرایط ساماندهی دستفروشان
فولادیان ادامه داد: چنانچه دستفروشان ساماندهی شوند و کسی اجازه رشوه دادن نداشته و همه با هم برابر باشند، سود دستفروشان کاهش می‌یابد و در این صورت ورود افراد به این شغل کنترل می‌شود. ساماندهی باید به گونه‌ای باشد که منجر به نابودی یک عده نشود و همچنین باعث نشود که برخی به راحتی و با استفاده از رانت بتوانند با قیمت مناسب بهترین اماکن را برای خود فراهم کنند و یک عده به‌طور کامل از گردونه رقابت حذف شوند. همچنین باید به فکر کسانی بود که با ساماندهی دیگر نمی‌توانند در این بازار غیر رسمی حضور داشته باشند.
شناسایی باندهای دستفروشی
مسوولان شهرداری معتقدند اکثر دستفروشان جزو باندهای خاص هستند و از اقشار کم درآمد نیستند. فولادیان در این باره گفت: اگر واقعا اینگونه باشد باید از شهرداری پرسید برای شناسایی باندها از دستفروشان واقعی چه باید کرد؟ قطعا حذف آنها راهکار مناسبی نبوده و حتی شدنی هم نیست. همانطور که عنوان کردم شناسایی دقیق و تعریف کد برای آنها تنها راه تشخیص دستفروشان واقعی است و در این صورت می‌توان فهمید کدام دستفروش در کدام منطقه و با چه شرایطی فعالیت می‌کند.
او افزود: در ادامه می‌توان آنها را در محل‌های مشخصی پراکنده کرد. برای مثال به عده‌ای بگویند از این تاریخ تا یک هفته بعد می‌توانند در یک منطقه مشخص فعالیت کنند و هفته آینده مکان دستفروشی آنها را تغییر دهند و اینگونه امکان مدیریت دستفروشان فراهم می‌شود. اما شهرداری نمی‌خواهد وارد این فاز شود و فقط انگ می‌زند. تهمت زدن کار ساده‌ای است اما شناسایی باند نیازمند انجام کار تحقیقاتی است. اینکه الان شهرداری نمی‌تواند با باندهای دستفروشی مقابله کند به دلیل نداشتن اطلاعات دقیق است که این کار باید در اولویت قرار گیرد.
دستفروشی با یک نسخه حل نمی‌شود
حسن خلیل آبادی، عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفت: دستفروشی یک پدیده چندوجهی است که هم وجه اقتصادی دارد و اجتماعی و نمی‌شود با یک نسخه قهری و جمع‌آوری آن را حل کرد. باید در نظر داشت که شرایط اقتصادی کشور مناسب نیست و این کار تنها منبع درآمد برخی از شهروندان به شمار می‌رود. البته عده‌ای هم هستند که به دلیل منفعت‌طلبی وارد این کار شده‌اند. شهرداری باید تلاش کند تا این نوع کسب و پیشه مزاحمتی برای تردد و عبور و مرور مردم و شهر ایجاد نکند.
او ادامه داد: شهرداری برای این منظور اماکن خاصی را جانمایی کرده است و بهترین کار هم همین است. اکثر دستفروشان دوست دارند تا مکان اختصاصی به آنها در مسیر تردد شهروندان باشد که این امر باعث سختی و منع عبور و مرور می‌شود و شهرداری به این کار رضایت نمی‌دهد.مردم هم اگر اجناس آنها مناسب باشد به مکان‌های در نظر گرفته شده مراجعه می‌کنند. متاسفانه برخی از دستفروشان تصور می‌کنند اگر 100 یا 150 متر از معابر اصلی دور شوند کاسبی شان رونق نخواهد داشت، در حالی که بسیاری از چهارشنبه بازارها و بازارهای هفتگی در حاشیه مناطق تعبیه شده‌اند و مردم و دستفروشان راضی‌اند. برخی فقط به فکر منافع خودشان هستند و به ترافیک و شلوغی که ایجاد می‌شود توجه نمی‌کنند.
او ادامه داد: شهرداری باید با رفتارهای مناسب و ایجاد موانع، اجازه فعالیت به دستفروشان را ندهد. برخوردهای فیزیکی مناسب شهرداری نیست و هیچ ماموری اجازه زد و خورد دستفروشان را ندارد اما هنگام جمع‌آوری بساط، به‌طور طبیعی زد و خورد اتفاق می‌افتد. برخی از دستفروشان نیز باندهای خاصی هستند که لازم است دستگاه‌های قضایی و انتظامی برای برخورد با آنها ورود پیدا کنند .
اجاره معابر
خلیل آبادی درباره اجاره معابر نیز توضیح داد: گاهی اعلام شده که معابر را به شهروندان جهت دستفروشی اجاره می‌دهند که این مساله خلاف قانون و حتی جرم است، ولی مشخص نیست که این منافع اقتصادی نامشروع به دست چه کسی مدیریت می‌شود. من از این مدیریت بی‌اطلاعم ولی امیدوارم شهرداری با اجرای مصوبه شورای شهر دست این افراد را از منافع نامشروع اقتصادی قطع کند.
گردشگری و دستفروشی
در برخی شهرهای توسعه‌یافته به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده اندکه دستفروشی به عنوان جاذبه گردشگری مورد پذیرش قرار گرفته است. موضوعی که قبلا مجید فراهانی عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر هم به آن اشاره کرده بود.به گفته فراهانی امروزه بحث دستفروشی در همه دنیا ساماندهی شده و برای آن برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد چرا که به عنوان جاذبه گردشگری در برخی از شهرهای دنیا به آن توجه شده است.
دستفروشان در برخی از شهرهای دنیا در غرفه‌های با رنگ‌های مختلف ساماندهی می‌شوند و اجناس ارزان قیمت به فروش می‌رسانند.
پویا علاءالدینی، استاد دانشگاه تهران نیز قبلا در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفته بود: «در شهرهای توسعه یافته در روزها یا ساعات خاصی دستفروشان اجازه دارند در مکان‌های خاص و از قبل تعیین شده محصولات خود را بفروشند.در این بازارها اغلب وسایل تزئینی عرضه شده و هنرمندان محصولات خود را به نمایش می‌گذارند.بنابراین آنچه در تهران با آن مواجه هستیم با آنچه به عنوان گردشگری و جذب توریسم در شهرهای پیشرفته انجام می‌شود متفاوت است البته برخی همپوشانی‌هایی دارند اما در مجموع نوع آنها با هم فرق می‌کند.در تهران نیز می‌توان فعالیت برخی از دستفروشان را با هدف جذب گردشگری ساماندهی کرد.»
تابستان سال جاری نیز عده‌ای از فعالان اجتماعی به شهردار و شورای شهر تهران نامه نوشته و عنوان کردند راه‌حل دستفروشی، گفت‌وگو است نه سرکوب. در مجموع می‌توان گفت ساماندهی مشاغل سیار از ترویج سد معبر جلوگیری می‌کند، فرصت‌های برابر در اختیار افراد قرار می‌دهد و به نوعی جاذبه شهری ایجاد و زیبایی‌ها و ارزش‌آفرینی شهری را محقق می‌کند. آنچه در بسیاری از شهر‌ها و کشورها اتفاق می‌افتد آن هم با وجودی که از شرایط اقتصادی مشابه ما رنج نمی‌برند. شهرداری می‌تواند دستفروشی با موضوع گردشگری و جلب توریسم را در دستور کار قرار دهد و برای آن آیین‌نامه تدوین کند.
برش
حمیدرضا تحصیلی، مدیرعامل شرکت ساماندهی شهرداری تهران: از آن جا که عده‌ای از شهروندان از این راه ارتزاق می‌کنند، شهرداری به دنبال برخوردهای قهری و سلبی با صاحبان این شغل نیست. بر اساس مصوبه شورای شهر شهرداری باید مشاغل بی‌کانون را ساماندهی کند. با توجه به اینکه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم، برای رسیدن به یک رویکرد مناسب تاکنون 4 جلسه در شهرداری برگزار کرده‌ایم و از شهرداری‌های مناطق خواسته‌ایم تا مکان‌های مناسب برای اسکان دستفروشان را به ما اعلام کنند. همزمان آیین‌نامه اجرایی مشاغل بی‌کانون را نیز در دست تهیه داریم و امیدواریم بتوانیم افرادی را که در این مسیر فعالیت می‌کنند و شغل اصلی آنها دستفروشی است شناسایی کرده و آنها را ساماندهی کنیم
مجید فولادیان، دکتر جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد: عوامل اجتماعی و اقتصادی بسیاری در شکل‌گیری دستفروشی نقش دارد و بنابراین نمی‌توان آن را با نگاه قهری حذف یا کم کرد، اکنون تحریم‌ها، بحران اقتصادی عجیبی را به وجود آورده که حتی می‌توان گفت در 40 سال گذشته کم نظیر بوده است. این بحران وضع فرودستان جامعه را بغرنج کرده است، بیکاری گسترده‌ای وجود دارد و حتی طبقات متوسط به طبقه پایین‌تر نزول کرده‌اند بنابراین دستفروشی هر روز جدی‌تر شده و گسترش پیدا می‌کند
