یک دهه از عمر گردشگری سلامت در ایران می‌گذرد اما سهم این حوزه از گردشگری به جای آنکه ارزآوری برای کشور، خروج از وضعیت اقتصاد تک محصولی و شناساندن ظرفیت علمی و پزشکی ایران به دنیا باشد هر روز نا‌به سامانی و رشد و ریشه‌دار شدن مافیای سلامت بوده است. در حالی که بسیاری از کشورهای منطقه مانند ترکیه، ارمنستان و هند سالانه سود قابل توجهی از این طریق به دست می‌آورند، گردشگری سلامت ایران اسیر دست دلالانی شده که در خاک کشورهای دیگر به خصوص عراق فعالیت کرده و آسیب‌های جدی به این چرخه درمانی وارد می‌کنند، این وضعیت در حالی است که به گفته رییس انجمن گردشگری سلامت، ایران می‌تواند سالانه هفت میلیارد دلار در حوزه گردشگری سلامت درآمد داشته باشد، اما در حال حاضر یک هفتم این درآمد و حتی کمتر از آن را به دست می‌آورد. برخی کارشناسان معتقدند مدیریت چندپاره و نامنسجم یکی از دلایلی است که سبب شده ایران از قافله گردشگری سلامت در دنیا عقب بماند اما ردپای دلالان در این صنعت موضوعی است که مسوولان بیشتر به آن به عنوان عامل اصلی که سبب وضعیت نامطلوب گردشگری سلامت در ایران شده است، تکیه می‌کنند. با این وجود درشرایط نابه‌سامان صنعت گردشگری سلامت در ایران، برخی از کشورهای همسایه از پزشکان ایرانی برای امر طبابت در حوزه گردشگری سلامت دعوت به کار می‌کنند و این زنگ خطری برای توسعه گردشگری سلامت در کشور ما تلقی می‌شود اما مسوولان هنوز هم بر این موضوع تاکید می‌کنند که در شرایط کنونی ورود به عرصه گردشگری سلامت یک وظیفه ملی و یکی از راهکارهای مناسب اقتصاد بدون نفت برای ارزآوری به داخل کشور است.
از حضور دلالان درگردشگری سلامت
تا ناامیدی پزشکان
گردشگری سلامت یا همان توریسم درمانی، به عنوان یک صنعت درآمدزا در دنیا شناخته شده است که توانسته برخی کشورهای صاحب امکانات در این حوزه را ترغیب کند تا جایی که این کشورها به سمت استفاده از پزشکان سایر کشورها برای خدمت به بیماران و رونق گردشگری سلامت در کشورشان رفته‌اند اما در ایران با وجود آنکه رشته پزشکی از نظر علمی و تجهیزات شرایط مناسبی دارد و به عبارتی امکانات برای رونق این صنعت فراهم بوده اما گردشگری سلامت هنوز با چالش‌های فراوانی مواجه است، اگرچه کارشناسان گردشگری معتقدند مدیریت نامنسجم و چندباره سبب بی‌سرانجامی این صنعت شده است اما قاسم جان‌بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت، از حضور دلالان به عنوان مهم‌ترین چالش حوزه گردشگری سلامت کشور نام برده و گفت: حضور افراد سودجو و دلال در این عرصه علاوه بر اینکه جایگاه جامعه پزشکی را تهدید می‌کند، می‌تواند به نظام سلامت کشورمان هم آسیب بزند اما نباید فراموش کرد که در شرایط کنونی ورود به عرصه گردشگری سلامت یک وظیفه ملی و یکی از راهکارهای مناسب اقتصاد بدون نفت برای ارزآوری به داخل کشور است. جذب بیمار خارجی نه تنها در درآمدزایی بیمارستان‌های دولتی و خصوصی که در توسعه بخش‌های دیگر اقتصادی کشور نقش بسزایی دارد. دانشگاه‌ها باید در جهت پذیرش بیمار خارجی تلاش کنند و در جذب این دسته از بیماران چه در بخش دولتی و چه خصوصی نقش حمایتی ایفا کنند.
او افزود: دانشگاه‌های علوم پزشکی در رقابت با کشورهای همسایه برای جذب بیمار خارجی باید به این عرصه ورود جدی داشته باشند و ارایه خدمات کیفی به بیماران خارجی و پیگیری روند درمان این افراد بعد از رفتن به کشور خودشان هم باید به یکی از سرفصل‌های گردشگری سلامت تبدیل شود که می‌تواند به واسطه شرکت‌های دارای مجوز در این عرصه، باعث توسعه صنعت گردشگری سلامت در ایران شود. معاون درمان وزیر بهداشت با تاکید بر آسیب دلالی در این حوزه بر اعتبار گردشگری سلامت کشور بیان کرد: اثرات سوء حضور دلال‌ها در این بخش باعث آسیب جدی به جامعه پزشکی و سرافکندگی حوزه سلامت کشور می‌شود. رقابت با کشورهای همسایه در جذب بیمار خارجی، ساماندهی و اسکان مناسب آنها توسط شرکت‌های تسهیل‌گر دارای مجوز IPD و پیگیری روند درمان بیماران همواره مورد تاکید است. البته این موضوع باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که در ارایه خدمات درمانی به بیماران داخلی خدشه‌ای وارد نشود. معرفی پزشکان معتبر و شناخته شده در دانشگاه‌های بزرگ ما سبب توسعه این صنعت خواهد شد. حضور پزشکان خوشنام می‌تواند برند گردشگری سلامت کشور را درخشان کند و بازار گردشگری را گسترش دهد. از سوی دیگر باید سند درمان کشور بازنگری شده و روسای دانشگاه‌ها پیشنهادهای خود را در توسعه گردشگری سلامت به معاونت درمان وزارت اعلام کنند. علاوه بر جان‌بابایی، مهدی رضایی معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی تهران هم بر موضوع جذب پزشکان ایرانی از سوی کشورهای خارجی برای فعالیت در صنعت گردشگری سلامت تاکید می‌کند. او با اشاره به اهمیت صنعت گردشگری سلامت در رونق اقتصاد درمان و توسعه کشور، درباره این موضوع بیان کرد: نگرانی اصلی در حوزه گردشگری سلامت کشور کاهش انگیزه پزشکان ایرانی برای خدمت به بیماران خارجی می‌داند. او افزود: پرداخت‌های پلکانی در این حوزه، باعث شده تا پزشکان انگیزه کمتری برای خدمت به بیماران خارجی است و این می‌تواند زنگ خطری برای صنعت گردشگری سلامت کشور باشد. این وضعیت در حالی است که شرکت‌های واسطه برای طبابت پزشکان ایرانی در کشورهای همسایه تلاش می‌کنند که باید در این خصوص چاره‌اندیشی شود.
چرا گردشگری سلامت در ایران پا نگرفت؟
با وجود آنکه مسوولان بر ارزآوری و فرصتی که گردشگری سلامت پیش روی اقتصاد کشور می‌گذارد، تاکید می‌کنند اما کارشناسان این حوزه معتقدند در عمل این حوزه مورد غفلت است. سعید سرداری، فعال صنعت گردشگری سلامت درباره این موضوع به «تعادل» گفت: عدم حمایت دولت در زمینه گردشگری سلامت از جمله مهم‌ترین دلایلی است که باعث شده این شکل از گردشگری مغفول باقی بماند. نگاه دولت در این بخش نگاه تخصصی نیست و کسانی که در این حوزه به عنوان مدیر هستند افراد متخصص در بخش گردشگری نیستند و نتیجه همین می‌شود که شاهد آن هستیم. او معتقد است طرح‌ها و راهکارهایی وجود دارد؛ اما در دولت بودجه‌ای به آن اختصاص داده نمی‌شود و در اولویت قرار نمی‌گیرد.
سرداری بیان کرد: راهکار وجود دارد؛ اما زیرساخت‌های لازم شکل نمی‌گیرد. به عنوان مثال تا زمانی که اعتبارگذاری بین‌المللی مراکز درمانی صورت نگیرد و انتقال‌پذیری بیمه‌های درمانی به مرحله اجرایی درنیاید نمی‌توان امیدی به گردشگری سلامت داشت. سرداری به این نکته نیز اشاره می‌کند که ایجاد زیرساخت‌ها و سر‌و‌سامان دادن به دلال‌ها وظیفه دولت است و توسعه، مدیریت و پیشبرد گردشگری سلامت به شرط وجود زیرساخت‌ها بر عهده بخش خصوصی خواهد بود.
به گفته این فعال گردشگری سلامت، افزایش نرخ ارز در یکی، دو سال اخیر فرصت مناسبی بود که در صورت وجود زیرساخت‌ها می‌توانست بیش از پیش گردشگری سلامت کشور را در منطقه توسعه دهد؛ به این ترتیب نه‌تنها می‌شد از گردشگران سلامت از کشورهای همسایه میزبانی کرد، بلکه امکان جذب گردشگر سلامت از کشورهای اروپایی و امریکایی نیز بیشتر می‌شد و ایران می‌توانست رقبای منطقه را نیز کنار بزند. اما متاسفانه به دلیل نبود برنامه‌‌ریزی و آینده‌نگری این فرصت مانند بسیاری از فرصت‌های توسعه گردشگری در حال از دست رفتن است.
گردشگری سلامت
فرصت ارزآوری را افزایش می‌دهد
ایران در رشته‌های پزشکی مختلفی می‌تواند بیماران را از کشورهای دیگر جذب کند اما سه حوزه جراحی‌های زیبایی، دندان‌پزشکی و درمان ناباروری در سال‌های اخیر بیشترین مخاطب را داشته است. علی صادقی تبار متخصص درمان ناباروری که یکی از درمان‌های پرمخاطب از سوی بیماران خارجی در ایران است، درباره ضرورت رونق گردشگری سلامت در ایران شرایط اقتصادی کشور را فرصتی مناسب برای رونق گردشگری سلامت در ایران دانست و گفت: بالا رفتن نرخ ارز در ایران، اگرچه باعث ایجاد مشکلاتی در اقتصاد کشور شده است، اما در عرصه گردشگری سلامت می‌توان به آن به چشم یک فرصت نگاه کرد و با فعال کردن واحد بیماران بین‌الملل بیمارستان‌ها و مراکز درمانی معتبر کشور و تقویت زیرساخت‌های لازم، ایران را به یک مقصد ایده‌آل برای گردشگری سلامت در منطقه تبدیل کرد. او پایین بودن هزینه‌های درمان ناباروری در ایران را یکی از دلایل اقبال گردشگران سلامت به حضور در کشورمان دانست و افزود: هزینه یک سیکل درمان ناباروری در ایران ۱۰۰۰ دلار است، اما در کشورهایی مثل عراق یا قبرس، بین ۵ تا ۶ هزار دلار، در اروپا حدود ۸ تا ۹ هزار یورو و در امریکا بین ۱۲ تا ۱۵ هزار دلار است. بنابراین، قیمت بسیار پایین خدمات درمان ناباروری در کنار تخصص و تبحر پزشکان ما باعث شده که مراجعان بسیاری از کشورهای منطقه به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس داشته باشیم.
صادقی‌تبار مهم‌ترین مانع رشد گردشگری سلامت در کشورمان را نبودِ یک نظام یکپارچه و منظم برای معرفی امکانات درمانی کشور در دیگر کشورها به ویژه کشورهای منطقه دانست و گفت: متأسفانه اکنون واسطه‌هایی که هیچ تخصص و دانشی در این زمینه ندارند و تنها به سود خود می‌اندیشند، در گردشگری سلامت فعالیت می‌کنند و همین امر باعث شده که رقابتی ناسالم ایجاد شود و گردشگران اطلاعات متفاوتی درباره کیفیت خدمات مراکز و هزینه‌های درمانی دریافت کنند.
