گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
ترافیک سنگین شهری یکی از مشکلات زندگی شهری جدید و ماشینی شدن جوامع بشری است. با افزایش جمعیت و رشد غیراصولی شهرها از یک طرف و افزایش خودروها ازطرف دیگر به منظور کاهش ترافیک در شهر، احداث پارکینگ‌های عمومی به عنوان یکی از راهکارهای موثر، می‌تواند مدنظر قرار گیرد. واقعیت این است که هرسال به تعداد وسایل نقلیه در شهرها به خصوص در تهران افزوده می‌شود و این افزایش باعث بروز تراکم و افزایش آلودگی هوا به ویژه در مناطق مرکزی شهر و افزایش تعداد تصادفات در شبکه راه‌ها می‌شود. پارک کردن وسایل نقلیه در حاشیه خیابان‌ها به ویژه در محدوده مرکزی شهر باعث کاهش ظرفیت، کاهش سرعت حرکت، افزایش تصادفات و کاهش سطح ایمنی در این معابر می‌شود. در ضمن به دلیل اینکه پارکینگ‌های حاشیه‌ای در کنار معابر قرار دارند به واسطه ورود و خروج‌های متوالی وسایل نقلیه برای پارک، باعث کاهش ایمنی واختلال در ترافیک عبوری خواهند شد.
در شهر تهران مدیریت پارکینگ‌ها با چالش جدی مواجه است. عملکرد پراکنده بین مدیریت پارکینگ‌ها مشهود است و در برخی مواقع شاهدیم، خدمات پارکینگ‌ها به نحو مطلوب انجام نمی‌شود، یعنی بعضا شهروندان از ظرفیت پارکینگ‌های موجود اطلاع ندارند یا درباره ساعات کاری آنها اطلاعاتی در اختیار شهروندان قرار نگرفته است. علاوه بر این، تعداد پارکینگ‌ها به اندازه نیاز نیست و نسبت به سرانه عقب هستیم. حتی گاهی پارکینگ‌های خصوصی نیز از تمام ظرفیت خود استفاده نمی‌کنند و باید زمینه برای استفاده کامل از ظرفیت پارکینگ‌های خصوصی فراهم شود. بسیاری مواقع شاهد بوده‌ایم که پارکینگ‌های عمومی بعد از اخذ پایان کار تغییر کاربری داده یا تبدیل به یک مکان عمومی شده‌اند.
در این خصوص در طرح تفصیلی عنوان شده است، تهران به 60 هزار پارکینگ مسقف نیاز دارد، با توجه به اتفاقات جدید در تهران و نیز افزایش تعداد خودروها در سطح شهر ممکن است نیاز به تعداد پارکینگ‌ها هم افزایش یافته باشد اما با توجه به نگاه جدید مدیریت شهری و حرکت به سمت شهر هوشمند باید شیوه‌های دیگری را در پیش گرفت. اخیرا شاهد این هستیم که شهرداری زیر برخی پل‌ها را تبدیل به پارکینگ کرده و به پیمانکار بخش خصوصی اجاره داده است. از جمله پل روشندلان در خیابان انقلاب و پل استخر در چهارراه تهرانپارس. از آنجا که دو طرف این پل به وسیله نرده احاطه شده است، بنابراین شهروندان برای عبور از عرض خیابان با مشکل مواجه شده و ناچارند مسیری طولانی را پیاده طی کنند تا بتوانند از عرض خیابان عبور کنند. همچنین برخی معتقدند احداث پارکینگ زیر پل‌ها باعث ایجاد ترافیک در این مراکز می‌شود.
پارکینگ‌های مکانیزه
عباس ریاضت، کارشناس ارشد شهری در گفت‌وگو با «تعادل» به بیان مشکلات تامین پارکینگ و نیز جانمایی مناسب پارکینگ در سطح شهر پرداخت و گفت: اکثر شهروندان قبل از آنکه سفر درون شهری خود را با خودرو شروع کنند، به فکر جای پارک در مقصد هستند زیرا می‌دانند به احتمال بسیار زیاد با مشکل جای پارک در مقصد مواجه می‌شوند، بنابراین در کل مسیر به جای پارک خودرو فکر می‌کنند و حتی پس از رسیدن به مقصد هم فرصت همراهی با خانواده را از دست می‌دهند و باید منتظر خالی شدن جای پارک باشند. اینجاست که اهمیت پارکینگ مشخص می‌شود.
او با بیان اینکه مدیریت شهری همواره راهکارهای مختلفی را برای حل مشکل پارکینگ مطرح کرده است، تصریح کرد: یکی از این راهکار‌ها ساخت پارکینگ‌های مکانیزه در برخی از نقاط شهر بود. اما هزینه ایجاد و نگهداری چنین پارکینگ‌هایی بسیار زیاد است و تجریه این سال‌ها نشان داده است که مردم نیز استقبال خوبی از این پارکینگ‌ها نکرده‌اند. یکی از دلایل عدم استقبال مردم از پارکینگ‌های مکانیزه، عدم دسترسی به این پارکینگ‌ها و طولانی شدن فرآیند پارک و خروج از پارک و عدم اطمینان به ایمنی این پارکینگ‌هاست. مردم ترجیح می‌دهند خودرو خود را خیلی راحت در نزدیک‌ترین مکان به مقصد و در حاشیه خیابان پارک کنند. زیرا حاشیه خیابان‌ها هزینه جای پارک ندارد و حتی در مکان‌هایی که توقف ممنوع است نیز پارک می‌کنند. به همین دلیل شهرداری در طرح جدید مکانیزه کردن پارک حاشیه‌ای، هزینه جای پارک حاشیه‌ای را از مردم می‌گیرد و این باعث می‌شود از این پس پارک حاشیه‌ای نیز هزینه داشته باشد و مردم تمایل بیشتری به استفاده از پارکینگ عمومی پیدا کنند.
راهکارهای کوتاه‌مدت
این کارشناس شهرسازی با بیان اینکه عدم استقبال مردم از پارکینگ‌های عمومی در سال‌های اخیر باعث شده است تا بخش خصوصی علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری برای ایجاد پارکینگ عمومی نداشته باشد، عنوان کرد: این مشکل با مکانیزه کردن پارک حاشیه‌ای و تعیین هزینه نسبتا بالا برای آن نسبت به پارکینگ‌های عمومی تا حدودی بر طرف می‌شود. هزینه بالای پارک حاشیه‌ای باعث استقبال بیشتر مردم از پارکینگ‌های عمومی می‌شود و در نتیجه پارکینگ‌های عمومی بیشتری ساخته می‌شوند. همچنین درآمد حاصل از پارک حاشیه‌ای به شهرداری‌ها برای تامین بودجه لازم برای مشارکت و کمک به بخش خصوصی برای ایجاد پارکینگ‌های بیشتر کمک می‌کند ولی نباید این نکته را فراموش کنیم که ایجاد پارکینگ بیش از حد در شهر باعث کشش و جذب خودرو بیشتر در شهر می‌شود.
ریاضت ادامه داد: اکنون در اکثر شهرهای دنیا، مدیریت‌های شهری تلاش می‌کنند شهر را از خودرو خالی کنند و به جای شهرهای خودرو محور، شهرهای انسان محور داشته باشند. ما باید از راهکارهای مناسب برای ایجاد شهرهای انسان محور استفاده کنیم زیرا ایجاد پارکینگ‌های عمومی در شهر، یک راهکار کوتاه‌مدت است.
راهکارهای اساسی بلندمدت
به گفته این کارشناس، علم شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری مدرن در پی انتقال مراکز خرید به اطراف شهر است، بنابراین جذب سفر از مناطق مرکزی شهر به اطراف حلقه مرکزی شهر هدایت می‌شود یعنی با یک برنامه‌ریزی کالبدی مناسب می‌توان حجم ترافیک در حلقه مرکزی شهر را کاهش داد. او در این باره توضیح داد: همچنین پارکینگ‌های داخل شهر هم باید در نزدیکی ایستگاه‌های مترو احداث شوند تا شهروندان خودروهای شخصی را آنجا پارک کرده و ادامه مسیر را با وسایل حمل و نقل عمومی طی کنند. علاوه بر این لازم است از ارایه مجوز به ساختمان‌های فاقد پارکینگ خودداری شود تا به مرور به سمتی برویم که خودروها از سطح خیابان‌های شهر جمع و فضا برای تردد باز شود.
پارکینگ مراکز تجاری
درمورد مراکز تجاری مرکز شهر نیز باید ضوابط به‌گونه‌ای باشد که مجوز ساخت فقط به مجتمع‌هایی داده شود که بتوانند پارکینگ لازم را برای مشتریان خود فراهم کنند. در شهرهای بزرگ دنیا برای حل معضل پارکینگ به جای افزایش تعداد پارکینگ‌ها، زیر ساخت‌های مرتبط با حمل و نقل عمومی شهر را افزایش داده‌اند و در مراکز عمومی شهر مانند مراکز تجاری و اداری نیازی به استفاده از وسایل نقلیه شخصی وجود ندارد. مال‌ها و مراکز خرید نیز موظف شده‌اند فضای کافی برای پارکینگ هم برای مشتریان و هم برای کسانی که در این مراکز فعالیت می‌کنند، احداث کنند به گونه‌یی که در خیابان‌های اطراف این مراکز ترافیکی به وجود نیاید.
او در این باره ادامه داد: اینگونه مراکز دارای پارکینگ‌های بسیار بزرگ هستند و معمولا در اطراف شهر ساخته می‌شوند و نه در مرکز شهر، تا افرادی که قصد خرید با خودرو شخصی خود را دارند نیز بتوانند به این مراکز مراجعه کنند، هرچند امکان رفت و آمد با حمل و نقل عمومی نیز برای این اماکن در نظرگرفته می‌شود. این موردی است که در ساخت مراکز تجاری تهران چندان رعایت نمی‌شود و اکثر مراکز خرید داخل شهر احداث می‌شوند.
پیشنهاد طراحی پارکینگ برای هر محله
به گفته ریاضت، یکی از شهرهای انسان محور که از قدیم دارای پارکینگ‌هایی در حاشیه شهر بود، فولادشهر در نزدیکی اصفهان است. او در این باره توضیح داد: این شهر توسط شوروی سابق طراحی و ساخته شد. در طراحی این شهر، بخش مرکزی محله‌ها را با طراحی مسیرهای پیاده، به عابر پیاده اختصاص دادند و بدین‌ترتیب مسیرهای ایمن برای ساکنان ایجاد کردند. پارکینگ‌ها را نیز به گونه‌ای در حلقه بیرونی جانمایی کردند که حداکثر فاصله تا مرکز محله به صورت پیاده بیش از 10 دقیقه نباشد. بدین‌ترتیب هیچ خودرویی در بافت مرکزی محله رفت و آمد نمی‌کرد و فضای مرکزی محلات به فضایی سرسبز و پرنشاط تبدیل شده بود.
او افزود: ما می‌توانیم از این الگو در شهرهای خود بهره بگیریم بدین صورت که مرز محلات شهر را با ایجاد کمربند سبز از یکدیگر متمایز کنیم و در کنار حاشیه محلات و در زیر زمین‌ها و فضاهای باز موجود و حتی در زیر خیابان‌های موجود، پارکینگ‌های عمومی زیرزمینی ایجاد کنیم و با کنترل و مکانیزه کردن پارک حاشیه‌ای، مانع از توقف خودرو در حاشیه خیابان‌ها و محلات شویم. بدین‌ترتیب جای پارک مناسب در هر محله از تهران تا حدود بسیار زیادی تامین می‌شود. در محلاتی که فضای باز مناسب وجود ندارد می‌توانیم در زیر خیابان‌ها یک طبقه پارکینگ با فضای محدود ایجاد کنیم و هزینه پارک در این نوع پارکینگ‌ها را بسیار پایین بیاوریم. همچنین باید از اجاره طولانی مدت و ماهیانه این پارکینگ به افراد خودداری شود تا جای پارک لازم برای پارک کوتاه‌مدت را فراهم آوریم. علاوه بر این ساکنان محل نیز می‌توانند به صورت شبانه روزی از این پارکینگ‌ها استفاده کنند.
این کارشناس شهری با اشاره به اینکه هزینه ایجاد و نگهداری این نوع پارکینگ‌ها می‌تواند از محل اخذ هزینه پارک حاشیه‌ای و عوارض و اجاره پارکینگ تامین شود، اظهار کرد: خودروها وقتی پارک می‌شوند هیچ گونه استفاده‌ای برای شهروندان نخواهند داشت، پس لازم نیست روی سطح زمین و در دید شهروندان باشد و می‌توان آنها را به یک طبقه زیر زمین انتقال داد و بهترین مکان، زیر خیابان‌های شهر است. این پارکینگ‌ها می‌تواند به صورت هوشمند اداره شود و شهروندان می‌توانند قبل از شروع سفر، از طریق نصب یک اپلیکیشن، تعداد جای خالی در پارکینگ مورد نظر را مشاهده و اقدام به پارک خودرو خود کنند .
طراحی فروشگاه‌های سواره محور
به گفته ریاضت، یکی دیگر از پیشنهادهای جالب و کاربردی، ایجاد فروشگاه‌هایی است که مشتری با خودرو خود وارد فروشگاه شده و خرید را توسط خودرو انجام می‌دهد و بدین‌ترتیب دیگر نیازی به پیدا کردن جای پارک ندارد. او در این باره توضیح داد: این فروشگاه‌ها و هایپرمارکت‌ها می‌توانند در چند طبقه ساخته شوند و مشتریان با توقف در باجه‌های مربوطه و انتخاب مواد غذایی و بهداشتی و... از روی مانیتور نصب شده روی دیوار، سفارش خود را ثبت کنند و سفارش‌ها توسط سیستم مکانیزه در سبد خرید به مشتری تحویل داده شود. خرید به این روش بسیار سریع و راحت و بوده و خودروهای در حال حرکت می‌توانند خرید روزانه خود را انجام دهند و از فروشگاه خارج شوند. از این روش می‌توان در مراکز شهر استفاده کرد.
لزوم استفاده از راهکارهای جدید
او با بیان اینکه مشکلات امروزه شهرهای ما نسبت به گذشته بسیار پیچیده و بزرگ‌تر شده‌اند و با راهکارهای ساده و قدیمی و تاریخ گذشته نمی‌توان انتظار شهری مناسب برای زندگی را داشت، عنوان کرد: ما باید با استفاده از تکنولوژی روز و بهره‌گیری از استارت‌آپ‌ها و جوانان نخبه، راهکارهای اختصاصی خودمان را ارایه دهیم تا بتوانیم شهرهایی انسان محور و قابل زیست داشته باشیم.
پارکینگ زیرپل‌ها، راهکاری مفید
محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری وشهرسازی شورای شهر نیز در گفت‌وگو با «تعادل» در پاسخ به اینکه آیا تبدیل زیر پل‌ها به پارکینگ از نظر اصول شهرسازی درست است یا خیر، عنوان کرد: به نظر من مانعی برای این موضوع وجود ندارد اما بعضی اوقات شهرداری زیر پل‌ها را به یک‌سری کاربری‌های خدماتی مانند کارواش یا کاربری‌هایی تبدیل می‌کندکه هیچ نوع تناسبی با موقعیت زیر پل‌ها ندارد و باعث می‌شود هم ترافیک ایجاد شود و هم با ایجاد یک‌سری سازه‌های غیر متجانس در این اماکن، سیمای شهری بر هم می‌ریزد که بارها در این خصوص به شهرداری تذکر داده‌ایم. اما در جاهایی که سرانه فضاهای خدماتی ازجمله پارکینگ عمومی کم است، تبدیل زیرپل‌ها به پارکینگ می‌تواند راهگشا باشد.
سالاری در پاسخ به اینکه ایجاد کاربری جدید در زیر پل‌ها از جمله پارکینگ آیا به لحاظ ایمنی مشکلی ایجاد نمی‌کند، گفت: این پل‌ها بر اساس مقررات ملی ساختمان احداث و ساخته می‌شوند. نگهداری از پل‌ها موضوعی است که شهرداری باید به شکل مداوم انجام دهد اما اینکه امکان ریزش وجود داشته باشد بعید است. در شرایط خاص مانندزلزله ممکن است این اتفاق رخ دهد.در شرایطی مانند زلزله بسیاری از ساختارهای شهر ممکن است آسیب ببینند اما پل‌هایی که ساخته می‌شوند معمولا از مقاومت لازم برخوردارند.در مجموع چنانچه استفاده از زیر پل به‌عنوان پارکینگ مزاحمتی برای مردم ایجاد نکند و منجر به افزایش ترافیک نشود راه‌حل مناسبی برای مشکل نبود پارکینگ در محله‌های شهر تهران محسوب می‌شود.
ساخت پارکینگ در طرح تفصیلی
او در خصوص آنچه در طرح تفصیلی و طرح جامع برای پارکینگ‌های مورد نیاز شهر تهران آمده است نیز توضیحاتی ارایه کرد و گفت: بر اساس مفاد طرح تفصیلی الزام شده است تمام خانه‌ها، مراکز مسکونی، تجاری، عمومی، اداری و مراکز چند منظوره پارکینگ مورد نیاز خود را تامین کنند.اکنون تهران به پارکینگ‌های عمومی نیاز دارد اما باید در نظر داشت که تامین پارکینگ در مناطق مرکزی شهر با مناطق حاشیه‌ای آن متفاوت است. همچنین تامین پارکینگ در شهرهای بزرگ دنیا به گونه‌ای متفاوت با آنچه ما در شهرداری دنبال می‌کنیم، انجام می‌شود.در شهرهای بزرگ، سازندگان مراکز شهر را ملزم به ساخت و تامین پارکینگ نمی‌کنند زیرا آنها به این نتیجه رسیده‌اند که سفرها در مناطق مرکزی شهرها باید مبتنی بر حمل و نقل همگانی انجام شود و الزام به تامین پارکینگ ساختمان‌های تجاری، اداری و خدماتی در مناطق مرکزی منجر به جذب سفر بیشتر با وسیله نقلیه شخصی می‌شود.بنابراین رویکرد آنها این است که برای ساختمان‌های مسکونی پارکینگ کمتری ایجاد شود و برای ساختمان‌های اداری، تجاری و خدماتی نیز پارکینگ تعریف نشود. پارکینگ‌های عمومی نیز بیشتر در مناطق حاشیه‌ای که دارای حمل و نقل ریلی هستند ایجاد می‌شود تا مردم با وسیله نقلیه شخصی، خود را به خطوط ریلی برسانند و سفر خود را با این خطوط دنبال کنند.در واقع نظریات تامین پارکینگ در دنیا تغییر کرده است.
سالاری ادامه داد: در برخی شهرهای اروپایی حتی استفاده از خیابان‌های فرعی برای جای پارک نیازمند پرداخت هزینه است. به همین دلیل مردم ترجیح می‌دهند فقط در صورت نیاز ماشین‌های خود را از پارکینگ شخصی بیرون بیاورند یا اینکه حتما پارکینگ شخصی برای خود تهیه می‌کنند زیرا به محض بیرون آوردن خودرو از پارکینگ باید هزینه‌های استفاده از آن را پرداخت کنند. اکنون شهر بارسلون در خصوص استفاده از پارکینگ‌ها به خوبی فرهنگ‌سازی کرده و مردم فقط در صورت نیاز از خودروی شخصی استفاده می‌کنند.
دیدگاه‌های نوین در ساخت پارکینگ
او در پاسخ به اینکه آیا در مدیریت کنونی ساخت پارکینگ در دستور کار قرار دارد یا خیر اظهار کرد: تا الان این موضوع انجام شده و در مصوبات شورای شهر نیز ساخت پارکینگ آورده شده است. براساس یکی از مصوبات شورای شهر، شهرداری ملزم است عوارضی که از محل پارکینگ‌ها کسب می‌کند به حساب‌های خاصی واریز کند و از آن برای تامین پارکینگ‌های عمومی استفاده کند.
او با تاکید بر اینکه اکنون دیدگاه‌های جدیدی در حوزه ساخت پارکینگ‌های عمومی در دنیا شکل گرفته است، تصریح کرد: بر اساس تجربیات جهانی نظرات جدیدی مطرح شده و آن این است که در مناطق مرکزی به جای ساخت پارکینگ، حمل و نقل عمومی را گسترش دهیم. بنابراین اکنون در کمیسیون معماری و شهرسازی و حتی در جلسات کمیسیون ماده 5 به دنبال این هستیم که در مطالعات قبلی بازنگری صورت گیرد و رویکردهای نوینی در خصوص ساخت پارکینگ‌ها در طرح تفضیلی اعمال شود.
در مجموع برای حل مشکلات مربوط به پارکینگ‌های شهر تهران برخی معتقدند، باید تعداد پارکینگ‌های مکانیزه در سطح شهر افزایش یابد؛ اما ایجاد و نگهداری از این پارکینگ‌ها گران است و برخی از کارشناسان نیز معتقدند که باید پارکینگ‌های طبقاتی در سطح شهر ایجاد شود و در برخی از طبقات آن کاربری تجاری بدهیم تا هزینه‌ها جبران شود.
زهرا نژاد بهرام، عضو هیات رییسه شورای اسلامی شهر تهران نیز پیش‌تر در گفت گو با «تعادل» عنوان کرده بود یا باید رویکردمان در تامین پارکینگ در سطح شهر و خیابان‌های اصلی باشد یا باید پارکینگ بخش‌های دیگر همچون مسکونی و تجاری را فعال کنیم؛ اما از آنجایی که رویکردمان خودرو محور نیست و مدیریت شهری جدید بر پایه انسان محوری است، از این رو، تامین پارکینگ در حاشیه خیابان و مکان‌های عمومی در چارچوب و استراتژی مدیریت شهری نیست و به همین دلیل می‌توانیم با ایجاد پارکینگ‌های منطقه‌ای یا اتکا به پارکینگ برج‌ها و مراکز خرید این مشکل را حل کنیم. عضو هیات رییسه شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه در بودجه سال آینده قطعا مبلغ ساخت پارکینگ‌های محله‌ای افزایش می‌یابد، گفت: شهرداری تهران نیز نرخ ساخت پارکینگ توسط شرکت‌های بخش خصوصی را تعدیل کرده تا ساخت پارکینگ عمومی برای سرمایه‌گذاران به‌صرفه‌تر باشد.
