45 دانش‌آموز در یک کلاس، نیمکت‌های چوبی که به هم فشرده شده و مسیر باریکی که میان ردیف صندلی‌ها قرار داشته و به سختی اجازه می‌دهد معلم از میانشان تردد کند. این تصویر بسیاری از کلاس‌های درس در شرایط فعلی بوده که به گواه مسوولان وزارتخانه آموزش و پرورش ازنظر تعداد دانش‌آموز به مرز انفجار رسیده است چرا که فضای آموزشی در کشور به اندازه کافی وجود ندارد. در حال حاضر به‌طور متوسط به ازای هر دانش‌آموز در کشور 5.2 مترمربع فضای آموزشی وجود دارد اما این در حالی است که بر اساس استاندارد تعیین‌شده در سند تحول بنیادین این میزان باید 8.4 مترمربع باشد. با این حال مشکل دیرینه آموزش و پرورش اگرچه با گذر زمان وخیم‌تر می‌شود اما به نظر می‌رسد هرگز قرار نیست حل شود، نه بودجه ویژه‌ای برایش در نظر گرفته می‌شود و نه همان ارقام در نظر گرفته شده به درستی تخصیص می‌یابد. در چنین وضعیتی معضل انبوه‌سازها و زیرپا گذاشتن ماده 18 قانون شوراهای آموزش و پرورش که آنها را ملزم به ساخت مدرسه می‌کند از یک سو و بدقولی مسوولان شهری در اجرای تعهداتشان برای ساخت مدرسه هم از سوی دیگر فشار تازه‌ای در جهت کمبود فضای آموزشی بر آموزش و پرورش وارد می‌کند. با این حال آن‌طور که مسوولان آموزش و پرورش می‌گویند، تنها در استان تهران نیاز به 18 هزار کلاس درس وجود دارد که به ازای هر کلاس درس به 300 میلیون تومان اعتبار نیاز است که با روند فعلی اعتبارات و تخصیص‌ها بیش از ۳۰ سال طول می‌کشد.
پیشنهاد تامین اعتبار از صندوق ذخیره ارزی
وضعیت وخیم کمبود فضای آموزشی در حالی است که رییس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس معتقد است مسوولان شهری به تعهداتشان در مدرسه‌سازی عمل نمی‌کنند. مهرالله رخشانی‌مهر درباره این موضوع گفت: تراکم جمعیت دانش‌آموزی در برخی مدارس بالاست. ۴۵ نفر در یک کلاس درس یعنی چه؟ چه خبر است؟ تهران به لحاظ سرانه فضای آموزشی، بیست و هشتمین استان و جزو چهار استان محروم محسوب می‌شود. استان البرز در انتهای جدول و فقیرترین استان است و قبل از آن سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی و تهران قرار دارند. بیشترین مدارس نیازمند تخریب و بازسازی هم متعلق به تهران است و اکنون در شرایط بحرانی قرار دارد. او افزود: همه دستگاه‌های اجرایی در حوزه استانی و ملی باید به تعهدات خودشان عمل کنند؛ منظور ما به‌طور واضح استانداری، سازمان برنامه و بودجه، شهرداری و فرمانداری تهران است. تاکنون حرکتی از مسوولان استانی جز مصاحبه و اعلام کمبودها ندیده‌ایم. سال قبل ۱۸۰ میلیارد تومان و امسال ۱۹۰ میلیارد تومان از محل اعتبارات ملی برای تهران تخصیص دادیم که بیشترین سهم نسبت به استان‌های دیگر بوده است. این در حالی است که اعتبارات استانی تهران برای ساخت مدارس ۲۵میلیارد تومان بوده است و پول ساخت دو مدرسه هم نمی‌شود و این دو با همدیگر همخوانی ندارند.
وی افزود: حتما باید شورای شهر و شهرداری تهران ورود کنند و ماده ۱۸ قانون شوراهای آموزش و پرورش احیا شود؛ متاسفانه انبوه‌سازان یکی دو ساله برج‌هایی را می‌سازند و می‌روند و بعد دولت برای ساخت مدرسه تحت فشار قرار می‌گیرد.
اظهارات رییس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس در حالی است که چندی پیش محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد: تخصیص اعتبار از صندوق ذخیره ارزی به مدارس موضوع مورد توجه این وزارتخانه بوده تا برای کمک به احداث و مقام‌سازی مدارس اعتباری در نظر بگیرند. به گفته او پیشنهادی در این زمینه ارایه شده که در انتظار پاسخ از سوی رییس‌جمهور هستند تا تسهیلاتی برای ساخت و ساز در نظر بگیرند.
فاصله زیاد تا نرخ مطلوب در دوره ابتدایی
بدقولی مسوولان شهری در عمل به تعهدات خود در حالی است که رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی درباره این موضوع به «تعادل» گفت: طبق مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش، تراکم کلاس درس دوره ابتدایی نباید بالای ۲۶ نفر باشد و نرخ مطلوب هم ۲۰ تا ۲۲ نفر است.
او افزود: هم‌اکنون حدود ۶۲ درصد کلاس‌های درس تراکم بالای ۲۶ نفر دارند، ۴۸.۲ درصد کلاس‌ها ۲۶ تا ۳۵ دانش‌آموز، ۱۲.۱ درصد کلاس‌ها ۳۶ تا ۴۰ دانش‌آموز، ۱.۷ درصد کلاس‌ها بالای ۴۱ دانش‌آموز دارند و سه هزار و ۲۲ کلاس درس بالای ۴۱ نفره هم وجود دارد، این اتفاق در مدارس خاص رخ نمی‌دهد و در مدارس دولتی است.
وضعیت بحرانی تهران
البرز، تهران، سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی از نظر کمبود فضای آموزشی، در رده استان‌هایی هستند که شرایطشان بحرانی است. این میان تهران به سبب جمعیت بالا، مهاجرپذیر بودن و گرانی قیمت زمین وضعیت وخیم‌تری دارد. مدیرکل سازمان نوسازی مدارس استان تهران درباره این موضوع بیان کرد: تراکم دانش‌آموزان در شهر تهران بالاست. به گونه‌ای که در برخی کلاس‌ها تعداد دانش‌آموزان که طبق استاندارد باید 24 نفر باشد دو برابر شده است. از سویی ما در استان تهران نیاز به 12 هزار کلاس درس داریم که این تعداد کلاس برای رسیدن به تراکم میانگین با جمعیت دانش‌آموزی فعلی است و در چند سال گذشته شمار دانش‌آموزان قطعا زیاد‌تر خواهند شد که اگر رشد دانش‌آموز را به این محاسبات اضافه کنیم نیاز به 18 هزار کلاس درس وجود دارد که به ازای هر کلاس درس به 300 میلیون تومان اعتبار نیاز است که با روند فعلی اعتبارات و تخصیص‌ها بیش از ۳۰ سال طول می‌کشد.
علی شهری به «تعادل» گفت: اگر می‌خواهیم در بازه زمانی ۵ ساله مشکل فضاهای آموزشی تهران را حل کنیم، باید برنامه ویژه‌ای با همکاری تمام نهادها داشته باشیم و فضا‌هایی که نیازمند تبدیل به احسن شدن دارند را مدنظر قرار دهیم که در غیراین صورت خطر سه شیفته شدن مدارس وجود دارد.
فراموشی ماده 18 قانون شوراهای
آموزش و پرورش
اگرچه کمبود فضای آموزشی همواره در رده مشکلات آموزش و پرورش بوده است اما در سال‌های اخیر با رشد انبوه‌سازی‌ها این معضل شدت بیشتری گرفته است. این میان ماده 18 قانون شوراهای آموزش و پرورش که سازندگان پروژه‌های انبوه را ملزم به تامین مدرسه کرده است هم نادیده گرفته شده و به دلیل نبود نظارت بر اجرای آن، در طرح‌های مسکن مهر و سایر مناطق انبوه ساز مانند منطقه 22 تهران، فضاهای شهری فقیر از نظر فضای آموزشی شکل گرفته است. موضوعی که نمایندگان مجلس بارها نسبت به آن هشدار داده‌اند. محمد بیرانوندی، رییس کمیته آموزش وپرورش کمیسیون آموزش مجلس درباره این موضوع بیان کرد: در مساکن مهر به تامین فضاهای آموزشی و مدرسه به اندازه کافی توجه نشده است، متاسفانه به دلیل ضعف نظارت و غفلت از آمایش دقیق در برخی موارد زمین برای ساخت مدارس پیش‌بینی نشده و در جاهایی که پیش‌بینی شده نیز به ساخت مدارس و فضاهای آموزشی توجه نشده؛ این در حالی است که در این پروژه به ازای هر 200 واحد مسکونی باید یک مدرسه احداث شود اما متاسفانه توجه نشده و این تخلف از قانون است و پیمانکاران باید جوابگو باشند. او افزود: بی‌توجهی به ساخت مدارس باعث شده در برخی موارد دانش‌آموزان مسافت طولانی را برای رفتن به مدارس نزدیک به محل زندگی طی کنند و این امر مشکلات زیادی را برای دانش‌آموزان و خانواده آنها به همراه دارد. در کنار کمبود و نبود فضاهای آموزشی، مدارس ساخته شده در این پروژه نیز با کمبود امکانات، تجهیزات و کاستی‌های فراوانی مواجه بوده و هنوز تکمیل نشده‌اند. عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس بیان کرد: وضعیت آموزش و پرورش از نظر فضاهای آموزشی بحرانی و وخیم است، کمبود و فرسودگی مدارس و فضاهای آموزشی در کنار کمبود نیروی انسانی از مشکلات عمده وزارت آموزش و پرورش بوده که تاکنون گام جدی برای رفع آنها برداشته نشده ضمن اینکه بودجه مناسبی برای تامین و نوسازی فضاهای آموزشی پیش‌بینی نشده است.بخشی از هزینه ساخت و نوسازی مدارس را خیرین مدرسه‌ساز تقبل می‌کنند اما تلاش آنها نیز تاکنون راه به جایی نبرده و جوابگو نبوده است.
با سلام بنده در ارومیه دبیر هستم. مشکل بسیار جدی است و در این میان بیشترین ظلم هم به دانش‌آموزان می‌شود و بعد به معلمان. در کلاس‌های بالای ۲۵ نفر فقط معلم مجبور است مبصر باشد و یا از تنبیه های سخت استفاده شود تا بچه‌ها رو آروم کند که روش بدی است برای آموزش، ولی بدتر این این است که معلم نمی‌تواند در میان آن همه هیاهو مطلب را برساند و مجبور است فضایی کاملا خشک و سرد بسازد و با ترس و کنترل ادامه دهد. متاسفم که مهم‌ترین وزارت در کشور که دارای اولویت اول در یک جامعه است با چنین مشکل جدی و مهمی مواجه است و مشکل حقوق معلمان و کمبود معلم نیز آزار دهنده است و انگیزه ای برای معلم باقی نمی ماند که در یک کلاس چهل نفره تدریس کند. مگر اینکه فرزندان کمی به دنیا بیایند و گرنه تصوری برای حل این مشکلات حداقل برای بیست یا سی سال آینده وجود ندارد. 