پایان‌نامه‌فروشی مدت‌هاست کسب و کار پر‌رونق برخی موسسات علمی شده، موسساتی که در ازای پول علم را به دانشجویان می‌فروشند آن هم نه با کیفیت مناسب بلکه بر پایه تحقیقاتی سطحی که مشخص نیست در چندین و چند پایان نامه مختلف تکرار شده. نتیجه چنین وضعی در نگارش پایان نامه‌های دانشگاهی کار را به آنجا کشاند که در مجامع بین‌المللی هم رسانه‌ای شد اما کسب و کار پایاننامه فروشان همچنان داغ است. در شهریور 96 لایحه مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی در تصویب مجلس رسید و با ابلاغ رییس‌جمهور لازم‌الاجرا شد اما این لایحه هم پایانی برای پایان‌نامه‌فروشی نبود. برخی کارشناسان معتقدند بازار پایان‌نامه‌های جعلی نیاز به اقدامات بازدارنده‌تری دارد. این میان وزارت علوم هم سرانجام به میدان آمد و به فکر پیدا کردن راه چاره افتاده است تا جایی که خرداد امسال معاون وزیر علوم اعلام کرد، پایان‌نامه‌های تقلبی باطل می‌شوند اما این موضوع هم نقطه پایانی برای پایاننامه فروشی نشد چرا که حالا به جای موسسات نگارش پایاننامه که تبلیغاتشان دیوارهای شهر را فتح کرده، یک جست‌وجوی اینترنتی هم کافی است تا به صورت مجازی پایان نامه خریده شود، البته نرخ‌ها هم نکته‌ای است که نباید از آن غافل شد پایان‌نامه‌هایی که قبلا دفاع شده بسیار ارزان‌تر از پایان‌نامه‌هایی هستند که قرار است برای اولین‌بار نوشته شوند. پایاننامه معماری دست دوم فقط ۳۸۰ هزارتومان.
پایان‌نامه‌فروشی جرم است
اردیبهشت سال جاری خبر پلمب ۲۵ واحد صنفی فروش پایاننامه منتشر شد و معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم از پلمب واحدهای بیشتر در روزهای آینده خبر داد اما اوایل مردادماه حسین سیمایی صراف در گفت‌وگو با برخی رسانه‌ها گفت: تعدادی از مراکز متخلف عرضه و فروش پایاننامه که پیش از این شناسایی و پلمب شده بودند، با فک پلمب اقدام به امحاء ادله جرم کردند.
وی افزود: این فک پلمب در شرایطی اتفاق افتاد که هنوز به تخلفات این افراد رسیدگی نشده است. در حالی که جمع‌آوری ادله جرم در حافظه کامپیوتر، زونکن‌ها و قفسه‌های این مراکز باید با حضور نماینده وزارت علوم و دادستان انجام می‌گرفت.
پس از تصویب آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی منصور غلامی، وزیر علوم گفت: نویسندگان مقاله و پایاننامه برای دیگران از همین امروز کار خود را تعطیل کنند. این در حالی است که چند وقت پیش از صحبت وزیر علوم، نویسندگان پایاننامه نه‌تنها موفق شدند برخی از موسسات پلمب‌شده را فک پلمب کنند بلکه حتی اگر همان موسسات هم دوباره پلمب شوند دیگر دامنه فعالیت‌هایشان به فضای مجازی کشیده شده و رصد فعالیت‌ها در فضای مجازی به آسانی عملیات‌های ضربتی پلمب نیست! همین حالا هم کافی است سری به خیابان انقلاب بزنید تا با انبوه تراکت‌های تبلیغی موسسات خریدوفروش پایاننامه مواجه شوید. این وضعیت در حالی است که بنابر قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی تهیه عرضه یا واگذاری آثاری از قبیل رساله، پایان نامه، مقاله، طرح پژوهشی، کتاب، گزارش، سایر آثار مکتوب یا ضبط شده پژوهشی- علمی یا هنری اعم از الکترونیکی و غیرالکترونیکی توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی به قصد انتفاع و به عنوان حرفه یا شغل با هدف ارایه کل اثر یا بخشی از آن توسط دیگری به عنوان اثر خود، جرم بوده و مرتکب یا مرتکبان علاوه بر واریز وجوه دریافتی به خزانه دولت مشمول مجازات می‌شوند. از طرف دیگر ممنوعیت خرید و فروش پایاننامه به صراحت در قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی که مرداد 96 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد آمده است. آیین‌نامه اجرایی پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی اخیرا به دانشگاه‌ها هم ابلاغ شده و قرار است دانشگاه‌ها با تشکیل کمیته‌های اخلاق در پژوهش نقش نظارتی خود بر جلوگیری از تقلب را ایفا کنند. در خارج از دانشگاه‌ها هم وزارت علوم با دستور قضایی پیگیر پلمب موسسات خرید و فروش پایاننامه است اما با این حال سایت‌های خرید و فروش آنلاین محل تازه اشتغال پایاننامه فروشان است که وزارت علوم را مجبور به یافتن راه جدی‌تر و بازدارنده می‌کند. اما این میان کارشناسان معتقدند به جای پلمب مراکز پایان‌نامه‌فروشی که به نوعی پاک کردن صورت مساله است باید علل آن ریشه‌یابی شود چرا که در بسیاری از موارد ضعف سیستم آموزشی دانشجو را سمت خرید پایان نامه می‌برد، کمبود استاد راهنما از یک سو و پایین بودن سطح علمی دانشجویان از سوی دیگر به این رویه دامن زده که اگر این مسائل حل شود، پایان نامه فروشی هم به پایان می‌رسد.
صورت مساله را پاک نکنیم
ریشه ماجرا را حل کنیم
اگرچه پایان‌نامه‌فروشی که حالا تبدیل به یک شغل پردرآمد شده است، به اعتبار علمی کشور لطمه زده و هر روز هم در حال گسترش است اما برخی کارشناسان معتقدند تا زمانی که علت رونق این پدیده ریشه‌یابی نشود، هیچ قانونی نمی‌تواند این وضعیت را پایان دهد. مهدی کریمی، کارشناس آموزش و استاد دانشگاه درباره این موضوع بیان کرد: آنچه در بیان است و آنچه در واقعیت دانشگاه‌های کشور رخ می‌دهد که البته در برخی از کشورهای دیگر دنیا نیز به چشم می‌خورد، پایان‌نامه‌فروشی آسیب بزرگی است که می‌تواند تبعات منفی بسیاری را به همراه داشته باشد، چرا که باید در نظر داشت که فروش پایاننامه خود به معنی پایین آمدن سطح علمی دانشجویان است. به‌طور حتم باید در نظر داشت که فروش پایاننامه یک سرقت علمی محسوب می‌شود که انتظار می‌رود، مسوولان امر با این معضل مقابله کنند، چرا که ادامه داشتن این روند می‌تواند باعث پایین آمدن سطح علمی دانشجویان و در نهایت دانشگاه‌ها شود.
او افزود: میزان فروش پایاننامه در کشور کاهش یافته است، برای مقابله با پایان نامه فروشی باید در ابتدا رشد تحصیلات تکمیلی را متناسب با نیازهای کشور کنیم، چرا که امروزه میزان فارغ‌التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی به مراتب بیشتر از اندازه پیش‌بینی شده است که این خود می‌تواند با تبعات منفی همراه باشد. همچنین باید تعداد دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی را نیز متناسب با تعداد اساتید کرد. به عنوان مثال در حال حاضر هر استادی می‌تواند به عنوان استاد راهنمای یک تعداد محدودی از دانشجویان باشند. در حال حاضر این رابطه معنادار به هم خورده است که تبعات منفی این مساله رواج هر چه بیشتر پایاننامه فروشی در دانشگاه‌های کشور است، چرا که زمانی که تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی از اساتید موجود پیشی می‌گیرد که البته این خود خلاف قوانین و مقررات موجود است.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره دیگر معایب افزایش تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی می‌گوید: به‌طور حتم افزایش تعداد دانشجویان می‌تواند میزان دقت اساتید را در تهیه و تکمیل پایاننامه کاهش دهد، چرا با اندکی توجه می‌توان به کپی بودن پایاننامه پی برد که این موضوع خود زمینه ساز رواج پایان‌نامه‌فروشی است.
این استاد دانشگاه گفت: مجازات‌‌های جدی و سختگیرانه در این رابطه که اگر ثابت شود که پایان‌نامه‌ای خریداری شده و اینکه فردی اقدام به سرقت علمی مقاله و پایاننامه کرده است، در نظر گرفته شده است که انتظار می‌رود در سایه تحقق این مهم با کاهش چشمگیر سرقت‌های علمی مواجه باشیم. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ارتباط با دیگر روش‌های مقابله با پدیده پایاننامه فروشی در دانشگاه‌ها می‌گوید: از سوی دیگر انجمن‌های علمی و تخصصی نقش بی‌بدیلی در کاهش فروش پایاننامه یا سرقت علمی در سراسر دنیا دارند، چرا که این انجمن می‌تواند با رصد کردن پایان نامه و مقالات علمی مانع جدی برای انجام سرقت‌های علمی در دانشگاه‌ها باشد، به‌طور کلی باید در نظر داشت که انجمن‌های علمی نقش نهادی ناظر و سدی در مقابل خرید پایاننامه هستند. نقش هوشمندی جامعه در کاهش فروش پایاننامه یا سرقت علمی تاثیر‌گذار است، چرا که امروزه در بسیاری از نقاط دنیا اگر ثابت شود که استاد و دانشجویی اقدام به سرقت علمی کرده است، تا پایان عمر از نظر قواعد اخلاقی و حقوقی موجود در کشور از ادامه تحصیل یا تدریس محروم خواهد شد. بنابراین افراد به دلیل ترس از دست دادن موقعیت خود به این کار روی نمی‌آورند. به عنوان مثال اگر استادی اقدام به سرقت علمی کند، دیگر در هیچ جای دنیا نمی‌تواند به تدریس مشغول شود.
