5 کشور در نوار ساحلی دریای خزر قراردارند که طی سال‌های اخیر بطور متوسط سالانه ۳۵ میلیون گردشگر بین‌المللی داشته‌اند و این گردشگران رقمی حدود ۱۸ میلیارد دلار برای این منطقه درآمدزایی کرده‌اند.البته صنعت گردشگری در نوار ساحلی دریای خزر در حال رشد است و طبق آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۷، از پنج کشور منطقه دریای خزر، چهار کشور ایران، روسیه، قزاقستان و جمهوری آذربایجان رشد 2 درصدی نسبت به سال 2016، داشته‌اند.سهم ایران از رشد صنعت گردشگری در منطقه دریای خزر در سال ۲۰۱۷، حدود ۵ میلیارد دلار بود، البته ایران به عنوان دومین اقتصاد بزرگ در منطقه دریای خزر، در تلاش است تا سال ۲۰۲۵، بتواند بیش از ۲۰ میلیون گردشگر خارجی را جذب نماید.
روسیه در صدر
بررسی وضعیت 5 کشور نوارساحلی دریای خزر نشان می‌دهد که روسیه به خوبی ازظرفیت‌های موجود استفاده کرده است.
ترکمنستان طی سال‌های اخیر با کمک ترکیه توانسته است جهش خوبی در بخش توریسم و گردشگری داشته باشد. از سال 2007 منطقه ملی گردشگری آوازه در ترکمنستان طراحی و عملیات اجرایی آن آغاز شد و در حال حاضر به عنوان منطقه‌ای جذاب برای گردشگران منطقه خزر و سایر کشورها تبدیل شده است و از آن به عنوان نگین سواحل شرقی در دریای خزر یاد می‌شود. این منطقه گردشگری نزدیک به 5 هزار هکتار است که حدود 26 کیلومتر از سواحل دریای خزر را به خود اختصاص داده است. این منطقه ظرفیت پذیرش 80 هزار گردشگر را دارد و با هزینه‌ای نزدیک به 2 میلیارد دلار بنا شده است. در این منطقه گردشگری حدود 30 هتل و سایر امکانات تفریحی همچون پارک‌های آبی، قایق‌های تفریحی، ورزش‌های آبی و ... مطابق با استانداردهای بین‌المللی ایجاد شده است.
قزاقستان درحال آماده‌سازی منطقه‌ای است که 25 هتل تفریحی، خانه‌های لوکس ویلایی، پارک‌های تفریحی، زمین‌های ورزشی همچون گلف، قایق‌های تفریحی و سایر خدمات گردشگری برای آن در نظر گرفته شده است. این پروژه حدود 2.5 میلیارد دلار هزینه داشته، ضمن اینکه حدود 5.6 میلیارد دلار سرمایه خارجی هم در جهت تکمیل طرح‌های مختلف از سوی شرکت‌های خارجی دریافت کرده است، ناگفته نماند که صنعت گردشگری در قزاقستان در سال ۲۰۱۷ توانست حدود ۱,۷ میلیارد دلار درآمد کسب کند.
آذربایجان با الگو‌برداری از کشور امارات درسواحل خزر، اقدام به توسعه صنعت گردشگری نموده است. پروژه عظیم «جزایر خزر» که در آن 41 جزیره مصنوعی به وسعت 25 هکتار ایجاد می‌شود و ساخت بلندترین برج جهان به ارتفاع 1050 متر است و 27 درصد بزرگ‌تر از برج خلیفه دبی است توسط آذربایجان برنامه‌ریزی و در حال اجراست، علاوه بر این هتل‌ها، ساختمان‌های بلند، آسمان‌خراش‌های دیگری هم در این منطقه ساخته می‌شود و ایجاد مراکز خرید، دانشگاه، بیمارستان و پیست‌های مختلف اتومبیل‌رانی هم در این کشور و نزدیکی سواحل خزر درحال ساخت است. جمهوری آذربایجان در سال2016 رکورد سفر را شکست و در سال ۲۰۱۷ گردشگران با سفر به شهرهایی همچون باکو و همچنین مناطق کوهستانی داخلی در منطقه قفقاز جنوبی، رقمی حدود ۳ میلیارد دلار را خرج کردند.
سواحل دریای خزر در کشور روسیه جاذبه‌های گردشگری بالقوه‌ای دارد که در فصول سرد و گرم جذابیت خاص خود را داراست، سهم روسیه از صنعت گردشگری در منطقه دریای خزر در سال 2017رقمی حدود ۹ میلیارد دلار بود.
راهکارهای بهبود گردشگری
یکی از مشکلاتی که همواره در صنعت گردشگری دریایی کشور وجود داشته، کمبود مکان‌های اقامتی است که این مشکل با کمک بخش خصوصی مرتفع می‌شود.
بهره‌گیری از اتوبوس‌های دریایی در دریای خزر از جمله طرح‌های گردشگری پیشنهاد شده توسط برخی کارشناسان برای گسترش اقتصاد گردشگری در استان‌های مجاور این دریا است، این طرح از زیست‌محیطی‌ترین آیتم‌هایی است که می‌تواند به توسعه اشتغال در استان‌های ساحلی کمک کند.
شناسایی وضعیت موجود گردشگری دریایی سه استان ساحلی کشور، شناسایی و بررسی جاذبه‌ها و زیرساخت‌های موثر در ایجاد و توسعه گردشگری دریایی، انتخاب مسیرهای گردشگری دریایی، توجه به گردشگری منطقه‌ای، گردشگری بین شهری و داخل شهری از دیگر پیشنهادهای مطرح شده برای استفاده از ظرفیت گردشگری دریای خزر است.
در گردشگری دریایی در بخش ادوات موتوری و حمل و نقل دریایی به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد که باید در این زمینه اقدامات مناسبی انجام گیرد.
ظرفیت‌های نوارساحلی دریای خزر
دریای خزر محور بسیار مهمی برای گردشگری است و در چشم‌انداز کشور استان‌های ساحلی به عنوان قطب گردشگری تعریف شده‌اند.
وجود نوار ساحلی 700 کیلومتری دریای خزر در حاشیه استان‌های شمالی کشور
گردشگری حدود 10 درصد از کل تولید ناخالص داخلی در جهان را به خود اختصاص داده است و تقریبا یک دهم مشاغل دنیا محسوب می‌شود، این صنعت، صنایع دیگر را هم درگیر خود می‌کند و موجب رونق بخش‌های دیگر و زیرشاخه‌های اقتصادی می‌شود.
