پس از انتشار اسامی ۱۰ نفر اول کنکور سراسری در رشته‌های علوم ریاضی و فنی، تجربی، انسانی و ۵ نفر اول رشته‌های زبان انگلیسی و هنر، انتقاداتی پیرامون جای خالی دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی در صف اول نفرات برتر کنکور شکل گرفته است.در میان ۴۰ نفر اول کنکور سراسری، ۱۹ دانش‌آموز اهل تهران‌اند که ۶۶ درصدشان در مدارس غیردولتی و نمونه دولتی و ۳۳ درصد در مدارس سمپاد درس خوانده‌اند. همچنین بیش از ۹۰ درصد نفرات برتر شهرستان‌ها، سمپادی بوده‌اند.هرچند دور از انتظار نیست که ۴۰ نفر اول کنکور سراسری، بخشی از جامعه نخبگانی دانش‌آموزی و محصل مدارس خاص چون تیزهوشان باشند و از سوی دیگر با استناد به آمار ۴۰ نفر اول کنکور سراسری نمی‌توان تحلیل دقیق و عمیقی از وضعیت آموزشی کشور به دست داد، اما نمی‌توان به صدا درآمدن زنگ‌های خطر طبقاتی شدن آموزش، تولید نابرابری‌های اجتماعی و دور شدن از عدالت آموزشی را نادیده گرفت. همانطور که احمدی لاشکی، نایب رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی معتقد است که «امروز عدالت آموزشی به‌شدت زیر سوال است. بخش عمده رتبه‌های برتر کنکور متعلق به مدارس خاص چون سمپاد، شاهد، نمونه دولتی، غیردولتی یا هیات امنایی هستند. پس جایگاه مدرسه دولتی کجاست؟».
نمود بی‌عدالتی آموزشی
حجت‌الله بنیادی، استاد دانشگاه و کارشناس و پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش در این باره اظهار کرد: کنکور و حاشیه‌های آن، توزیع نامناسب دانش‌آموزان و دانشجویان در رشته‌های مختلف، تقاضای نامتوازن برای برخی رشته‌ها و دور شدن نظام آموزش و پرورش از عدالت، برخی علایم بیماری مزمن نظام تعلیم و تربیت و نظام آموزش عالی کشور به عنوان نظام‌های تربیت و تأمین نیروی انسانی کشور است؛ بیماری مزمنی که یکی از نشانه‌های آن، توزیع غیر طبیعی پذیرفته شدگان کنکور در سطح مناطق کشور و مدارس مختلف است.
او افزود: صرف نظر از ضعف‌ها و ایراداتی که به کنکور و شیوه برگزاری آن وارد است؛ توزیع نابرابر و غیرنرمال نفرات برتر کنکور، نشان از وجود بی‌عدالتی در شرایط تحصیلی و فرآیندهای هدایت تحصیلی دانش‌آموزان و به‌طور خاص نشانگر عدم وجود «نظام استعدادیابی و هدایت تحصیلی» در کشور است.
طبقاتی شدن آموزش و پرورش
این کارشناس و پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش با بیان اینکه رشد بیش از حد و بدون برنامه مدارس غیردولتی، حرکت به سوی طبقاتی شدن آموزش و پرورش و به تبع آن طبقاتی‌تر شدن جامعه را در کشور رقم زده است اظهار کرد: وجود آموزشگاه‌های کنکور در نوبت دوم بیشتر مدارس غیردولتی، تبعیض میان این مدارس و مدارس دولتی (عادی) دخترانه در استفاده از دبیران مرد و برگزاری اردوهای خاص چند هفته‌ای با هدف تقویت مهارت‌های تست‌زنی و کنکور، نشان‌دهنده غلبه نگرش کنکورمحوری در اکثر این مدارس است.بنیادی ادامه داد: مدارس غیردولتی با کنکور محوری و به تبع آن تسخیر صندلی‌های دانشگاه‌های مطرح کشور بر سرعت طبقاتی شدن جامعه می‌افزایند. بی عدالتی رو به تزاید در تأمین معلمان توانمند و با انگیزه توسط مدارس خاص و غیردولتی از دیگر دلایل توزیع غیرطبیعی رتبه‌های برتر کنکور است.
او با اشاره به اینکه علاوه بر تفاوت‌های برجسته در میان توانمندی و انگیزه معلمان مناطق و مدارس، دسترسی بخش عمده‌ای از دانش‌آموزان مستعد کشور به مدارس سمپاد و تسهیلات و امکانات خاص این مدارس نیز نابرابرانه و دور از عدالت است عنوان کرد: استقرار ناعادلانه مدارس سمپاد در کشور و محرومیت بسیاری از شهرستان‌ها و مناطق آموزش و پرورش کشور از این مدارس؛ نماد بارز این بی عدالتی است. هر چند که «طرح شهاب» به عنوان راهی برای پر کردن این خلاء تدوین و تصویب شد، اما به دلایل مختلفی این طرح نیز تا کنون موفقیت چندانی نداشته است. این کارشناس و پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش، عدم وجود تعامل و ارتباط منسجم و اثربخش میان نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عمومی و آموزش عالی و وجود برزخ و میدان سرنوشت ساز و بی سامانی به نام کنکور را یکی دیگر از عوامل توزیع نامناسب پذیرفته شدگان دانشگاه‌های مطرح کشور دانست و به ایسنا گفت: یکی دیگر از تلخ‌ترین و تأسف‌بارترین نتایج کنونی تعامل ضعیف این دو وزارتخانه، کمبود شدید معلم؛ همزمان با خالی بودن بخشی از ظرفیت دانشگاه‌های کشور است.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چه می‌گوید؟
بنیادی افزود: سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در راهکار (ـ۱ ۲ -۳) بر « طراحی و استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی و استعدادیابی به منظور هدایت دانش‌آموزان به سوی رشته و حرف و مهارت‌های مورد نیاز حال و آینده کشور متناسب با استعدادها، علاقه‌مندی و توانایی‌های آنان» تأکید دارد. او اظهار کرد: راهبردهای ملی نقشه جامع علمی کشور نیز «ارتقای نظام مشاوره و استعدادیابی و هدایت تحصیلی کشور» و «طراحی و استقرار نظام جامع مشاوره، استعدادیابی و هدایت به منظور هدایت دانش آموزان و دانشجویان به سوی رشته‌های علمی متناسب با اولویت‌های کشور براساس استعداد و علاقه‌مندی و توانایی‌های آنها و اولویت‌های کشور» را مورد تأکید قرار داده است.
او ادامه داد: در مجموع به نظر می‌رسد که توجه، برنامه‌‌ریزی و اقدام عملی دو وزارتخانه آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری به راهبردهای نقشه جامع علمی کشور و سند تحول بنیادین در زمینه «عدالت» و «استعداد یابی و هدایت تحصیلی» تنها راه برون‌رفت از شرایط نامناسب و نامطلوب کنونی است.
