ریحانه جاویدی|
سال‌هاست از گردشگری به عنوان یک جایگزین مناسب و سودآور برای صنعت نفت نام برده می‌شود، صعنت ساده‌ای که می‌تواند اقتصاد ایران را از تک محصولی بودن نجات داده و چرخ اشتغال را هم به گردش درآورد، این میان در هر دوره که ایران از سوی جامعه بین‌المللی مورد تحریم قرار گرفته و مراودات مالی با کشورهای مختلف دچار فراز و نشیب شده است، مسوولان بیشتر از قبل بر رونق گردشگری تاکید کرده و به آن به چشم شاه‌کلیدی برای حل مشکلات کشور و دور زدن تحریم‌ها نگاه می‌کنند اما واقعیت این است که تا مشکلات کوچک و بزرگ صنعت گردشگری در ایران حل نشود، این صنعت نمی‌تواند گره‌ای از مشکلات کلان کشور را باز کند. به گواه اظهارنظر کارشناسان این حوزه، گردشگری در ایران با نواقصی درگیر است که گاهی مانند کمبود فضای اقامتی و سیاست نادرست در ساخت هتل، نامناسب بودن سیستم حمل و نقل و راه‌ها، بی‌برنامگی در استفاده از اماکن تاریخی و نبود بودجه برای آن، مشکلات فرودگاهی، بزرگ و هزینه‌بر بوده و گاهی مانند بی‌برنامگی، کمبود امکانات رفاهی بین جاده‌ای و حتی یکنواختی منوی غذایی رستوران‌ها، کوچک و قابل حل است با این حال برای برخی از آنها حتی یک گام کوچک هم برداشته نشده است.
کمبود واحد اقامتی یا سیاست نادرست ؟
روز گذشته سخنگوی کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی، بر استفاده از ظرفیت‌های گردشگری به عنوان راهکاری اساسی برای دور زدن حلقه تحریم‌ها تاکید و به موانعی که سد راه گسترش این صنعت است اشاره کرد. اصغر سلیمی، درباره این موضوع گفت: کمبود اقامتگاه و نبود راهنمایی گردشگری از موانع اساسی در حوزه جذب توریست تلقی می‌شود. همچنین برخی ازآثار تاریخی در حوزه گردشگری در کشور غریب هستند. از طرف دیگر صادرات صنایع دستی و در نهایت ارزآوری برای کشور مان از دل صنعت گردشگری ایجاد می‌شود بنابراین برای کاهش فشارهای اقتصادی به کشور می‌بایست به طریق کاربردی توسعه صنعت گردشگری مدنظر قرار بگیرد. این اظهارات در حالی است که کارشناسان بر این باورند کمبودهای زیرساختی گردشگری در ایران به مواردی که سلیمی مطرح کرده، محدود نشده و کمبود فضای اقامتی تنها یکی از ده‌ها مشکل اساسی این صنعت است.
برای توسعه گردشگری آماده نیستیم
ابراهیم پورفرج، رییس جامعه تورگردانان ایران، درباره این موضوع به «تعادل» گفت: کمبود امکانات و تاسیسات گردشگری داریم. در این میان، چالش نبود مراکز اقامتی نیز یکی از مسائلی است که با آنها روبه رو هستیم. نمونه این موضوع را در فضای ایجاد شده بعد از برجام شاهد بودیم که به ما نشان داد تا چه اندازه برای رونق حضور گردشگر در ایران آماده نیستیم، چرا که با افزایش حجم درخواست برای سفرهای ورودی به ایران، آن زمان مجبور بودیم به دلیل کمبود مراکز اقامتی و دیگر زیرساخت‌ها، برخی از تورها را نپذیریم.
پورفرج بخشی از کمبود فضای اقامتی را ناشی از برنامه‌ریزی نادرست دانست و بیان کرد: فصل عمده سفر به ایران بهار و پاییز است اما در این بازه شدیدا در تعداد واحدهای اقامتی کمبود داریم؛ از طرف دیگر به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی صحیح، بیشتر همایش‌ها و نمایشگاه‌ها نیز در بهار و پاییز برگزار و همین تعداد واحدهای محدود موجود که قابل ارایه به گردشگر هستند وقف هیات‌های تجاری می‌شود. درحالی که با برنامه‌ریزی مناسب به‌راحتی می‌توان این مساله را مدیریت کرد و الزامی برای برگزاری این برنامه‌ها در زمان اوج سفر به کشور وجود ندارد.
اظهارات رییس جامعه تورگردانان ایران در حالی است که کارشناسان گردشگری علاوه بر کمبود فضای اقامتی به مشکل دیگری هم در این زمینه اشاره می‌کنند. علی رهنما، کارشناس گردشگری درباره این موضوع به تعادل گفت: یکی از دلایلی که زیرساخت اقامتی در ایران مناسب نیست، ناشی از تصور غلط مسوولان است. اکثرا تصور می‌کنند برای رونق گردشگری باید به سمت ساخت هتل‌های چهار و پنج ستاره حرکت کنند که برای آن هم نیاز به بودجه کلان است پس نمی‌توان کاری انجام داد اما این دیدگاه غلط است، گردشگری که به ایران سفر می‌کند با رویکرد فرهنگی به ایرانی می‌آید بنابراین اقامت در فضایی با معماری ایران و فرهنگ محلی برای او جذاب‌تر از بودن در هتل‌های مدرنی است که کپی درجه چندم از هتل‌های موجود در کشور خودش است.
او افزود: به جای آنکه بودجه زیادی را صرف ساخت ساختمان‌های جدید کنیم باید این هزینه را برای مرمت و تغییر کاربری خانه‌ها و عمارت‌های قدیمی خرج کنیم و از آنها به عنوان هتل استفاده کنیم. در چنین شرایطی هزینه اقامت برای گردشگر داخلی هم کم می‌شود چرا که هتل نوساز باید هزینه‌های خود را جبران کند بنابراین پول بیشتری از مردم می‌گیرد در حالی که درآمد مردم ایران کفاف اقامت در هتل را نمی‌دهد.
لطمه‌ای که ضعف حمل و نقل
به گردشگری می‌زند
کاستی‌های سیستم حمل‌ونقل و به‌ویژه زیرساخت‌های جاده‌ای از جمله مواردی است که همواره از سوی کارشناسان به عنوان ضعف صنعت گردشگری عنوان می‌شود. نامناسب بودن وضعیت راه‌های کشور و همچنین مشکلات فرودگاهی و قدیمی بودن ناوگان هوایی را می‌توان از مهم‌ترین معضلات حمل نقل گردشگری دانست. پورفرج درباره این موضوع بیان کرد: سیستم حمل‌ونقل بین شهری و درون شهری برای گردشگر با ضعف‌های اساسی روبرو است. یکی از مشکلات این است وسیله نقلیه‌ای که ابعاد مسافرگیری آن بین خودروی ون و اتوبوس باشد، نداریم. وسیله نقلیه مناسب برای گردشگر باید علاوه‌بر زیبایی ظاهری و شکیل بودن، به‌لحاظ فنی نیز سالم و امکانات رفاهی اولیه‌ای همچون سیستم سرمایشی و گرمایشی مناسب داشته باشد. اما متاسفانه گردشگری ایران با کمبودهای زیرساختی اساسی در این حوزه روبرو است.
اگر تاکنون قدیمی بودن هواپیماها تنها مشکل اصلی حمل و نقل هوایی کشور بود و میانگین سن ناوگان هوایی کشور به حدود 19 سال می‌رسید امروز در زمینه حمل و نقل هوایی و ورود گردشگر خارجی به کشور با مشکلات دیگری هم رو به رو هستیم. یکی از آنها خروج ایرلاین‌های خارجی از بازار ایران است که سبب می‌شود تمایل گردشگر خارجی برای سفر به ایران کم شود. مرتضی قربانی، دبیر انجمن صنفی دفاتر مسافرتی ایران درباره این موضوع بیان کرد: پروازهایی که قبلا از طریق شرکت‌های هواپیمایی خارجی؛ گردشگران را به ایران می‌آوردند، اکنون دچار مشکل شده و برخی از مسیرهای آنها قطع و برخی دیگر در حال قطع شدن هستند.
او افزود: در گذشته برخی از شرکت‌های هواپیمایی خارجی به برخی از شهرهای ما ازجمله شیراز، کرمانشاه، اهواز، مشهد و تبریز نیز پرواز داشتند و همین موضوع به‌شدت در جذب گردشگران برای تورهای ورودی کمک می‌کرد. چراکه اگر توریستی می‌خواست از اروپا به ایران بیاید، بیشتر راغب بود که با این شرکت‌ها به ایران بیاید. به این صورت او از شهر و کشور خودش مستقیما به شیراز می‌رفت و از تهران هم به شهر خود برمی‌گشت. نمی‌خواهم بگویم که شرکت‌های ایرانی در تور ورودی تاثیرگذار نبودند ولی واقعیت این است که تاثیر و جذب مسافران ایرلاین‌های خارجی بیشتر بوده است.
نکات کوچک اما مهم
اگرچه کمبود فضای اقامتی و کاستی‌های حمل و نقل از مشکلات بزرگ در صنعت گردشگری به شمار می‌رود اما موارد دیگری هم هستند که حل کردن آن با هزینه اندک امکان‌پذیر بوده اما در مقابل سبب رونق گردشگری می‌شود. سعید حسینی، راهنمای گردشگری درباره این موضوع به تعادل گفت: به صورت موردی می‌توان آموزش ناکافی به نیروی انسانی، کمبود سرویس بهداشتی مناسب، نامناسب بودن اماکن تاریخی از جهات مختلف و همچنین یکسان‌سازی منوی رستوران‌ها را از عواملی دانست که در رونق گردشگری نادیده گرفته می‌شود اما نقش آنها بسیار با اهمیت است. جذب نیروی انسانی در این صنعت در اغلب موارد بدون توجه به ضوابط و استانداردها صورت می‌گیرد و توجه چندانی به تخصص افراد نمی‌شود؛ حال آنکه مهم‌ترین عامل برای تحول در خدمات، تحول در نحوه ارایه خدمات است. در ساده‌ترین حالت دانستن زبان انگلیسی است که متاسفانه می‌بینیم حتی برخی پرسنل هتل‌های بزرگ هم بطور کامل بر آن مسلط نیستند.
او افزود: معضل همیشگی ما در سفر با گردشگران خارجی در ایران، سرویس بهداشتی است. سرویس مناسب برای گردشگر خارجی جز هتل‌ها و مراکز اقامتی، تقریبا در تمامی اماکن گردشگری کشور تعبیه نشده‌اند و مضاف بر این مساله، سرویس‌های بهداشتی بین راهی و بسیاری از اماکن از کیفیت و بهداشت بسیار پایینی برخوردارند. این مساله بیش از هرجا در مسیرهای جاده‌ای به چشم می‌آید. در حالی که در کشورهای اروپایی حتی اتوبوس‌های گردشگری هم مجهز به سرویس بهداشتی هستند.
حسینی، به موضوع کمبود خدمات رفاهی اشاره و بیان کرد: در بسیاری از اماکن تاریخی که گردشگران را برای بازدید می‌بریم، همواره ضعف خدمات رفاهی احساس می‌شود. هیچ‌کدام از اماکن گردشگری برای بازدید افراد معلول و کم‌توان مناسب‌سازی نشده است حتی در استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و تردد در معابر نیز فقدان آن احساس می‌شود. از طرف دیگر برای بازدید یک گردشگر از یک مکان مشخص در ایران، مسیر، برنامه و هدف مشخصی طراحی و برنامه‌ریزی نشده است و عموم بازدیدها بدون ایجاد هیجانی در مخاطب و بنا به سلیقه راهنمای تور انجام می‌شود حال آنکه در کشورهای دیگر بسته‌های سفر طراحی می‌شود که گردشگر بر اساس زمان و منابع مالی خود حق انتخاب دارد.
