ریحانه جاویدی|
از 380 هزار مرگی که در سال 2017 در ایران اتفاق افتاده، 16 درصد به علت سرطان بوده است؛ به عبارتی هر سال نزدیک به 56 هزار نفر به علت سرطان جان خود را از دست می‌دهند. این آمار در حالی است که اکنون250 هزار بیمار مبتلا به سرطان در ایران زندگی می‌کنند و سالانه حدود 110 هزار بیمار جدید هم به فهرست مبتلایان اضافه می‌شوند، نتیجه چنین وضعیتی سبب شده، سرطان جایگاه دومین علت مرگ در ایران را به خود اختصاص دهد. اگرچه تا چند سال پیش سرطان بیماری بود که تمام منابع مالی یک خانواده را برای درمان فرد مبتلا می‌بلعید اما با اجرای طرح تحول سلامت، درمان این بیماری در بیمارستان‌های دولتی رایگان شد، با این وجود هنوز هم ضعف در درمان سرطان در ایران به وضوح دیده می‌شود، کمبود تخت‌های بیمارستانی، همچنین کمیاب بودن داروهای خارجی و پایین بودن کیفیت داروهای تولید داخل از یک سو و ضعف اطلاع‌رسانی کادر درمان به بیمار و همراه او از روند درمان، از موضوعاتی است که در بهبودی مبتلایان به سرطان خلل ایجاد می‌کند.
از سرطان‌های شایع در ایران تا معضلات بیماران مبتلا
در میان فهرست بلندبالای انواع سرطان، پنج نوع آن در میان ایرانی‌ها شایع‌تر است. بر اساس آمار برنامه ملی ثبت سرطان در کشور، سرطان‌های پستان، پروستات، پوست، معده و روده بزرگ به عنوان شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان و زنان ایرانی شناخته می‌شوند. در مردان به ترتیب سرطان معده با ۱۷.۷۴ درصد، پوست ۱۷.۴۹ درصد، پروستات ۱۶.۹۳ درصد در رده‌های اول تا سوم قرار دارند و به دنبال آن سرطان‌های روده بزرگ و مثانه از شیوع بیشتری برخوردارند. همچنین در زنان سرطان‌های پستان، روده بزرگ، پوست، معده و تیروئید به ترتیب در رده‌های اول تا پنجم سرطان‌های شایع قرار دارند. این وضعیت در حالی است که بنابر اعلام قاسم جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت قرار است راهنماهای بالینی برای سرطان‌های شایع در کشور آماده‌سازی شود. او روز گذشته در مراسم افتتاح همزمان ۷۵ مرکز تشخیص زودهنگام سرطان در کشور درباره این موضوع بیان کرد: بسته‌های حمایتی از بیماران مبتلا به سرطان، در قالب خدمات سرپایی و بستری، تدوین و ارایه می‌شود. قسمتی از هزینه‌های سرطان از طریق طرح تحول سلامت تامین شده است بر این اساس در برنامه تحول نظام سلامت، دستمزد انجام خدمات شیمی درمانی و رادیوتراپی رایگان شد و بیماران به‌طور متوسط تنها ١٥ تا ٢٠ درصد هزینه داروهای شیمی درمانی را پرداخت می‌کنند. البته برای برخی بیماران که بضاعت مالی ندارند و در حوزه برخی داروها هزینه‌ها کاملا رایگان است و ساخت مراکز تشخیص و درمان سرطان، در دستور کار وزارت بهداشت قرار دارد. راهنماهای بالینی در زمینه داروهای بیماران سرطانی به صورت بومی، سال گذشته به سراسر کشور ابلاغ شد و بیمه‌ها ملزم هستند بر اساس همین گایدلاین‌ها، داروها را پوشش دهند.
او همچنین به آماده‌سازی گایدلاین تشخیص و درمان سرطان‌های شایع معده، روده بزرگ، ریه، پستان و همچنین رادیوتراپی در حین درمان، اشاره کرد و افزود: مراکز ارایه خدمات تشخیصی و درمان سرطان در کشور، دارای کد شناسه هستند تا اقدامات این مراکز قابل پیگیری باشد اما نکته قابل توجه این است که نیمی از سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند و ما با این مراکز می‌توانیم ۶۰ درصد جمعیت کشور را در این مراکز دولتی غربالگری کنیم و امیدوارم تا سال آینده در کل کشور این اقدام صورت گیرد و همان‌طور که سیمای سرطان در حال تغییر است، بتوانیم هزینه‌های سلامت ناشی از سرطان را کاهش داده و عمر مردم را بیشتر کنیم.
اظهارات جان بابایی در حالی است که بررسی
«تعادل» درباره این موضوع حکایت از آن دارد که اگرچه با اجرای طرح تحول نظام سلامت، هزینه درمان سرطان در بیمارستان‌های دولتی رایگان شده است اما کمبود امکانات و دارو از معضلات بیماران سرطانی است که تاکنون بدون حل باقی مانده.
مرجان حاجی رحیمی، همراه یکی از بیماران مبتلا به سرطان درباره این موضوع به «تعادل» گفت: زمانی که مادرم را برای درمان سرطان به یکی از بیمارستان‌های خصوصی تهران بردیم و نخستین عمل جراحی را انجام داد، هزینه زیادی پرداخت کردیم اما سایر مراحل درمان را در بیمارستان امام خمینی (ره) تهران دنبال کردیم که همه‌چیز رایگان بود. از هزینه بستری تا تمام مراحل رادیوتراپی اما مشکل دایمی ما در مراحل درمان، کمبود تخت بیمارستانی بود که زمان شیمی‌درمان را مختل می‌کرد. به‌طوری که گاه به دلیل کمبود تخت هر مرحله شیمی درمانی با ده روز تاخیر انجام می‌شد تا یک تخت خالی شود و نوبت به ما برسد. این از دست دادن زمان برای بیمار سرطانی واقعا آسیب‌زننده هم از نظر طی مراحل درمان و هم استرسی که به بیمار وارد می‌شود. تنها تفاوت بیمارستان خصوصی و دولتی هم در همین موضوع بود، تفاوت در امکانات زیرساختی بیمارستان‌های خصوصی و همچنین کادر پرستاری این بیمارستان‌ها با بیمارستان‌های دولتی واقعا حس می‌شود که برای همین موارد هم هزینه‌های آنچنانی از بیماران گرفته می‌شود، در حالی که تجربه ما نشان داد، از نظر تخصص پزشکی بیمارستان‌های آموزشی با متدهای جدیدتری درمان می‌کنند. »
او افزود: « نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد و از مشکلات مبتلایان به سرطان به شمار می‌رود، تامین دارو است. اگرچه با بیمه تامین اجتماعی تنها 10 درصد هزینه دارو را پرداخت می‌کردیم اما مشکل تامین دارو است. چرا که داروهای خارجی کمیاب است و داروهای تولید داخل هم از نظر کیفیت با خارجی‌ها تفاوت بسیاری دارد. گاه حاضر بودیم چندین برابر پول دهیم تا داروی خارجی پیدا کنیم اما در بازار نبود.»
حاجی رحیمی به ضعف کادر درمانی در برخورد با مبتلایان به سرطان اشاره و بیان کرد: « یکی از معضلاتی که خانواده‌های بیماران مبتلا به سرطان با آن رو به رو هستند، اطلاع‌رسانی ناکافی از طرف کادر درمان است. در برخورد نحست با بیماری که جواب آزمایشش حکایت از ابتلا به سرطان دارد، هیچ اصول روانشناسی رعایت نمی‌شود و گاه آنقدر این خبر بد و تلخ به بیمار منتقل می‌شود که تا مدت‌ها در حالت شوک و بحران است، بعد از آن هم هیچ اطلاعاتی از نوع تغذیه، مراحل درمان و سایر موارد لازم به فرد داده نمی‌شود که نتیجه این وضع سبب شده افراد به اطلاعات موجود در سایت‌های مختلف یا خود درمانی اکتفا کنند که روند درمان را مختل می‌کند.»
سالمندی جمعیت و موج سرطان
اگرچه سرطان سال‌هاست به عنوان یک بیماری صعب‌العلاج از سوی وزارت بهداشت، در نظر گرفته می‌شود اما کارشناسان معتقدند، به دلیل سالمند شدن جمعیت ایران در آینده، یک موج تازه از سرطان هم در راه است. احمد عامری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره این موضوع به «تعادل» گفت: متاسفانه این بیماری در حال تبدیل شدن به معضل اصلی بهداشتی کشور است و افزایش سن جمعیت در بیشتر شدن این بیماری موثر بوده است. با توجه به اینکه افزایش سن یکی از فاکتورهای خطر بروز سرطان است، به دلیل سالمند شدن جمعیت ایران پیش‌بینی می‌شود که پیک بزرگی از بیماری سرطان پیش رو باشد که البته می‌توان با اقدامات به موقع از بخشی از این بیماری پیشگیری کرد.
او با اشاره به اینکه تحریم، کمبود بودجه و گرانی‌ها از جمله مشکلاتی است که درمان سرطان را با چالش مواجه کرده است، گفت: در این شرایط تصمیم برخی از مسوولان به مشکلات دامن زده است که اخلال در روند آموزشی از جمله این مسائل است. در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم که تنها اتفاقی که در سیستم آموزشی ما برای تربیت متخصصان سرطان رخ داده، تغییر در نام رشته‌هاست در حالی که محتوایی که تدریس می‌شود اما مطالب 40 سال قبل است.
عامری بیان کرد: در سال ۹۲ دوره سه ساله رشته رادیوتراپی انکولوژی به تصمیم استادان به چهار سال افزایش یافت و اکنون پزشکان عمومی برای دریافت مدرک تخصصی باید این دوره را طی ۵ سال بگذرانند و در واقع یکسال دیگر به این دوره افزوده شده است حال آنکه این افزایش دوره رشته رادیوتراپی انکولوژی از ۴ سال به ۵ سال سبب هدر رفتن بودجه‌های آموزشی می‌شود، اما هزینه‌های آموزش باید هدفمند باشد و مسائل پیش آمده دست و پای پزشکان را برای ارایه خدمات بسته است. رشته رادیوتراپی انکولوژی سابقه ۴۵ ساله داشته و یکی از رشته‌های سرطان‌شناسی است که همیشه به روز بوده و مصوبات اخیر سبب ایجاد ابهاماتی برای پزشکان شده است.
او گفت: این مشکلات در حالی بوده که مسوولان معتقد به افزایش پزشک و سهمیه‌ها هستند و اکنون نیمی از پزشکان درمانگر سرطان با چالش مواجه شده‌اند و انگیزه خدمت‌رسانی در بسیاری از این افراد با اختلال مواجه است. وزارت بهداشت با تغییر نام رشته رادیوتراپی انکولوژی بدون تغییر در محتوای ۴۵ ساله آن، درصدد خارج کردن بخش عظیمی از ارایه‌دهندگان خدمات به بیماران مبتلا به سرطان است. باید توسط مراجع بالاتر رسیدگی عاجل به این موضوع شود چرا که اعتماد پزشک و بیمار برای بسیار از ارایه‌دهندگان خدمت در اقصی نقاط کشور در حال آسیب دیدن است.
