دشواری قوانین فرزندخواندگی در ایران، سبب شده تا هم خانواده‌های در انتظار فرزند، در بسیاری از موارد قید مسیر پر پیچ و خم فرزنددار شدن را بزنند و هم کودکان تحت سرپرستی بهزیستی از داشتن یک خانواده محروم بمانند، موضوعی که برخی نمایندگان مجلس هم به آن اذعان داشته و معتقدند این وضعیت به صلاح جامعه نیست و باید تغییراتی در آن اعمال شود با این وجود مسوولان سازمان بهزیستی بر این موضوع تاکید دارند که در سال‌های اخیر قوانین فرزندخواندگی با تغییراتی همراه بوده که این مسیر را راحت‌تر از قبل کرده است. اما آمارهای منتشر شده از سوی این سازمان گواه آن بوده که قوانین مربوط به فرزندخواندگی نیازمند تغییر و تحول است، چرا که بنابر آنچه از سوی بهزیستی استان تهران اعلام شد، ۱۴۴۵ کودک تحت سرپرستی بهزیستی استان تهران هستند که از میان آنها، 1200 پرونده پشت نوبتی متقاضی فرزندخواندگی در پایتخت وجود دارد اما در مقابل از ابتدای سال تاکنون تنها 104 کودک برای فرزندخواندگی پذیرش شده‌اند.
انعطاف قانون در فرزندخواندگی کودکان بیمار
اگرچه مسیر فرزخواندگی چندان هموار نیست اما در مقابل به سرپرستی گرفتن کودکان دارای بیماری، اندکی نرم‌تر است. مهشید موقر، معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران با بیان اینکه حدود ۱۰ الی ۲۰ درصد از کودکانی که در انتظار فرزندخواندگی هستند، ممکن است بیماری یا کم توانی داشته باشند، بیان کرد: « در حال حاضر بسیاری از خانواده‌ها به دلیل رشد فرهنگی حاضر هستند کودکان را باهمان شرایطی که دارند بپذیرند و اقدامات درمانی را انجام دهند. همچنین سازمان بهزیستی در اسرع وقت و خارج از نوبت به درخواست این خانواده‌ها رسیدگی می‌کند و درصورتی که آنها بخواهند، کمک هزینه درمان از سوی بهزیستی به آنها پرداخت می‌شود.»
او با اشاربه به پذیرش ۱۰۴ کودک به فرزندخواندگی از ابتدای سال، گفت: « از این تعداد کودک ۶۲ نفر پسر و ۸۲ نفر دختر بوده‌اند. در حال حاضر ۱۲۰۰ پرونده پشت نوبت هستند، تعداد فرزندان حاضر در مراکز بهزیستی استان تهران نیز بر اساس آخرین گزارش ۱۴۴۵ نفر بوده است. همچنین ۲۰۱۵ فرزند هم درخانواده‌های خودشان یا بستگانشان هستند که بهزیستی به آنها “امداد “ می‌دهد. سازمان بهزیستی برای جلوگیری از قطع ارتباط این دسته از فرزندان با خانواده‌هایشان و حفظ کیان خانواده، زمانی که مادر یا یکی از اقوام حکم را از قاضی دریافت می‌کنند به آنها کمک هزینه پرداخت می‌کند.»
معاون اجتماعی بهزیستی استان تهران با اشاره به اینکه متقاضیان فرزند دختر بیشتر از فرزند پسر هستند به تشریح دلایل آن پرداخت و گفت: « متقاضی فرزند دختر در میان خانواده‌ها بسیار بیشتر است و در عین حال تعداد دخترانی که وارد بهزیستی می‌شوند نیز به نسبت پسران کمتر است.»
با اشاره به زمان پشت نوبت بودن متقاضیان گفت: «زمان انتظار برای کودک نیز بستگی به جنسیت و سن فرزند دارد. در صورتی که این خانواده‌ها خواهان دختر زیر دو سال باشند ممکن است حدود یک سال در نوبت باشند، اما اگر فرزند بزرگ‌تر یا فرزند پسر بخواهند، این زمان کاهش می‌یابد. یکی از دلایل این مساله این است که دخترانی که از سوی قوه قضاییه وارد بهزیستی می‌شوند از تعداد پسران کمتر است.»
قوانین بهزیستی سختگیرانه است
اظهارات موقر در حالی است که سلمان خدادادی، رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، معتقد است قوانین حال حاضر فرزندخواندگی به نفع جامعه نیست.
او درباره این موضوع بیان کرد: « سازمان بهزیستی طی چند وقت اخیر ضوابط و آیین نامه‌های جدیدی را برای فرزندخواندگی تصویب کرده که این شرایط مسیر فرزندخواندگی را سخت و دشوار کرده است، درحال حاضر برخی خانواده و دختران مجرد به دنبال این هستند که سرپرستی کودکان فاقد پدر و مادر را قبول کردند؛ اما این شرایط و مقررات جدید بهزیستی موانع بسیاری را سرراه خانواده‌ها قرار داده است.
در حال حاضر کدام فرزندی پس از تولد در این جامعه از املاک خانوادگی خود استفاده می‌کند که در قانون فرزندخواندگی افراد را مجاب می‌کنند که ملکی را به نام فرزند کنند، بنابراین این مسائل درقانون فرزندخواندگی منطقی نبوده و به‌طورحتم مشکلاتی را به وجود می‌آورد.»
او با بیان اینکه برخی ضوابط سختگیرانه در این خصوص برای جلوگیری از ایجاد هرگونه خطر و مشکل برای کودکان بدون سرپرست لازم و ضروری است، افزود: « باید بتوان قوانین را برای راحتی خانواده‌ها و استقبال از فرزندخواندگی تسهیل کرد، نه اینکه با اعمال سیاست‌های سختگیرانه افراد را از فرزندخواندگی فراری داده و ترغیب به خرید و فروش کودک درجامعه کرد؛ بنابراین بهزیستی باید این ضوابط و آیین نامه‌ها را دراسرع وقت اصلاح کند.
سازمان بهزیستی به دنبال بازنگری در آیین نامه‌های فرزندخواندگی است، بطورحتم باید آیین نامه‌ای جدیدی را متناسب با شرایط جامعه و ضامن آینده کودک تدوین کرد؛ بی توجهی به این مسائل بهزیستی را هم دچار مشکل می‌کند.»
چرا فرزندخوانده گرفتن طولانی است؟
با این حال، محمد نفریه، مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور معتقد است ایجاد سامانانه فرزندخواندگی مراحل به سرپرستی گرفتن کودکان و نوجوانان تحت پوشش بهزیستی را راحت‌تر کرده است. او درباره این موضوع بیان کرد: “ به تازگی برای اقدام به فرزندخواندگی سامانه‌ای ایجاد شده است به نام سامانه فرزندخواندگی. این سامانه هم اکنون در تهران و بعضی از شهرستان‌ها فعال شده است. بطور کلی برای گرفتن فرزند خوانده باید مراحل ثبت نام در سامانه فرزندخواندگی، تشکیل پرونده در بهزیستی ستاد شهرستان محل زندگی، جلسه با مشاور بهزیستی، گواهی عدم سوء پیشینه و عدم اعتیاد، بازدید مددکار بهزیستی، انتظار در لیست انتظار، معرفی کودک، تکمیل پرونده و طرح در کمیسیون، صدور حکم سرپرستی موقت و صدور حکم سرپرستی دایم و حکم صدور شناسنامه طی شود.»
او درباره زمان انتظار خانواده‌ها برای دریافت فرزند، افزود: میزان انتظار بسته به جنسیت و رده سنی انتخابی متقاضیان است اکثر افراد داوطلب فرزندخواندگی دختر زیر 2 سال هستند که این امر مدت انتظار را طولانی می‌کند این مدت در بعضی از شهرها ممکن است به 5 سال هم برسد.هرچه رده بندی سنی انتخابی بالاتر باشد مدت کمتری منتظر می‌مانند.»
مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور معتقد است قوانین فعلی سازمان بهزیستی برای گرفتن فرزندخوانده نسبت به سال‌های قبل راحت‌تر شده است و سختگیری‌های گذشته کمی تعدیل یافته، او درباره این موضوع بیان کرد: «بر اساس قوانین جدید فرزندخواندگی که در سال 1392 به تصویب رسیده است باید شرایطی مهیا شود که کودکان بدسرپرست هم بتوانند با حکم قاضی و نظارت بهزیستی به فرزند خواندگی بروند؛ اجرا نشدن این قانون یکی از مشکلات عمده روند فرزند خواندگی این کودکان به شمار می‌آید. از طرف دیگر در قوانین جدید برای دختران مجرد و همچنین خانواده‌هایی که فرزند دوم نیز می‌خواهند امکان تقاضای فرزند خوانده مهیا شده است و این از نکات خوب قوانین جدید فرزند خواندگی به حساب می‌آید. امیدواریم به مرور زمان قضات در دادگاه‌ها قوانین جدید فرزندخواندگی را رعایت و اجرایی کنند و در انجام سیر فرزند خواندگی تسهیل بیشتری نسبت به گذشته ایجاد شود.»
