تولید و فروش صنایع‌دستی از گذشته تا امروز همواره یکی از راه‌های کسب درآمد برای ایرانی‌ها بوده است، روزنه امیدی که این امکان را فراهم می‌کند با سرمایه کم، زمینه اشتغال را فراهم کرده و کسب درآمد کرد اما به مرور زمان نقش و اهمیت این صنعت به نفع صادرات نفت و محصولات وابسته به آن کمرنگ شده و خبری از بازارهای پر رونق خرید و فروش صنایع‌دستی نیست. حالا ایران از روزگاری که کفش چرمی دست‌دوزش در دنیا حرفی برای زدن داشت یا محصولات مسی و سفالیش زبانزد بود، فاصله بسیاری گرفته است، کالاهای چینی حتی ویترین برخی فروشگاه‌های صنایع‌دستی را هم از آن خود کرده، کارگاه‌های تولید صنایع‌دستی هر روز کم رونق‌تر شده و هنرمندان یکی بعد از دیگری یا بیکار می‌شوند یا با سختی بسیار و درآمد اندک زندگی می‌کنند. با این حال مسوولان معتقدند در سال‌های اخیر صنایع‌دستی ایران توانسته است راهی برای ورود به بازارهای جهانی پیدا کند گواه آنها بر این مدعا هم تغییراتی است که در سال‌های اخیر در آمار و ارقام صادرات صنایع‌دستی دیده می‌شود، در حالی که سال 95 میزان صادرات صنایع‌دستی ایران رقمی بین 5 تا 7درصد از کل صادرات غیر نفتی کشور بود اما معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور معتقد است میزان صادرات صنایع‌دستی کشوراز سال ۹۳ نسبت به سال قبل ۳۶ درصد رشد داشته و این رشد در سال‌های بعد به ترتیب ۱۳، 36.6 و ۱۹ درصد بوده است.
سهم ایران از صادرات و ناامیدی هنرمندان
اگرچه آمار و ارقام منتشر شده از سوی معاونت صنایع‌دستی کشور، حکایت از بهبود وضعیت صادرات صنایع‌دستی دارد اما تاثیر این تغییرات هنوز در زندگی و بازار کسب و کار هنرمندان صنایع‌دستی دیده نمی‌شود، نتیجه چنین وضعیتی کار را به آنجا رسانده که هنرمندان هر روز نسبت به بهبود وضعیت ناامید‌تر می‌شوند. تا جایی که حسن مرتضوی عضو هیات‌مدیره انجمن هنرمندان کشور معتقد است صنایع‌دستی کشور با چالش‌های جدی مواجه است و در این شرایط نمی‌توان به افزایش صادرات و ارزآوری آن امید داشت. او درباره این وضعیت گفت: «بر اساس برآورد کارشناسان صنعتی کشور هزینه سرانه ایجاد یک فرصت شغلی در صنایع‌دستی به نسبت سایر صنایع بسیار پایین‌تر است ضمن اینکه تهیه مواد اولیه نیز هیچ‌گونه وابستگی خارجی ندارد و از مزایای نسبی داخلی و ملی برخوردار است.»
او افزود: «تولیدات بی‌برنامه و نبود بازارهای مناسب برای فروش و عرضه تولیدات هر روز تعداد هنرمندان صنایع‌دستی را کاهش می‌دهد. درحالی که به دلیل نبود بازارچه‌های فروش دایمی بسیاری از صنایع‌دستی کشور در حال منسوخ شدن است و به صادرات این محصول و ارزآوری آن امید داشته باشیم. به اعتقاد من مسوولان این حوزه آهن را سرد می‌کوبند؛ اگر قرار است صادرات صنایع‌دستی داشته باشیم باید از صفر شروع کرده و هنرمندان را برای صادرات تربیت کنیم.» با این وجود درحالی که مرتضوی معتقد است صنایع‌دستی آخرین ضربان حیات خود را تجربه می‌کند و آینده روشنی پیش‌روی تولیدات و صادرات آن نیست اما معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بر این باور است که صنایع‌دستی ایران با رشد متعادل به جایگاه واقعی در تجارت جهانی نزدیک می‌شود. پویا محمودیان درباره این موضوع بیان کرد: «سال گذشته بدون احتساب زیورآلات سنتی، فرش و صادرات چمدانی بیش از ۲۸۱ میلیون دلار صنایع‌دستی به‌طور رسمی از گمرکات کشور به خارج صادرشده است. از سال ۹۳ صادرات ما رشد پایداری داشته و پذیرش صنایع‌دستی ایرانی در بازارهای جهانی و بین‌المللی اتفاق می‌افتد.»
او افزود: «میزان صادرات صنایع‌دستی کشور در سال ۹۳ نسبت به سال قبل ۳۶ درصد رشد داشته و این رشد در سال‌های بعد به ترتیب ۱۳، 36.6 و ۱۹ درصد بوده است. صادرات صنایع‌دستی کشور در فروردین امسال نسبت به سال گذشته با رشد ۶۵ درصدی همراه بوده، رشد پایدار سال‌های اخیر نویدبخش آن است که بتوانیم بازارهایی را که ازدست‌داده بودیم دوباره به دست بیاوریم و در کنار حفظ بازارهای سنتی برای ورود به بازارهای جدید هم برنامه‌ریزی کنیم.»
معاون صنایع دستی کشور درباره عوامل موثر بر افزایش آمار صادرات صنایع دستی از سال 93 تاکنون بیان کرد: «در این سال‌ها اتفاقات مختلفی رقم خورد که نتیجه را به آنجا رساند که آمار و ارقام افزایش پیدا کرد. یکی بحث حضور در بازارهای مختلف است، وقتی در بازاری حضور نداشته باشید، کم کم محو می‌شوید. بنابراین نخستین اقدام بحث حضور در نمایشگاه‌های خارج از کشور بود. ما در بحث حضور در این نمایشگاه‌ها رشد بسیار قابل توجهی داشتیم. نمایشگاه‌های خارج از کشور نخستین و مشخص‌ترین بازارهای صنایع دستی است. ما در نمایشگاه‌های خارج از کشور فقط به یک سیستم خرده فروشی فکر نمی‌کنیم، اینکه حالا مثلا چند نفر صنعتگر ما بروند و یک سری کالا را بفروشند و برگردند. آن چیزی که خیلی برای ما مهم است، سیستم سفارش‌پذیری و سفارش گرفتن است که بتواند یک استمراری به جریان تجاری صنایع دستی بدهد. بحث بعدی ایجاد مراکز دایمی ما در خارج از کشور بود. یکی از موفقیت‌های ما شاید همان بحث ایجاد نخستین مرکز دایمی فروش صنایع دستی در هلند بین آمستردام و لاهه بود که بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کرد.»
به‌دنبال بازارهای جدید
معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور به مقاصد صادراتی صنایع‌دستی ایران هم اشاره کرد و گفت: «کشورهای اتحادیه اروپا و حاشیه خلیج‌فارس از بازارهایی بودند که از دیرباز صادرات صنایع‌دستی ایران به آنها انجام می‌شد اما در برخی از سال‌ها بازارهای خود را از دست دادیم و دوباره تلاش کردیم در رقابتی درست با رقبا، جایگاه خودمان را در بازارها پیداکرده و ضریب نفوذمان را بیشتر کنیم.» محمودیان افزود: »هم‌اکنون بیشتر صادرات صنایع‌دستی ایران به آلمان، هلند و اسپانیا در اتحادیه اروپا و عراق و امارات متحده عربی در کشورهای خلیج‌فارس انجام می‌شود اما برای ورود به کشورهای جدید و با اقتصاد نوظهور که مشخص‌ترین آنها چین و روسیه هستند هم اقدام کرده‌ایم تا هم ورود درستی داشته باشیم و هم جایگاه خودمان را ابتدا تثبیت کرده و بعد ارتقاء دهیم.» او با اشاره به اینکه برنامه‌های خارجی را برای پذیرش و اعزام هیات‌های تاریخی برای شناسایی بازارها برای فروش و صادرات صنایع‌دستی و ارتباط با مشتریان داریم، تصریح کرد: «ایجاد مراکز فروش دایمی در خارج کشور جزو برنامه‌هایی است که در دستور کار قرار گرفته است.»
