اواسط سال گذشته بود که طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان از سوی سازمان بهزیستی کشور اجرا شد. طرحی که از همان زمان شروعش انتقادهای بسیاری را به همراه داشت مبنی بر اینکه این طرح جز وارد کردن استرس به کودکان نتیجه دیگری در پی نخواهد داشت. البته این نخستین‌بار نبود که مسوولان اقدام به اجرای یک طرح برای ساماندهی به وضعیت کودکانی کردند که کودکیشان بر سر چهارراه‌ها به حراج گذاشته می‌شود. پیش ازآن هم نزدیک به سی بار طرح‌های مختلف از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف برای رسیدگی به وضعیت کودکان کار اجرا شده بود که نتیجه‌یی در پی نداشت، طرح‌هایی که اغلب کارشناسان حقوق کودک آن را غیرکارشناسی می‌دانند با این وجود روز گذشته رییس سازمان بهزیستی کشور از شروع دوباره این طرح خبر داد اما با این تفاوت که این‌بار تمرکز بر کودکان غیر ایرانی است. کودکانی که ناامنی موجود در مرزهای کشورشان آنها را به هوای داشتن زندگی بهتر روانه ایران کرد اما حالا در طرح جدید سازمان بهزیستی کشور، آنطور که انوشیروان محسنی بندپی، رییس این سازمان می‌گوید، قرار است به کشورشان بازگردانده شوند. محسنی بندپی درباره این موضوع اعلام کرد: «با توجه به اینکه ۶۰درصد از کودکان کار و خیابان اتباع بیگانه هستند مذاکراتی را با وزیر امور خارجه انجام داده‌ایم تا این کودکان به کشورشان باز گردانده شوند؛ چرا باید چهره کشور به دلیل این کودکان مخدوش شود؟ و ما تصور کنیم آنها بچه‌های ایران هستند؟. » اظهارات رییس سازمان بهزیستی کشور در حالی است که پیش از این هم سابقه بازگرداندن کودکان کار غیر ایرانی که اغلب از کشور افغانستان به ایران مهاجرت می‌کنند، وجود داشته و تجربه چنین اقدامی نشان می‌دهد که بعد از مدتی این کودکان باز هم به ایران باز می‌گردند، با رنج بیشتر، خطرات فزاینده و خشم فراوان، همان رویه پیشین را از سر می‌گیرند و این موضوعی است که مسوولان این سازمان چاره‌یی برای آن ندارند. حبیب‌الله مسعودی فرید معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، درباره جزئیات طرح ساماندهی کودکان کار، به تعادل گفت: «هر طرحی که برای رسیدگی به وضعیت کودکان کار اجرا می‌شود
در راستای تعهدی است که ایران به‌عنوان عضوی از کنوانسیون حقوق کودک نسبت به انجام آن متعهد شده است. این هفته جلسه‌یی با دستگاه‌های اصلی متولی رسیدگی به وضعیت کودکان کار داریم تا براساس آیین‌نامه ساماندهی، وظیفه هر دستگاه مشخص شود. بدیهی است که رسیدگی به وضعیت کودکان کار غیر ایرانی هم در زیر مجموعه‌یی موضوع قرار دارد و نه تنها سیاست سازمان بهزیستی، بلکه خواست وزارت کشور هم مبنی بر این است که این کودکان به کشورشان بازگردانده شوند.»
او افزود: «تا این لحظه اقداماتی که در راستای بازگرداندن کودکان کار اتباع خارجی انجام شده است، به یک جلسه با اداره اتباع خارجی وزارت کشور و یک جلسه هم در شورای اجتماعی این وزارتخانه با وزیر کشور خلاصه می‌شود که آقای رحمانی‌فضلی اعلام کردند پیگیری این موضوع با اداره اتباع است. این هفته هم باز یک جلسه رسیدگی برای این طرح با حضور مسوولان وزارت کشور و وزارت امورخارجه خواهیم داشت. از طرف دیگر اقداماتی را با همکاری سفارت کشور افغانستان برای شناسایی این کودکان شروع کردیم.»
تصمیم برای کودکان کار افغانستانی
حبیب‌الله مسعودی فرید بیان کرد: «نکته‌یی که باید در امر ساماندهی کودکان کار غیرایرانی به آن توجه شود این است که در وهله نخست باید مشخص شود که آیا این کودکان مجوز حضور در ایران را دارند یا خیر چون در مواردی ما با قاچاق کودک مواجه هستیم که کودکان را برای کار در ایران به صورت غیرقانونی به ایران قاچاق می‌کنند. در این صورت چون کودک هیچ هویتی ندارد این امکان وجود دارد که هر اتفاقی برایش رخ دهد و نه تنها خانواده بلکه، نهادهای قانونگذار هم از وقوع جرم مطلع نمی‌شوند. بنابراین درخواست ما از وزارت امور خارجه و اداره اتباع وزارت کشور این است این دو دستگاه کمک کنند که وضعیت شناسایی این کودکان انجام شود اگر حضور آنها در ایران غیرقانونی باشد، بحث جداست. اما تلاش سازمان بهزیستی بر این است که این کودکان با خانواده‌های‌شان به کشور خود بازگردانده شوند که در این زمینه سفارت افغانستان هم اعلام آمادگی کرده است.»
او افزود: «نکته دومی که باید به آن پرداخت بحث کودکان کار غیر ایرانی اقامت‌دار است. در برخورد با این کودکان اقدام نخست این است که به خانواده‌های‌شان توضیح داده شود که اگر از کودکان برای کار استفاده کنند قوه قضاییه با آنها برخورد می‌کند. در این مورد هدف اصلی این است که کودک مورد بهره‌کشی قرار نگیرد.»
سلب صلاحیت از خانواده
در صورت بهره‌کشی
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور درباره وضعیت ساماندهی کودکان کار ایرانی در این طرح بیان کرد: «نخستین اقدام برای ساماندهی به وضع کودکان کار ایرانی این است که وضعیت خانواده‌ها بررسی شود، یعنی میان خانواده‌یی که بر اثر از کار افتادگی یا سرپرستی زنان خانوار مجبور به این شده است که از کودکان به عنوان نیروی کار استفاده کند، با خانواده‌هایی که به دلیل اعتیاد یا دلایل غیرموجه کودکان را برای کار به خیابان می‌فرستند در نحوه برخورد تفاوت وجود دارد. گروه اول خانواده‌ها که مشکل معیشتی دارند، مورد حمایت مالی قرار می‌گیرند اما آن دسته از کودکان کار ایرانی که براساس شدت کار مشخص شود، خانواده‌های‌شان اقدام به بهره‌کشی یا کرایه کودک کرده‌اند، از آنها سلب صلاحیت شده و کودک به بهزیستی منتقل می‌شود چرا که سیاست اصلی ما در اجرای طرح ساماندهی به وضعیت کودکان کار حفظ شرایط جسمی و روانی مناسب برای کودکان و بودن کودک در کنار خانواده‌یی است که صلاحیت کافی داشته باشد.»
او در پاسخ به انتقادهای مطرح شده در زمینه بازگرداندن کودکان کار غیر ایرانی به کشورهای‌شان افزود: «توجه به وضعیت سایر کشورها در این زمینه نشان می‌دهد که هیج کشوری به افرادی که مجوز حضور در خاک آن کشور را دارد به راحتی اجازه کار نمی‌دهند، چه برسد به اینکه به این شکل و فرم رایج در ایران سر چهارراه‌ها کار کنند که در این زمینه نهادهای امنیتی و مددکاری به پرونده ورود می‌کنند. در ایران هم باید مشابه همین رویه اتفاق افتد. باید با همکاری سفارتخانه‌ها و نهادهای بین‌المللی مانند یونیسف برای این کودکان که به دلیل ناامنی در کشور مبدا خود به ایران مهاجرت می‌کنند، تصمیمی گرفته شود که به نفع آنها باشد. این صحبت که می‌گویند این کودکان دوباره به ایران باز می‌گردند و ممکن است در مسیر بازگشت خطرات بیشتری را تحمل کنند، درست است اما سفارتخانه‌ها و نهادهای بین‌المللی باید برای ساماندهی آنها اقدام کنند.»
مسعودی فرید در پایان از طرح تازه سازمان بهزیستی برای اهراز هویت کودکان کار خبر داده و بیان کرد: «در شرایط فعلی در حال راه‌اندازی سامانه‌یی هستیم که برای ثبت هویت این کودکان با روش‌های عکس نگاری و عنبیه نگاری اقدام شود که اگر بتوانیم فعالیت آنها را رصد کنیم.»
