صدای آژیر آمبولانس و ماشین آتش‌نشانی با گوش مردم آشناست، خیابان‌ها به حالت آماده‌باش درآمده و هر گوشه از مسیرهای پرتردد، ماشین قرمز رنگ آتش‌نشانی، جا خوش کرده، همه چیز مهیا شده که مجروحان احتمالی جشن آخرین چهارشنبه سال را به بیمارستان‌ها منتقل کنند تا سال 96 هم بدون خشونت به پایان نرسد. چهارشنبه‌یی که در فرهنگ ایرانی، قرار بود جشنی باشد برای پایان سختی‌های یک‌سالی که گذشت اما مانند بسیاری از رسم و رسوم‌ها که به مرور زمان تغییر هویت داده‌اند، جشن این روز هم با چاشنی ناهنجاری عجین شده و بیش از آنکه تداعی‌کننده یک جشن باستانی باشد، شرایط شبه جنگ را به تصویر می‌کشد. میلیاردها تومان از سرمایه کشور دود می‌شود و مهم‌تر از آن خسارت‌های جانی است که هر سال تعطیلات نوروز را به کام خانواده‌ها تلخ می‌کند. جامعه‌شناسان معتقدند، پایین بودن آمار شادی و نشاط در جامعه، نداشتن فرصت و فضایی برای تخلیه روحی و روانی و کمبود آموزش و فرهنگ‌سازی از عواملی است که باعث می‌شود چهارشنبه‌سوری با خشونت سپری شود. به همین دلیل است که برخی هنرمندان، ورزشکاران و چهره‌های تاثیرگذار در راستای مسوولیت اجتماعی خود، کمپین‌هایی راه انداخته‌اند تا شاید از طریق آن بتوانند از خسارت‌های جانی و مالی چهارشنبه آخر سال کم کنند با وجود این اگرچه تراژدی چهارشنبه‌سوری سال‌هاست تکرار می‌شود اما هنوز میان آمارهای ارائه شده از خسارت‌های جانی میان گفته‌های مسوولان اتفاق نظر وجود ندارد و دقیقا مشخص نیست گردش مالی ناشی از خرید مواد محترقه برای چهارشنبه‌سوری چقدر است.
آمارهای ضد‌ونقیض
اگرچه با نزدیک شدن به چهارشنبه آخر سال، تمام مسوولانی که وظایف شغلی‌شان به نوعی با موضوع چهارشنبه‌سوری مرتبط است، شروع به هشدار دادن درباره خسارت‌های جانی این روز می‌کنند اما هنوز هم آمارهای ارائه شده ضد و نقیض است. در حالی که افشین استوار، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت اعلام کرد، سال گذشته، ۱۶ نفر در حوادث چهارشنبه‌سوری جان خود را از دست دادند، محمدجواد فاطمی رییس مرکز تحقیقات سوختگی دانشگاه علوم پزشکی ایران، کشته شده‌های چهارشنبه‌سوری سال گذشته را 6 نفر می‌داند. این در حالی است که اختلاف نظر بر سر آمارهای مربوط به مجروحان کمتر است. افشین استوار می‌گوید: «سال گذشته، بیش از ۵۰۰ نفر در بیمارستان‌ها بستری شده و ۳۰ نفر نیز دچار معلولیت شدند. بیشترین موارد حادثه در تهران رخ داد ولی به نسبت جمعیت استان‌ها باید گفت که استان‌های غربی، کردستان، آذربایجان‌غربی و همدان بیشترین سوانح را داشتند. اغلب سوانح مربوط به نوجوانان پسر بوده که بیش از ۸۰ درصد را تشکیل می‌دهد، یعنی دوسوم حوادث چهارشنبه‌سوری مربوط به نوجوانان است. »
از طرف دیگر آن طور که محمدجواد فاطمی رییس مرکز تحقیقات سوختگی دانشگاه علوم پزشکی ایران و رییس انجمن حمایت از بیماران سوخته می‌گوید: بیش از دو هزار نفر در حوادث سال گذشته مصدوم شدند. او درباره این موضوع می‌گوید: «حدود 600 نفراز این آمار در بیمارستان بستری شدند و حدود 263 عمل جراحی چشم انجام شد و 6 نفر هم جان باختند. در تهران حدود 250 نفر دچار سوختگی شده بودند که به بیمارستان مراجعه کرده و حدود 25 نفر آنها فقط در بیمارستان سوانح سوختگی شهید مطهری بستری شدند. »
فاطمی افزود: « به‌طور کلی کسانی که ترقه بازی می‌کنند و ترقه‌ها و لوازم آتش بازی دست‌ساز غیراستاندارد می‌سازند، بیشترین و شدیدترین آسیب را می‌بینند و قطع انگشت و دست مهم‌ترین صدمه‌یی است که به این افراد در شب چهارشنبه آخر سال وارد می‌شود. بعد از این گروه، عابران و کسانی که از کنار آتش‌بازی و ترقه‌بازی‌ها عبور می‌کنند، بیشترین آسیب را می‌بینند و آسیب به صورت و بدن شایع‌ترین صدمه‌یی است که به این افراد تحمیل می‌شود. به‌طور کلی جوانان و نوجوانان بیشتر از بقیه گروه‌های سنی در چهارشنبه آخر سال دچار سوختگی و آسیب می‌شوند و معمولا سوختگی این افراد در چهارشنبه‌سوری از نوع شدید و درجه سه است و آسیب به چشم و قطع انگشت در بین این گروه زیاد است، البته سال گذشته کوری و نابینایی در شب چهارشنبه‌سوری گزارش نشد. »
با این حال معاون فنی و عملیات اورژانس کشور معتقد است آمار مصدومیت‌های شدید ناشی از سوختگی در چهارشنبه‌سوری سال 95 نسبت به سال گذشته یعنی سال 1394 کمتر بوده است. حسن نوری درباره این موضوع می‌گوید: «در سال گذشته تعداد مصدومان 7درصد رشد داشت اما شدت جراحات یا مصدومیت‌های شدید 17درصد کاهش داشت. بر این اساس 71درصد مصدومان در سنین دبستان و دبیرستان بوده‌اند که 19 درصد از این مصدومان دچار آسیب چشمی شده‌اند و 42 درصد نیز دست‌شان آسیب دیده است جالب آنکه 81 درصد مصدومان از مواد محترقه استفاده کرده‌اند. »
سوختگی، درد بی‌درمان
این اتفاق در حالی است که هزینه درمان سوختگی در ایران بالاست و بیمه‌ها هم پوشش مناسبی برای حمایت از این بیماران ندارند، مصطفی ده مرده‌ای، رییس بیمارستان سوختگی شهید مطهری درباره هزینه‌های درمان مصدومان حوادث چهارشنبه بیان کرد: بیمه‌ها پوشش مناسبی نسبت به هزینه‌های درمان سوختگی ندارند به این ترتیب هر یک درصد سوختگی در بخش خصوصی 5 میلیون تومان هزینه دارد در بیمارستان‌های دولتی هر یک درصد سوختگی 2 میلیون تومان می‌شود که هم اینک این پول از محل طرح تحول نظام سلامت پرداخت می‌شود. به عبارتی عمل جراحی سوختگی که 10 میلیون تومان تعرفه دارد 6 درصد آن یعنی 600 هزار تومانش را بیمار پرداخت می‌کند و مابقی از سوی منابع طرح تحول نظام سلامت پرداخت می‌شود. »
خرابی برای ما، سود برای چینی‌ها و هندی‌ها
گذشته از تلفات جانی که حوادث چهارشنبه آخر سال به همراه دارد، بررسی‌ها نشان می‌دهد که میلیاردها تومان برای تهیه مواد محترقه دود شده و از بین می‌رود. موادی که اغلب به صورت قاچاق به کشور وارده شده و استاندارد لازم را ندارند. موادی که به گفته فعالان بازار، بیشترشان ساخت کشورهای چین و هندوستان است که از راه کشورهای حوزه خلیج‌فارس وارد ایران می‌شوند و سود مالی آن هم نصیب این کشورها می‌شود و برای کشور ما جز آسیب و خرابی چیزی به همراه ندارند. علی حسینی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های تولیدی موادمحترقه مجاز، درباره این موضوع می‌گوید: «واردات قاچاق اقلام محترقه بین 30 تا 40 میلیارد تومان است. حدود 75 تا 80 درصد این ادوات از طریق قاچاق، حدود 15 درصد توسط شرکت‌های خودمان و پنج درصد هم توسط زیرپله‌یی‌ها تامین می‌شود. 50 درصد بازار وسایل آتش‌بازی در ایران در اختیار شرکت‌های مجاز است و مابقی توسط تولیدکنندگان غیرمجاز زیرزمینی و محصولات قاچاق چینی تامین می‌شود و با وجود کیفیت پایین محصولات چینی، ارزانی آنها سبب شده تا بخش عمده‌یی از بازار را در اختیار داشته باشند. »
او افزود: «عرضـه‌کنندگان و قـاچاقـچیان مـوادمحترقه چهارشنبه‌سوری، 5 تا 10 برابر قیمت واقعی، این مواد را عرضه می‌کنند، به عنوان مثال درحالی هر کارتن آبشار دو قلوی کوچک پنج سانتی به قیمت 600 تا 700 هزار تومان عرضه می‌شود که قیمت تمام شده محصول مشابه داخلی آن تنها 50 هزار تومان است. تولیدات کشور ما بسیار اندک است و جوابگوی نیاز داخلی نیست. باوجود اینکه روی محصولات قیمت درج نشده، اما قیمت آنها در طول سال و در استان‌های مختلف ثابت است و نزدیک مراسم چهارشنبه‌سوری افزایش قیمتی از سوی شرکت وجود ندارد. سود نمایندگی‌ها 10درصد است و برای تحقق این امر، نظارت نیز از سوی شرکت وجود دارد. اما مشاهدات ما نشان می‌داد که حداقل در بازار هدف و بین دستفروش‌ها نظارتی وجود ندارد و قیمت‌ها کاملا سلیقه‌یی است. »
این وضعیت در حالی است که بر اساس ماده 24 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، نگهداری، حمل یا فروش موادمحترقه جرم محسوب شده و علاوه بر ضبط کالا جریمه‌های سنگینی از دو تا هفت برابر ارزش کالا و دو تا پنج سال حبس پیش بینی شده است و اگر موادمحترقه کلان با ارزش یک میلیون تا 100 میلیون تومان باشد وسیله نقلیه ضبط و اگر ارزش کالا بیش از 100 میلیون تومان باشد، مصادره خواهد شد.
کمپین برای فرهنگ‌سازی
چند سالی می‌شود با هدف فرهنگ‌سازی و جلوگیری از آسیب‌های جانی و مالی چهارشنبه سوری، هنرمندان، ورزشکاران و چهره‌های فعال اجتماعی و فرهنگی به میدان آمده‌اند تا بلکه در راستای مسوولیت اجتماعی خود بتوانند از آسیب‌های جشن آخر سال کم کنند. امسال هم نخستین گام برای این موضوع را پرویز پرستویی برداشت. او سفیر ققنوس و حامی بیماران سوخته شد و مردم را به سک چهارشنبه‌سوری شاد و ایمن دعوت کرد. از طرف دیگر هدیه تهرانی هم با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود، از مردم خواست تا به جای خرید مواد محترقه، چهارشنبه‌سوری را با آسایش برگزار کنیم. در کنار هنرمندان، جمعی از کسبه بازار هم در اقدامی خودجوش کمپینی را راه انداختند تا به یاد شهدای آتش نشان حادثه پلاسکو، امسال مواد محترقه خریداری نکرده و هزینه آن را صرف کمک به نیازمندان کنند.
