2میلیون و ۸۰۸هزار نفر، آمار رسمی مصرف‌کنندگان مستمر مواد مخدر در کشور است؛ آماری که البته بطور غیررسمی بیش از 4میلیون نفر هم اعلام می‌شود و در میان آنها از هر رده سنی دیده می‌شود. اعتیاد کوچک و بزرگ نمی‌شناسد و هر روز هم شکل وشمایلش تغییر می‌کند. به فهرست بلند بالای مواد مخدر سنتی حالا چندین اسم و ترکیب جدید صنعتی هم اضافه شده است. اگر تا دیروز روش‌های درمان قدیمی اعتیاد جوابگو بود، با ظهور انواع جدیدی از مخدرها، ضرورت آن حس می‌شود که روش‌های درمان هم به سمت مدرن شدن پیش روند. از طرفی در رابطه با مخدر سنتی هم، طبق آماری که بهزیستی اعلام کرده، بیش از 95 درصد معتادانی که از سطح خیابان‌ها جمع‌آوری و به کمپ‌های ترک اعتیاد منتقل می‌شوند، دوباره به دام اعتیاد برمی‌گردند و این یعنی شیوه‌های سنتی برای ترک، جوابگو نیست.
«گل»، «گرس»، »شیشه» و به تازگی هم «دستمال»، ماده مخدری که ورورد آن به کشور به‌طور رسمی از سوی قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر تایید شد. اگرچه برخی مواد مخدر در کشور ریشه دوانده و برای خود در بازار مصرف اسم و رسم و طرفدارانی به هم زده اما آنطور که علی مویدی، می‌گوید، مصرف دستمال هنوز فراگیر نشده است. او درباره جزئیات این موضوع گفت: «در حال حاضر نیمی از دستمال‌های مرطوب آغشته به مواد مخدر توسط پلیس کشف شده است ولی کشف این دستمال‌های مرطوب موید گسترش استفاده آن در جامعه نیست. کشف تعداد معدودی از این دستمال‌ها به هیچ‌وجه نمی‌تواند نشان‌دهنده تولید این مواد در داخل کشور باشد و این موارد احتمالا توسط مسافران در حجم کم به کشور وارد شده است.» به این ترتیب اگر مسوولان همگام با تغییرات روز در بازار مواد مخدر مصرفی در کشور پیش روند و روش‌های خود را همزمان با تغییر در نوع مصرف معتادان، به روز کنند، می‌توان تا حدی زیادی از افزایش آمار مبتلایان به اعتیاد و مصرف‌کنندگان مواد مخدر جلوگیری کرد با این حال قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر، خلأ قانونی و جهل نسبت به موادر مخدر جدید را یکی از عواملی می‌داند که سبب گسترش مصرف این مواد شده است و بیان می‌کند: «متاسفانه ما در کشور با جهل نسبت به دانش اعتیاد مواجهیم و باید با اجتماعی کردن مبارزه، این جهل را از بین ببریم لذا امروز رویکرد نظام در این بخش پیشگیری از اعتیاد است. از طرف دیگر ما در برابر مواد جدید خلأهای قانونی داریم و انتظار داریم مجلس شورای اسلامی به این موضوع رسیدگی کند.»
بهترین راه درمان اعتیاد؛ معتاد نشدن است!
از طرف دیگر، عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور و دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر، معتقد است روش‌هایی که تاکنون برای درمان اعتیاد در ایران انجام شده سنتی و قدیمی بوده است. او روز گذشته در دوازهمین جشنواره آثار برتر مکتوب در زمینه مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه بهترین راه مبارزه با اعتیاد، معتاد نشدن است، اعلام کرد: «ما روش‌های سنتی برای درمان داریم، این روش‌ها ۴۰ سال در کشور ما و بسیاری از کشورهای دیگر ارائه شده اما واقعیت این است که اثرگذاری چندانی نداشته است. این به معنای تعطیلی روش‌های پیشین نیست بلکه به معنای تکمیل کردن آنها و اتخاذ روش‌های مبتنی بر ذات انسانی است. »
او افزود: «در برخورد با اعتیاد اولویت نخست مسوولان، پیشگیری است و در گام بعدی باید به سراغ درمان رفت. اعتیاد پدیده پیچیده‌یی است که باید شیوه‌های مقابله با آن را بشناسیم. اولویت اول ما باید حتما پیشگیری باشد. هیچ کشوری ادعا نمی‌کند که توانسته باشد ۲۰ درصد پایداری پاکی بعد از اعتیاد داشته باشد. یعنی ۸۰ درصد بازگشت به اعتیاد دوباره داریم. ۹۷ درصد مردم ایران پاک هستند و ۳ درصد مبتلا به اعتیاد. چرا این ۹۷ درصد قادر نیستند آن ۳ درصد را به سمت خودشان بکشانند و نگرانی ما همیشه خلاف این موضوع است.
وزیر کشور با اشاره به روش‌های جدید درمان معتادان مانند روش درمان در خانه افزود: در این روش‌ها می‌توانیم به جای ارجاع به کمپ شرایطی را در خانه فراهم کنیم تا معتادانی که در مراحل اولیه اعتیاد هستند در خانه خود درمان شوند.
«تی.سی»؛ جایگزین کمپ‌های ترک اعتیاد
تاکنون روش‌های مختلفی برای درمان اعتیاد در ایران، امتحان شده است، مسوولان معتقدند، ایران در درمان اعتیاد، تمام روش‌های موجود در سطح بین‌المللی را راه‌اندازی کرده است اما برخی از آنها مانند کمپ‌های ترک اعتیاد در عمل موفقیت چندانی نداشته‌اند موضوعی که انوشیروان محسنی‌بندپی رییس سازمان بهزیستی کشور درباره آن می‌گوید: «موفقیت مراکز درمانی اجتماع‌محور اعتیاد موسوم به TC (تی.سی) بیشتر است. هم‌اکنون 20 مرکز درمانی اجتماع محور تی.سی در کشور فعالیت دارند اما افزایش آنها در گرو تامین تیم کامل شامل روانشناس، روانپزشک، پزشک و تکمیل چرخه مداخلات روانی و اجتماعی برای معتادان است.
به گفته محسنی‌بندپی، این مراکز که از سوی بخش خصوصی در کشور راه‌اندازی شده است، معتادان را بطور میانگین تا پنج ماه نگهداری می‌کنند و موفقیت آنها تا 66 درصد ارزیابی شده است. بنابراین گسترش آنها نیازمند یک برنامه‌ریزی جغرافیایی و نیروی انسانی کافی است و از سوی دیگر منابع مالی آنها نیز باید تامین شود.
موفقیت مراکز درمانی تی سی به عنوان یکی از راه‌های نوین در درمان اعتیاد، موضوعی است که رییس کارگروه کاهش تقاضای مواد مخدر در مجمع تشخیص مصلحت نظام هم بر آن تاکید داشته و درباره آن به تعادل می‌گوید: «تجربه کشورهای مختلف در درمان اعتیاد نشان می‌دهد که دنیا به سمت درمان بلندمدت اعتیاد حرکت می‌کند و درمان‌های سرپایی و کوتاه‌مدت دیگر جوابگو نیست. امروز دنیا به این درک رسیده که مراکز درمانی مبتنی بر اجتماع که با عنوان «تی.سی» شناخته می‌شود، الگوی موفقی است که باید توسعه پیدا کند. در درمان اعتیاد اصل مهم این است که بدانیم 20 درصد درمان دارویی نقش داشته و بیش از 80 درصد موفقیت مراحل درمان به عهده درمان‌های غیر دارویی مانند مشاوره، روانکاوی و مددکاری است که همگی این شرایط در مراکز تی.سی یکجا ارائه می‌شود.»
او افزود: «درمان در منزل هم تا دو سال نخست اعتیاد که هنوز فرد دچار اختلالات روانی نشده است می‌تواند موثر باشد چرا که در این روش حضور خانواده می‌تواند به فرد معتاد کمک کند.»
صفاتیان معتقد است بالاترین نرخ مصرف و تقاضای مواد مخدر، در رده سنی زیر 35 سال است. او می‌گوید: «در مان‌های موجود در ایران، همان روش‌هایی است که در سایر کشورهای دنیا ازآن استفاده می‌شود اما دلیل اینکه در ایران موفقیت کمتری دارند، به دلیل این است که ما در کیفیت برنامه‌ها دچار مشکل شدیم. تا دو سال آینده الگوی خاص اقامتی از سوی سازمان بهزیستی کشور هم ایجاد می‌شود تا تمامی روش‌های موجود در دنیا را در ایران هم داشته باشیم. با این حال می‌توان گفت کمپ‌های ترک اعتیاد، در ایران نتیجه موفقیت آمیزی نداشت چرا که با توسعه کمپ‌های غیرمجاز، نبود نظارت بر کمپ‌های مجاز و آموزش ندادن به پرسنل این کمپ‌ها، در عمل طرح کمپ‌های ترک اعتیاد به بن بست خورد.»
