ریحانه جاویدی
اگرچه هلال‌احمر و ارتش دو نهادی هستند که در شرایط بحرانی وظیفه امدادرسانی به مناطق و افراد آسیب دیده را به عهده دارند، اما همواره در زمان وقوع بحران‌هایی مانند زلزله 7.3 ریشتری 21 آبان در کرمانشاه، موجی از کمک‌های مردمی به راه می‌افتد. کمک‌هایی که گاه به روال مرسوم برای سازمان هلال‌احمر ارسال می‌شود تا به دست آسیب‌دیدگان برسد و گاه در اقدامات نوظهور، مردم ترجیح می‌دهند آن را بدون واسطه، به دست حادثه دیدگان برسانند. موج کمک‌های مردمی در شرایط بحران گاه آنقدر بی‌حساب و کتاب می‌شود که ساماندهی به آنها خود نیاز به مدیریت بحران دارد. باور عده‌یی از افراد بر آن است که به راه افتادن موج عظیم کمک‌های مردمی به دلیل ضعف در زیرساخت‌های سازمان هلال‌احمر و کمبود تجهیزات و امکانات این نهاد است اما صرف نظر از اینکه این عقیده تا چه اندازه صحت دارد، مسوولان این سازمان معتقدند، کمک‌های مردمی بخشی از سرمایه اجتماعی سازمان هلال‌احمر به شمار می‌رود. با این وجود توجه به اظهارات مسوولان سازمان هلال‌احمر نسبت به وضعیت بودجه و اعتبارات این سازمان و لغو معافیت‌های مالیاتی هلال‌احمر، می‌تواند به شفاف شدن وضعیت زیرساخت‌های هلال‌احمر کمک کند.
سیل خروشان مردم به وقت بحران
از روز نخست ارسال کمک‌های مردمی به مناطق زلزله‌زده، موادغذایی، آب و دارو به حد اشباع و حتی بیشتر از نیاز مردم استان کرمانشاه رسید اما هنوز هم پیامک‌هایی با مفهوم نیاز مردم در مناطق زلزله‌زده به چادر در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. مردمی که در شرایط بحرانی به داد هم می‌رسند اما در سایر روزهای سال اگر حادثه‌یی نباشد، کمتر پیش می‌آید که ذخیره‌یی برای روزهای بحران جمع کنند، حالا با تمام تلاش به دنبال جمع‌آوری چادر و کانکس هستند تا مردم زلزله زده کرمانشاه سرمای زاگرس را تاب آورند. حال آنکه شرایط موجود بیش از پیش نیاز به داشتن یک ساز و کار برای ساماندهی کمک‌های مردمی را نشان داد. مرتضی سلیمی، رییس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر، درباره این موضوع به تعادل می‌گوید: «مردم در روزهای سال که شرایط عادی است، تنها کمکی که به سازمان هلال‌احمر دارند، حق عضویت‌هایی است که برای حضور داوطلبانه در این جمعیت پرداخت می‌کنند در واقع این حق عضویت مانند نوعی مالیات بحران است با این وجود در شرایط بحرانی نمی‌توان مقابل غلیان احساسات مردم ایستاد و این امر کاملا طبیعی است که بخواهند کمک‌های انسان‌دوستانه خود را به مناطق آسیب دیده ارسال کنند، حتی اگر سازمان هلال‌احمر به این کمک‌ها احتیاج نداشته باشد.»
او درباره اقلام مازاد که در مناطق زلزله زده به آن نیاز نمی‌شود، افزود: «حضور مردم سرمایه اجتماعی هلال‌احمر است که سبب هماهنگی بین بخشی میان بخش‌های مختلف هلال‌احمر هم می‌شود اما با این وجود برخی اوقات نحوه کمک رسانی آنها سبب می‌شود، حجم کالاهای ارسالی بسیار زیاد شود. در این شرایط آن دسته از اقلام دست دوم که قابلیت استفاده نداشته باشد، فروخته شده و مبلغ حاصل از آن در مناطق آسیب دیده خرج می‌شود. به لحاظ شرعی چون واقف نیت کرده است که کمک خود را برای مردم زلزله خرج کند، لذا هلال‌احمر این اجازه را ندارد که این کمک‌ها را صرف امور دیگری کرده یا در انبارهای خود دپو کند. باید تمامی کمک‌های نقدی و غیرنقدی در مناطق زلزله زده توزیع شود.»
مردم مناطق زلزله زده نیاز به چادر ندارند
اگرچه همچنین تهیه چادر در راس فهرست کمک‌های مردمی که است که در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، اما سلیمی معتقد است تنها اقلام مورد نیاز برای کمک به زلزله‌زدگان در شرایط فعلی لباس گرم، اسباب بازی و کتاب برای کودکان است و هیچ مشکلی در تامین چادر وجود ندارد. علی اصغر پیوندی، رییس جمعیت هلال‌احمر ایران، هم روز گذشته در نشست خبری خود با بیان اینکه اسکان موقت مردم در مناطق زلزله زده بطور صد درصد انجام شده است، گفت: «در شب اول 10 هزار دستگاه چادر در انبار کرمانشاه موجود بود و 15 هزار دستگاه نیز از استان مجاور در همان شب به منطقه اعزام شد و با فرض اینکه 150 هزار نفر نیاز به اسکان اضطراری دارند و هر چادر قابلیت اسکان چهار تا پنج نفر را دارد برآورد ما نیاز به 25 هزار دستگاه چادر بود که توانستیم در اوایل صبح با این تعداد منطقه را پوشش بدهیم. در روز اول 10 هزار و 520 دستگاه چادر توسط نیروها و ترابری خودمان ارسال شد و تنها در سرپل ذهاب 5650 دستگاه چادر توزیع شد.»
او افزود: «از اواخر روز دوم و در روز سوم با پشتیبانی نیروهای نظامی و انتظامی اوضاع بهتر شد و در حین اینکه در روز سوم سایر اقلام میان حادثه دیدگان توزیع شد تعداد چادرها به 42 هزار دستگاه رسید و در حال حاضر مجموعا 82 هزار و 540 دستگاه چادر در مناطق شهری و روستایی بین مردمی که خانه‌هایشان امکان اسکان ندارد و حتی آنهایی که ساختمان‌های‌شان آسیب ندیده و به خاطر ترس از زلزله بیرون از آن زندگی می‌کنند توزیع شده است.»
پیوندی درباره کمک‌های مردمی اهدا شده به مناطق زلزله زده بیان کرد: «میزان کمک‌های نقدی که از گوشه‌های مختلف میهن‌مان دریافت کردیم 370 میلیارد ریال تا صبح امروز بود و همچنین مردم 20 هزار تن اقلام امدادی و غیر امدادی به استان‌ها و شعبات تحویل دادند.»
امدادرسانی با جیب خالی و پرداخت مالیات
اگرچه بنا به گفته رییس جمعیت هلال‌احمر در تامین چادر و سایر اقلام ضروری مردم مناطق زلزله زده، هیچ مشکلی برای این سازمان ایجاد نشد اما مردم همچنان کمک‌های خود را به این مناطق ارسال می‌کنند، شاید علت این اتفاق مشکلات مربوط به کمبود بودجه هلال‌احمر باشد. در سال‌های اخیر کمبود اعتبار، هلال‌احمر را هم بی‌نصیب نگذاشت و تیر کمبود بودجه دولت به این نهاد امدادرسانی هم اصابت کرد تا جایی که نه تنها مسوولان هلال‌احمر بارها به بودجه تصویب شده خود برای سال 1396، اعتراض کرده و آن را جوابگوی امور این سازمان ندانستند بلکه برخی نمایندگان مجلس هم نسبت به وضعیت مالی این سازمان واکنش نشان دادند. نکته جالب توجه اینکه با وجود کمبود بودجه که گریبانگیر هلال‌احمر است، معافیت مالیاتی این سازمان از سال 1394 لغو شد و هلال‌احمر سالانه بخشی از بودجه خود را با عنوان مالیات از دست می‌دهد. حال آنکه به موجب ماده 20 قانون اساسنامه جمعیت هلال‌احمر مصوب 28 اردیبهشت سال 79 مجلس شورای اسلامی، «جمعیت و موسسات وابسته به آن و شرکت‌هایی که حداقل 99 درصد سهام آنها متعلق به جمعیت باشد و درآمدهای آن در راستای اهداف و وظایف جمعیت به مصرف برسد از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی و... معاف هستند.» اما زیر پا گذاشتن این ماده قانونی از سوی سازمان امور مالیاتی کشور، سبب شد تا هلال‌احمر در واکنش به سیاست اتخاذ شده از سوی سازمان امور مالیاتی کشور، اقدام به شکایت کند.
در بخشی از دادخواست این سازمان آمده است: «معاونت مالیات‌های مستقیم سازمان امور مالیاتی کشور بدون در نظر گرفتن ماهیت وظایف جمعیت هلال‌احمر و باتفسیر ناصواب و فراتر از اختیارات قانونی خود با صدور بخشنامه و دستورالعمل مذکور مقرر داشته که ماده 20 قانون اساسنامه جمعیت موضوع معافیت مالیاتی هلال‌احمر و موسسات و شرکت‌های وابسته لغو شده که این علاوه بر اینکه خارج از حیطه اختیارات مرجع مذکور بوده، با ماده 20 قانون اساسنامه جمعیت هلال‌احمر مغایرت دارد لذا تقاضای طرح موضوع در هیات عمومی دیوان عدالت اداری و صدور حکم بر ابطال بخشنامه مذکور از تاریخ صدور را دارم.» از طرف دیگر امیرمحسن ضیایی، رییس وقت جمعیت هلال‌احمر، خرداد امسال با تاکید بر کمبود بودجه این سازمان گفت: «هیچ جمعیت ملی در دنیا مالیات نمی‌پردازد؛ این مهم حتی در کشورهایی که تمامی افراد، شرکت‌ها، نهادها و دستگاه‌ها هیچ گونه معافیتی نسبت به پرداخت مالیات ندارند؛ صدق می‌کند و هلال‌احمر ایران نیز به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه داوطلبانه و نهاد خیریه کشور نباید مالیات پرداخت کند؛ چراکه به عنوان نمونه سازمان تدارکات پزشکی هلال‌احمر با سود تقریبی هیچ و بر اساس وظیفه انسانی و اساسنامه‌یی خود توزیع داروهای خاص را بر عهده دارد؛ اما مالیاتی را برای این خدمت خیر پرداخت می‌کند که پول آن را هم هنوز نگرفته است و جمعیت اکنون در سخت‌ترین شرایط بودجه‌یی خود ناچار به پرداخت مالیات است.»
