گروه راه و شهرسازی آزاده کاری
30 دی ماه سال گذشته یادآور خاطره تلخی برای شهروندان تهرانی است. ساختمان پلاسکو که جزو نخستین ساختمان‌های مدرن شهر تهران محسوب می‌شد و بیش از 600 واحد تجاری و تولیدی در آن مشغول به کار بودند، دچار حریق شد و در کمال ناباوری در عرض دو ساعت به تلی از آوار تبدیل شد. بعد از این حادثه بود که برای نخستین‌بار خطر ساختمان‌های بلندمرتبه ناایمن مطرح شد و از شورای شهر و شهرداری تا وزارت راه آمارهایی در این خصوص منتشر کردند و همه به دنبال ارائه راه‌حل و راهکار بودند.
به گزارش «تعادل»، در این مدت اقداماتی هم صورت گرفت و برخی ساختمان‌های بلندمرتبه و پاساژها قدیمی که عمدتا در بخش‌های مرکزی شهر مستقرند مانند مجتمع‌های تجاری آلومینیوم، علاءالدین، آزاد، کویتی‌ها، بهارستان، خانقاه، اروپا، نوشین، شیرین، اخوان، حکیم هاشمی، اسلامی و علمیه از جمله مهم‌ترین ساختمان‌های تجاری محدوده خیابان جمهوری بودند که حکم‌های قضایی دریافت کردند. برخی از این مراکز شروع به‌کار کرده و مقاوم‌سازی را در دستور کار قرار دادند و برخی دیگر مانند گذشته اخطارها را جدی نگرفته و بی‌اهمیت سرگرم کار خودشان شدند. در نتیجه حکم‌های قضایی مثل پاساژ اروپا در نزدیکی چهارراه سعدی، کار دست‌شان داد و ساختمان به کل پلمب شد. اگرچه پاساژ اروپا مدتی است که دوباره باز شده اما مالکان آن خوب می‌دانند که از فرصت به دست آمده باید نهایت استفاده را برای ایمن‌سازی ساختمان ببرند وگرنه دیری نخواهد پایید که دوباره با حکم پلمب روبه‌رو می‌شوند. پاساژ نبوت در شرق تهران نیز چندی پیش با حکم دستگاه قضایی پلمب شد، اما به شکل غیرقانونی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
البته اخیرا نیز شورای شهر پنجم دست به کار شده و بسیاری از این پاساژها مجددا اخطار گرفته‌اند. به این آمارها باید اخطارهای لازم برای توقف فعالیت «مرکز تجارت جهانی فردوسی» و تخریب طبقه غیرقانونی پاساژ پر حاشیه «علاءالدین» را هم اضافه کرد.
شاخص‌های ارزیابی ساختمان‌های نا ایمن
زهرا صدراعظم نوری رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری در گفت‌وگو با «تعادل» توضیحاتی در خصوص شناسایی ساختمان‌های ناایمن تهران ارائه کرد و گفت: سازمان آتش‌نشانی یک‌سری شاخص‌های ارزیابی دارد که برمبنای آن ساختمانها را مورد بازدید و ارزیابی قرار می‌دهد و با تعیین ضریب ریسک ساختمان ایمنی یا عدم ایمنی آن را مشخص می‌کند. از جمله شاخص‌های ارزیابی می‌توان به جمعیت، قدمت، راه‌های خروجی، تعداد خروجی‌ها و ظرفیت آنها، جانمایی خروجی‌ها و بار اشتعال را نام برد. همچنین تعداد طبقات نیز مهم است و طبقات منفی و زیر همکف ضریب ریسک بالاتری دارند، زیرا خروج افراد از طبقات پایین به بالا سخت‌تر است.
وی ادامه داد: ساختمانی که ضابطه مبحث 3 مقررات ملی ساختمان را که در ارتباط با مباحث آتش‌نشانی است نداشته باشد، ضریب ریسکش بالا می‌رود. همچنین موادی که در داخل ساختمان وجود دارد و نیز مواد به‌کار رفته در احداث ساختمان ارتباط مستقیم با ضریب اشتعال و آتش‌سوزی دارد. علاوه براین حریم ایمنی و روشنایی اضطراری جزو شاخصه‌هایی هستند که سازمان آتش‌نشانی احصا کرده و ساختمانها را براساس این شاخص‌ها ارزیابی می‌کند و امتیاز می‌دهد.
به گفته کارشناسان، حریق جدی‌ترین خطری است که این ساختمانها را تهدید می‌کند. این در حالی است که به گفته محمد علیخانی رییس کمیسیون عمران شورای شهر تهران 200 مال (مرکز خرید بزرگ) غیراستاندارد در تهران وجود دارد. از سوی دیگر، تعدادی از بناهای مهم در قلب شهر تهران واقع شده‌اند. به همین دلیل دایما در منطقه 12جلسات کارشناسی تشکیل می‌شود.
همکاری شهرداری و دستگاه قضایی
این عضو کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر معتقد است، در زمینه شناسایی و کنترل ساختمان‌های نا ایمن مواد قانونی به اندازه کافی وجود دارد و به لحاظ قانونی مشکل خاصی وجود ندارد. وی در این باره تاکید کرد: اکنون مقررات و دستورالعمل‌هایی برای رسیدگی به این موضوع وجود دارد از جمله مقررات ملی ساختمان. از سوی دیگر مصوبات شورای شهر نیز کمک می‌کند تا شرایط برای وجود الزامات کافی فراهم شود.
وی ادامه داد: خوشبختانه اکنون دستگاه قضایی با شهرداری همراه است و ساختمان‌هایی که شهرداری و سازمان آتش‌نشانی تشخیص به ناایمن بودن آنها می‌دهند به مراجع قضایی گزارش می‌شوند. دستگاه قضایی نیز ذی نفعان ساختمانها را احضار کرده و در یک بازه مناسب دستورالعمل آتش‌نشانی به ذی‌نفعان و صاحبان ساختمانها داده شده و آنها را نسبت به ایمن‌سازی ساختمانها مجاب می‌کنند و در صورت لزوم به آنها اخطار داده می‌شود.
صدراعظم نوری عنوان کرد: تاکنون 243 ساختمان بلندمرتبه ناایمن شناسایی شده و 10 ساختمان را در اولویت قرار داده‌ایم تا هر چه زودتر نسبت به ایمن‌سازی واحدها اقدام شود.
به گفته وی، پاساژهای اسلامی، اروپا، شیرین، حکیم هاشمی و اخوان جزو ساختمان‌هایی هستند که برای آنها اخطار ارسال شده است.
وی درباره پاساژ نبوت نیز گفت: اگر فک پلمب کرده باشند تخلف است و دوباره باید مورد رسیدگی قرار گیرد و با متخلفان برخورد شود.
200ساختمان نیاز به رسیدگی دارند
ناهید خداکرمی، عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران نیز در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره اظهار داشت: ایمنی یا عدم ایمن بودن ساختمانها توسط کارشناسانی در حوزه‌های مختلف از جمله تاسیسات، برق و آب و دیگر حوزه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کارشناسان براساس معیارهای خود ساختمانها را درجه‌بندی و تعیین می‌کنند که آیا ساختمان ایمن است یا خیر. بنابراین ممکن است یک ساختمان مشکل لوله‌کشی گاز داشته باشد و ساختمان دیگری سیم‌های برق پوسیده داشته باشد. گاهی از نظر ساختار یا زمین‌شناسی مشکلاتی داشته باشد.
وی ادامه داد: ساختمان‌های بلندمرتبه بسیاری به خصوص در مرکز شهر که عمر بالای 50 سال به بالا دارند در لیست ساختمان‌های ناایمن قرار گرفته‌اند و براساس اورژانسی بودن خطراتی که ممکن است هر لحظه به وجود بیاورند در لیست قرار گرفته و با آنها برخورد می‌شود.
به گفته این عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری بیش از 200 ساختمان بلندمرتبه ناایمن در تهران وجود دارد که در شرایط اضطراری قرار دارند و رسیدگی ضروری می‌طلبند و شاید دو برابر این عدد هم ساختمان‌های معمولی باشند که نیاز به رسیدگی دارند.
به گزارش «تعادل»، مرتضی الویری عضو کمیسیون برنامه و بودجه و شهردار اسبق تهران نیز در گفت‌وگویی عنوان کرده بود که به غیر از ساختمان‌های قدیمی که باید ایمنی آنها را به‌روز کنند، در مورد ساختمان‌های جدید و تازه ساخت هم احتیاج به دستورات جدیدی است. خداکرمی در پاسخ به اینکه برخورد با این نوع ساختمانها نیاز به چه قوانینی دارد، اظهارداشت: بیشترین مشکل هنگام پلمب ساختمانها به وجود می‌آید که صاحبان این ساختمانها گاهی‌اوقات از مراجع مختلف دستور فک پلمب را اخذ می‌کنند. معیارهای کنونی باید به شکل قانونی نیز وجود داشته باشد تا دست مجریان برای برخورد با متخلفان باز باشد. نمونه این مورد پاساژ نبوت است که با وجود پلمب شدن روند کسب و کار هنوز در این مرکز تجاری ادامه دارد و این نتیجه همان خلأهای قانونی است که درباره آن صحبت کردم.
وی ادامه داد: شورای شهر مواردی را که گزارش می‌شود یا واحدهایی را که خود به این نتیجه می‌رسد نیاز به رسیدگی دارند را به شهرداری اعلام می‌کند و این شهرداری است که به عنوان عامل اجرایی وارد عمل می‌شود.
آغاز ایمن‌سازی ساختمان آلومینیوم
زهرا نژادبهرام عضو هیات رییسه پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران نیز در این باره توضیح داد: شورای شهر تهران پس از حادثه ساختمان پلاسکو، مصوب کرد تا تمام ساختمان‌های مشابه پلاسکو شناسایی شوند. براساس مصوبه فوق مقررشد تا پس از شناسایی ساختمان‌های تجاری ناایمن، اخطارهای لازم به مالکان واحد‌های تجاری آن مجموعه‌ها و مدیریت آنها ابلاغ شود.
به گفته وی، براساس پیگیری‌ها و تحقیقات صورت گرفته از سوی اعضای شورای شهر، ۱۱ مجتمع تجاری در دو منطقه ۱۱ و ۱۲ که ایمنی آنها پایین است شناسایی و اخطارهای لازم نیز صادر شده است. بنده در ابتدای کار شورای پنجم، نسبت به ایمنی‌سازی ساختمان‌های ناایمن تذکر دادم و نسبت به وضعیت فعلی حاکم بر آنها که وضعیتی نگران‌کننده است، هشدار دادم.
وی یادآور شد: از میان ساختمان‌های نامبرده تنها یک مجموعه، یعنی مجتمع تجاری آلومینیوم به ایمن‌سازی و رفع نواقص موجود اقدام کرده است.
عضو هیات رییسه پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: بیش از ۳ ماه است که کار ایمن‌سازی مجتمع تجاری آلومینیوم آغاز شده و ایمن‌سازی آن همچنان ادامه دارد. اکنون مالکان و مدیران مجتمع‌های تجاری شناسایی شده، باید توجه داشته باشند که اگر به ایمن‌سازی ساختمان اقدام نکنند با آنها برخورد می‌شود و شهرداری با حکم قضایی به این مساله ورود می‌کند.
وی با بیان اینکه مجتمع‌های تجاری متخلف که فاقد ایمنی لازم برای فعالیت و کسب و کار خود هستند به زودی توسط نیروی انتظامی و با حضور برخی اعضای شورای شهر به عنوان ناظر تعطیل می‌شوند، اظهار داشت: مالکان واحد‌های تجاری باید به تامین ایمنی ساختمانی که اجاره می‌دهند به اندازه اجاره‌بهایی که دریافت می‌کنند اهمیت بدهند و در قبال جان و مال کسبه و مردمی که برای خرید به مجتمع‌های تجاری می‌آیند، سهل انگاری نکنند.
چگونگی ارائه آمار ساختمان‌های ناایمن
به گزارش «تعادل»، برخی کارشناسان معتقدند اصولا تعیین تعداد ساختمان‌های ناایمن شدنی نیست و آمار گفته شده بیشتر مناطق خاصی از شهر را شامل می‌شود. از جمله محمدمهدی تندگویان عضو شورای شهر چهارم معتقد بود که نمی‌توان درباره تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه ناایمن در تهران، رقم دقیقی ارائه داد. وی دلیل این امر را اینگونه عنوان می‌کرد: دلیل اصلی این است که در این حوزه پایش و ارزیابی صورت نگرفته است. ما حتی درباره عمر سازه، ایمنی سازه و... اطلاعاتی در دست نداریم. البته اینها بحث‌های متفاوتی است. حتی مانورهای آتش‌نشانی هم برای بررسی تجهیزات و ایمنی برخی سازه‌ها برگزار شده، اما بررسی عمر سازه و برآورد زمان نگهداری بحث دیگری است که کار خاصی انجام نشده است. درحالی که در دنیا برای هر سازه، زمان به‌روزرسانی تعیین شده است. یعنی این ساختمان باید در این بازه زمانی از نظر استحکام و عمر سازه، بروز‌رسانی شود. یعنی اگر قرار است تجهیزات یا امکاناتی الحاق شود، باید انجام شود. متاسفانه ما در کشورمان چنین چیزی نداریم. آیا تابه حال شنیده‌اید که برای فلان ساختمان کار به‌روزرسانی انجام شده باشد؟!
به گفته وی، ساختمان «اسکان» در خیابان میرداماد که جزو یکی از قدیمی‌ترین بلندمرتبه‌های تهران محسوب می‌شود، باید پایش اساسی صورت بگیرد، اما تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده. بنابراین نمی‌توان بطور دقیق گفت چه تعداد از ساختمان‌های بلندمرتبه تهران، ناایمن هستند.
ساختمان‌های جدید هم ناایمن هستند
اما پویا علاءالدینی استادیار دانشگاه تهران و کارشناس حوزه شهرسازی نظر متفاوتی در این خصوص دارد و معتقد است به دلیل اینکه تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه قدیمی چندان زیاد نیست به دست آوردن آماری از تعداد آنها نیز کار دشواری به نظر نمی‌رسد.
واقعیت این است که فقط پاساژها و ساختمان‌های قدیمی نیست که در معرض خطر قرار دارند و به عنوان ساختمان ناایمن شناخته می‌شوند. بلکه ساختمان‌های جدیدی هم که ساخته می‌شوند، به دلیل استفاده از مصالح نامرغوب، عدم نظارت مناسب و کارشکنی‌های بسیار برخلاف ظاهر شیک و زیبایی که دارند، ناایمن هستند. مرکز تجاری تیراژه در غرب تهران یکی از اینهاست.
داود براتی معاون سازمان آتش‌نشانی نیز در گفت‌وگویی عنوان کرده بود که بخش عمده‌یی از این ساختمانها در میان اماکن تجاری و انباری‌ها هستند که با توجه به مواد سوختنی یا شیمیایی که در آنها نگهداری می‌شوند خطرات بیشتری دارند. وی در خصوص عدم‌ایمنی در ساختمان تیراژه نیز گفته بود: این ساختمان با توجه به‌اینکه تعداد طبقات آن زیاد است و حجم زیادی از افراد در آن تردد می‌کنند دستورالعمل متناسب با آن صادر شده است، اما با وجود گذشت ۳ سال هنوز موفق به اخذ تاییدیه از سازمان نشده است. به گفته وی، ساختمان‌های بسیاری مشابه ساختمان تیراژه در تهران وجود دارد.
به گفته علاءالدینی، ایمنی ساختمان‌های بلندمرتبه به ضوابط سازه‌یی مربوط می‌شود که یکی از توسعه یافته‌ترین حوزه‌هاست. وی دراین‌باره توضیح داد: در کشورهای زلزله‌خیز مانند ژاپن و تایوان تحقیقات متعددی در این زمینه صورت گرفته است. این کشورها ساختمان‌های بسیار بلند دارند و طبیعتا این ساختمانها مقاوم ساخته شده‌اند. ایمنی ساختمان‌های بلندمرتبه به تکنولوژی و نظارت نیز برمی‌گردد که متاسفانه در ایران کمتر به این دو مورد توجه می‌شود. علاوه بر این به نظر می‌رسد نظام ساخت و ساز در کشور ازهم‌گسیخته است و می‌توان با نظارت بیشتر و تصویب قوانین به‌روز این مشکلات را حل کرد.
آمارها نشان می‌دهد که در تهران بیش از 980 ساختمان بلندمرتبه وجود دارد که براساس شاخص‌های تعیین شده بیش از 10 طبقه دارند. از این 980 ساختمان هم حدود 500 ساختمان طی 10 سال اخیر ساخته شده، اما مساله اصلی اینجاست که 25 درصد این ساختمان‌های بلندمرتبه در محدوده گسل‌های فعال پایتخت ساخته شده‌اند. به عبارتی حدود 200 ساختمان 10 طبقه تهران در نقاطی ساخته شده‌اند که در حریم گسیختگی و جنبش شدید زمین در گسل‌های فعال قرار دارند. این آمارها را مهدی زارع استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله درحالی می‌دهد که به گفته او، 10 درصد از ساختمان‌های بلندمرتبه تهران حتی فاقد امکانات اولیه ایمنی هستند.
علاءالدینی در این باره اظهار کرد: قبل از اقدام به ساخت و ساز باید خاک منطقه و دوری و نزدیکی به گسل‌ها مورد بررسی قرار گیرد و ساختمان‌های بلند و به خصوص بیمارستان‌ها و مراکز استراتژیک روی گسل‌ها ساخته نشود.
وی درباره ایمن کردن ساختمان‌های قدیمی نیز توضیح داد: مشکل این نوع ساختمانها با مقاوم‌سازی حل می‌شود اما نکته اینجاست که هزینه‌های مقاوم‌سازی ساختمانها بالاست و به همین دلیل مالکان زیر بار این موضوع نمی‌روند. از سوی دیگر باید بررسی شود که آیا یک ساختمان ارزش مقاوم‌سازی را دارد یا بهتر است از نو ساخته شود.
این کارشناس مسائل شهری یکی دیگر از مشکلات در زمینه مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی ساختمانها را ابهام در مالکیت ساختمانها برشمرد و توضیح داد: واقعیت این است که بیشتر ساختمان‌های اداری و تجاری مالک مشخص نداشته یا چندین مالک دارند و بنابراین هماهنگ کردن این ساختمانها برای مقاوم‌سازی با مشکل مواجه می‌شود. نوسازی این مراکز تجاری نیز مشکلات خودش را دارد. در یک مرکز تجاری صدها نفر سرقفلی دارند و در صورت تخریب قطعا نمی‌توان همان مغازه با همان متراژ را در اختیار افراد قرار داد. مشکلی که اکنون در ساخت مجدد ساختمان پلاسکو نیز وجود دارد. پرداختن به این موارد نیاز به الزام‌های قانونی دارد و در این زمینه به قوانین جدید نیاز داریم. حل این مشکل نیاز به برنامه‌ریزی و بررسی دقیق دارد.
مهم‌ترین پیش نیاز مقاوم‌سازی
این کارشناس شهری در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان مالکان و ذی‌نفعان ساختمان‌های بلند ناایمن را به مقاوم‌سازی ترغیب کرد، اظهار کرد: در این خصوص باید دو مساله مورد توجه قرار گیرد. همانطور که اشاره کردم مساله اول قوانین و مقررات و بحث‌های حقوقی است. علاوه براین مقاوم‌سازی یا بازسازی این ساختمانها نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. این در حالی است که ما شرکت‌های توسعه‌گر مناسبی نداریم. بانک‌ها از ورود به این مقوله سر باز می‌زنند و بیشتر به دنبال سرمایه‌گذاری در امور پر سود هستند. گرفتن وام از بانک‌ها آسان نیست و کسانی که می‌خواهند وارد این موضوع شوند راه سختی در پیش خواهند داشت. از سوی دیگر پلمب کردن نیز چاره کار نیست زیرا معمولا ذی‌نفعان از راه‌های مختلف مجوز فک پلمب را دریافت می‌کنند. بنابراین ایمن‌سازی ساختمان‌های بلندمرتبه قدیمی نیاز به تمهیدات بیشتری دارد.
