گروه اقتصاد اجتماعی |ریحانه جاویدی|
نزدیک به یک دهه از عمر گردشگری سلامت در ایران می‌گذرد اما این شاخه تخصصی از گردشگری که در سایر کشورهای منطقه مانند ترکیه، ارمنستان و هند سالانه سود قابل توجهی را نصیب دولت‌ها می‌کند و ارزآوری بالایی دارد، هنوز نتوانسته جایگاه خود را در ایران پیدا کند. اگرچه کارشناسان چندپاره بودن در سیستم مدیریتی این شاخه از گردشگری را دلیل کم توانی گردشگری سلامت در کسب ارز برای کشور می‌دانند اما مسوولان توپ را در زمینه بخش خصوصی انداخته و معتقدند کم کاری‌های بخش خصوصی سبب شده تا بخش سلامت در ایران، در جذب گردشگر و به دنبال آن کسب سود، موفق نباشد. اگرچه در سال 1393، برای مقابله با برخوردهای سلیقه‌یی در تصمیم‌گیری پیرامون اهداف گردشگری سلامت، شورای راهبردی گردشگری سلامت متشکل از سازمان‌های میراث فرهنگی و گردشگری، نظام پزشکی، وزارت امور خارجه و وزارت بهداشت و درمان شکل گرفت اما هنوز هم سازوکار تصمیم‌گیری در زمینه گردشگری سلامت شفاف نیست.
روز گذشته با هدف بررسی ابعاد مختلف وضعیت گردشگری سلامت در ایران، همایش روسای بیمارستان‌های دارای واحد پذیرش بیماران بین‌الملل برگزار شد. حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت، یکی از افراد منتقد نسبت به عملکرد بخش خصوصی در حوزه گردشگری سلامت است. او در این همایش با انتقاد از عملکرد این بخش، راه‌حل رونق گردشگری سلامت را در راحتی توریست‌ها و توجه به قیمت دانست و درباره این موضوع گفت: «در حال حاضر می‌بینیم که گردشگران سلامت حتی از کشورهای آمریکایی هم به هند، چین و سایر کشورهای منطقه می‌روند. بنابراین بخش خصوصی ما هم باید قیمت‌هایش را طوری در منطقه تنظیم کند که برای گردشگر سلامت جاذبه داشته باشد. از طرفی مساله ارائه تسهیلات برای راحتی گردشگر نیز حایز اهمیت است که این موضوع مستلزم وجود آژانس‌های مناسب است تا از زمان ورود تا خروج گردشگر او را حمایت کند. »
هاشمی با بیان اینکه ما باید در کشورهایی که گردشگرفرست هستند در حوزه سلامت دفتر داشته باشیم، گفت: البته انجام چنین اقدامی کار وزارت بهداشت نیست، بلکه باید با هماهنگی بخش خصوصی و وزارت امور خارجه و... انجام شود. سفرای ما نیز حتما باید کمک کنند و از طرفی آژانس‌هایی باید وجود داشته باشند که از زمان ورود تا خروج گردشگر امکانات مختلف را در یک پکیج با قیمت مناسب به او ارائه دهند.
هاشمی تاکید کرد: البته انجام این اقدامات کار وزارت بهداشت نیست و اگر چنین انتظاری از وزارت بهداشت داشته باشیم هیچ کاری در این حوزه از پیش نمی‌بریم. در حال حاضر بیماران زیادی از کشورهای مختلف علاقه‌مندند تا برای درمان‌شان به ایران بیایند، اما به دلیل کمرنگ بودن حضور بخش خصوصی، افراد مرتبط یا نامرتبطی وارد این حوزه شدند که به سود کوتاه مدت توجه دارند و ما هم نشسته‌ایم و نگاه می‌کنیم. هاشمی با بیان اینکه در گذشته اقداماتی در حوزه گردشگری سلامت انجام شده اما به نتیجه نرسیده است، گفت: ما باید اشکالات‌مان را ببینیم و درصدد رفع‌شان باشیم. متاسفانه تاکنون نتوانسته‌ایم خود را در حوزه گردشگری سلامت به خوبی معرفی کنیم. همیشه سازمان‌های مرتبط از دیگری انتظار داشتند یا می‌گفتیم انجام این اقدامات کار بخش خصوصی است. من معتقدم بخش خصوصی در این زمینه اطلاعات ندارد. من خودم هم در بخش خصوصی کار کرده‌ام و می‌دانم که رشته چشم از گردشگرپذیرترین رشته‌هاست که ترکیه در این حوزه بسیار فعال است، اما بخش خصوصی ما در این زمینه اطلاعات ندارد. در بیمارستان‌های ما کسی نیست که بتواند زبان انگلیسی، عربی و... را به خوبی صحبت کند و بتواند خدمات را به بیماران سایر کشورها ارائه دهد. این در حالی است که رقبای ما این وضعیت را ندارند. از طرفی وضعیت بازاریابی ما صفر است و حتی آژانسی نداریم که بتواند همه تسهیلات را به بیماران کشورهای دیگر با قیمتی مناسب ارائه دهد. خدمات پس از فروش‌مان نیز متناقض است. او ادامه داد: ما تعهد می‌کنیم که تا پایان دولت دوازدهم هر جا که فکر کردیم، می‌توانید بیمارستانی در حوزه گردشگری سلامت بسازید و نرخ‌تان هم نرخ رقابتی به عنوان مبنا باشد ما از آن حمایت می‌کنیم. از نظر تجهیزات هم هر چه برای این بیمارستان‌ها نیاز داشته باشید ما در اختیارتان می‌گذاریم.
هاشمی با بیان اینکه در کشور چند استان مقصد گردشگری هستند، گفت: حتما بخش‌های مرتبط و دولت از تقویت گردشگری سلامت در این استان‌ها حمایت می‌کند. مهم این است که عزم بخش خصوصی در این حوزه جزم باشد. البته بخش خصوصی هم از ما امنیت، ثبات و احترام می‌خواهد. بنابراین وزارت بهداشت تضمین می‌کند تا آنچه مربوط به ماست، حمایت کنیم و امیدوارم وزارت امور خارجه، سازمان گردشگری و... نیز کمک کنند.
هزینه بالا و زمانبر بودن صدور ویزای ایران
با وجود اینکه وزیر بهداشت، عملکرد نامناسب بخش خصوصی را عامل کم رونقی در گردشگری سلامت می‌داند اما قائم مقام وزیر بهداشت در امور بین‌الملل، به موارد دیگری اشاره می‌کند که حل آنها، مسیر توسعه این شاخه از گردشگری را هموار کرده و موانع را تا حد زیادی از پیش‌رو برمی‌دارد، نکاتی که مربوط به بخش خصوصی نبوده و رفع آن اهتمام سازمان‌های دولتی را می‌طلبد. محسن اسدی‌لاری در گام نخست به مقایسه وضعیت گردشگری سلامت در ایران و در هند می‌پردازد. او گفت: «روزانه سه هواپیما از کابل به هند سفر می‌کند که ۹۰درصد آنها برای گردشگری سلامت است اما در حال حاضر پرواز مستقیم از کابل به تهران شاید هفته‌یی دو بار صورت گیرد. از طرف دیگر ویزای ایران ۸۰ دلار است و تقریبا صدور آن بیش از یک هفته طول می‌کشد اما قیمت ویزای هند بسیار ناچیز و در حد صفر است و دو ساعته صادر می‌شود. »
وی افزود: براساس گزارش‌ها در عراق سالانه حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ویزا صادر می‌شود که ۱۷درصد آنها برای درمان به ایران می‌آیند و در واقع نیمی از گردشگران سلامت ما از کشور عراق هستند و کشورهای قرقیزستان، ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، اوکراین، عمان، قطر، اتیوپی و الجزایر تمایل دارند که با ایران در حوزه گردشگری سلامت همکاری کنند. نداشتن اهداف بلند مدت از دیگر مواردی است که اسدی‌لاری به آن اشاره کرده و می‌گوید: ۹۰درصد گردشگران سلامت کشور آذربایجان به ترکیه می‌روند و ما هم باید در حوزه گردشگری سلامت همانند کشور ترکیه اهداف بلندمدت داشته باشیم. برای کشورهای محور مقاومت مثل سوریه و لبنان هم می‌توانیم در حوزه گردشگری سلامت برنامه‌ریزی داشته باشیم.
دلالان، گردشگری سلامت را هم
بی‌نصیب نگذاشتند
مانند بسیاری از بخش‌های دیگر در صنعت گردشگری، گردشگری سلامت هم از آسیب دلالان در امان نمانده است. افرادی که خارج از ساز و کار رسمی اقدام به جذب گردشگران درمانی می‌کنند ونه تنها به سبب کیفیت غیراستاندارد خدمات ارائه شده، نوعی بدبینی نسبت به گردشگری سلامت در ایران ایجاد می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند آمار دقیق از میزان ورود گردشگران با هدف انجام اقدامات درمانی و پزشکی و همچنین میزان سودآوری این شاخه از گردشگری در کشور وجود نداشته باشد. مشکلی که معاون درمان وزیر بهداشت به آن اشاره کرده و می‌گوید: اگر فرآیند گردشگری سلامت در کشور مدیریت نشود، ممکن است بیماران خارجی وارد مراکز بی‌کیفیت و غیراستاندارد شوند. در عین حال ما در زمینه میزان گردشگرانی که برای درمان به کشور می‌آیند آمار دقیقی نداریم چرا که بسیاری از آنان از طریق شرکت‌ها و دلال‌ها وارد می‌شوند و بنابراین ثبت رسمی صورت نمی‌گیرد. حتی گاهی به عنوان بیمار هم به کشور نمی‌آیند. بنابراین تا زمانی که ثبت‌مان دقیق نشود نمی‌توانیم آمار دقیقی از آنها ارائه کنیم.
قاسم جان‌بابایی افزود: «گاهی این افراد با تجربه هستند و از این طریق امرار معاش می‌کنند اما فرآیندی که بر اساس آن بیمار خارجی وارد کشور می‌شود، باید مدیریت و سازماندهی شود و ارتقا یابد. در این بین افرادی هم هستند که ممکن است باعث آسیب به بیمار خارجی شوند یا باعث شوند که بیمار خارجی خدمت درستی دریافت نکند. بنابراین ما باید با کمک سازمان‌های مرتبط وزارت امور خارجه و... این موضوع را تحت عنوان یک پروتکل درست و مدیریت شده سازماندهی کنیم. او با بیان اینکه در حوزه ارائه خدمات درمان برای گردشگران عقب‌ماندگی‌های زیادی در کشور وجود دارد، گفت: متاسفانه شرایط لازم برای حضور گردشگران جهت دریافت درمان را در کشور فراهم نکرده‌ایم. در حوزه گردشگری سلامت نه تنها جایگاه خوبی نداریم، بلکه حتی در میان کشورهای منطقه نیز در جایگاه‌های پایین‌تر قرار داریم.» وی افزود: بنابراین باید پروتکل‌های مختلف را بازنگری کنیم و این حوزه را در کشور رونق بخشیم.
او افزود: «وزارت بهداشت قصد ندارد تولیت این کار را به دست گیرد بلکه می‌خواهیم تسهیل‌گری کنیم. رویکرد وزارت بهداشت حتی در مراکز و بیمارستان‌های دولتی نیز نوعی واگذاری مسوولیت مردم به مردم است و حتی بیمارستان‌هایی که قرار است در حوزه گردشگری سلامت خدمت ارائه دهند باید کارهایشان را چه به صورت واگذاری مدیریتی و چه به صورت هیات امنایی کردن به خودشان سپرده و کارشان را تسهیل کنیم.»
