ریحانه جاویدی
آتش سوزی در مراتع طارم سفلی، در استان قزوین، محیط بانان را به لاشه یک قلاده پلنگ رساند که بنابر اعلام اولیه چند روزی از مرگش می‌گذرد. هنوز علت دقیق مرگ این پلنگ معلوم نیست اما آنچه مشخص است این است که ظاهرا سریال قتل و کشتار پلنگ تمامی ندارد و اقدامات بازدارنده سازمان حفاظت محیط زیست هم تاکنون نتوانسته، در زمینه مقابله با کشتار اینگونه جانوری در خطر انقراض راهگشا باشد. اغلب مناطق حفاظت شده که زیستگاه گونه‌های جانوری ارزشمند هستند با چندین هزار هکتار، به دلیل کمبود بودجه، به اندازه کافی محیط بان ندارند و همین امر زمینه حضور شکارچیان را هموار می‌کند.
تا سال 1394، بطور میانگین سالانه 16 قلاده پلنگ در ایران تلف شد. این آمار در سال 1395، به 9 قلاده رسید اما آنطور که مدیرکل دفتر حفاظت، صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید، هنوز آمار پلنگ‌هایی که در 6 ماه نخست امسال از بین رفتند، معلوم نیست. با وجود این بررسی‌ها حکایت از آن دارد، به‌جز پلنگی که در چند روز گذشته در منطقه طارم سفلی کشته شد، فروردین امسال یک قلاده پلنگ در منطقه حفاظت شده دنا از بین رفت و یک قلاده دیگر هم در اردیبهشت 96، در فیروزکوه تهران تلف شد. حفاظت از اینگونه جانوری در معرض خطر انقراض، برای دولت آنقدر اهمیت دارد که تاکنون برای مقابله با تلف شدن اینگونه جانوری هزینه‌های بسیاری کرده است، از ایجاد طرح « بیمه پلنگ» تا تعیین مجازات و جریمه نقدی برای عاملان کشتار این جانور با این حال هنوز هم شکارچیان غیرمجاز به دلایل مختلف از جمله کسب سود از فروش پوست این جانور، بی‌توجه به مجازات‌ها، پلنگ ایرانی را هدف گلوله خود قرار می‌دهند. در نهایت رد بقایای بسیاری از پلنگ‌های کشته شده را می‌توان در مجتمع تجاری‌های مرکز شهر تهران یا فروشگاه‌های اینترنتی زد. فروشندگانی که بساط خرید و فروش فرش، پالتو و کلاه از پوست پلنگ و سایر جانوران در معرض خطر انقراض را پهن کرده و پایه قیمت را از دو میلیون تومان چوپ می‌زنند.
اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست
در کنار شبیخون شکارچیان غیرمجاز، یکی دیگر از عواملی که پلنگ ایرانی را از پا در می‌آورد، حمله دامدارهای محلی به این حیوان با هدف دفاع از دام‌هایشان است. دام‌هایی که اقتصاد خانواده شان را تامین می‌کند اما گه گاه طعمه پلنگ‌های گرسنه‌یی می‌شود که به دلیل خشسکالی و مداخلات انسانی در زیستگاهشان، بدون غذا مانده‌اند و دامدار هم با هر وسیله‌یی که بتواند سعی در نجات دامش دارد در این راه اگر پلنگ کشته هم شود، دامدار تنها با نجات بره‌اش فکر می‌کند. اگرچه برای مقابله با شکار پلنگ تمهیداتی از جمله ایجاد مناطق شکار ممنوع از سوی مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست اندیشیده شد اما جوابگو نبود، با این حال حفظ این جانور برای دولت تا حدی مهم بود که مسوولان تصمیم گرفتند، آسیب‌هایی که دامداران به این جانور می‌زنند را به حداقل برسانند. با این هدف در پایان اسفند ماه سال ۱۳۹۴ تفاهمنامه سه جانبه بیمه جامع پلنگ ایرانی با امضای معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، شرکت بیمه ما و صندوق ملی محیط‌زیست اجرایی شد.
طرحی که خرداد امسال به مدت پنج سال تمدید شد و به موجب آن اگر پلنگ سبب از بین رفتن دام شود، خسارت آن از سوی بیمه به دامدار پرداخت می‌شود. علی تیموری، مدیرکل حفاظت، صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست کشور درباره این موضوع به تعادل می‌گوید: «سال دوم از تفاهم نامه با بیمه «ما» برای پرداخت خسارت ناشی از حمله پلنگ به دام در حال سپری شدن است. بیمه طرف قرارداد، سال گذشته در دو مرحله و برای 5قلاده پلنگ تلف شده در استان‌های یزد، گیلان، ایلام، مازندران و سمنان به دامداران خسارت دیده و صندوق محیط زیست پرداخت کرده است و آخرین مرحله پرداخت پرونده‌های خسارت پلنگ مربوط به سال 95 تا پایان ماه جاری از سوی شرکت بیمه ما و صندوق ملی محیط زیست به زیان دیده گان پرداخت می‌شود. از طرف دیگر پرداخت خسارت به دامداران 11استان دیگر هم ازابتدای امسال شروع شده است. سقف پرداختی بیمه به دامدارها هم با توجه به نوع دام تلف شده از 400 هزار تومان برای گوسفند و بز تا دو میلیون تومان برای گاو در نظر گرفته شده است. »
تفاوتی ندارد پلنگ در منطقه شکار ممنوع باشد یا در هر نقطه دیگری، شکار گونه‌های جانوری در معرض خطر انقراض، طبق قانون ممنوع است و مجازات‌هایی برای عاملان آن در نظر گرفته شده است. تیموری درباره آخرین وضعیت مجازات شکارچیان پلنگ افزود: «تا پیش از سال 1394، جریمه شکار پلنگ پنج میلیون تومان بود اما از این سال تاکنون با توجه به مصوبه‌یی که در شورای عالی محیط زیست به تصویب رسید، این جریمه به 80 میلیون تومان رسید. تفاوتی ندارد اقدام به کشتن پلنگ از طریق مسموم کردن باشد یا شلیک گلوله هر کسی که اقدام به چنین امری کند، بر اساس قانون باید این مبلغ جریمه را بپردازد. از طرف دیگر، طبق ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۲ و ۱۳ قانون صید و شکار، حبس و جریمه دارد. جنبه عمومی جرم هم سبب می‌شود حکم زندان از سه ماه تا 3 سال برای متخلفان در نظر گرفته شود.»
اگرچه هنوز علت مرگ پلنگ کشته شده در منطقه شکار ممنوع طارم قزوین بطور دقیق معلوم نیست، اما آنطور که سیاوش شمسی پور، مدیرکل محیط زیست استان قزوین به تعادل می‌گوید، شلیک گلوله از پشت، قطعی‌ترین عامل از پار درآمدن اینگونه جانوری است. اگرچه محیط‌بانان در این منطقه گشت زنی 24 ساعته دارند برای 5 محیط بان برای منطقه‌یی با 50 هزار هکتار وسعت، کافی نیست و در سال‌های اخیر کمبود محیط بان، به‌دلیل کمبود بودجه و اعتبارات سازمان حفاظت محیط زیست، از دیگر عواملی بوده است که زمینه را برای حضور شکارچیان در مناطق حفاظت شده هموار می‌کند.
