ببراز کریمی
دکترای شهرسازی
امروزه افزایش سریع وسایل حمل‌ونقل موتوری به ویژه اتومبیل و استفاده زیاد از آن در شهرهای کشور به ویژه در کلان‌شهر تهران همراه با رشد جمعیت و گسترش بی‌رویه آن و نیز عدم برنامه‌ریزی‌های علمی و جامع و مشکلات عدیده سیستم حمل‌ونقل عمومی باعث بروز مشکلاتی نظیر آلودگی‌های شدید زیست محیطی، تراکم‌های ترافیکی زیاد و خسته‌کننده، اتلاف زیاد وقت شهروندان، مصرف بیش از حد انرژی، نا امنی مسیرها و تصادفات شده است. به نحوی که زندگی در این محیط‌ها را دشوار و از نظر رفاه و آسایش دچار تنزل است. یکی از راه‌حل‌هایی که در مقابل مشکلات یادشده در اکثر شهرهای دنیا اعمال می‌شود، تاکید بر سیاست توسعه حمل‌ونقل همگانی است که در این میان روی آوری به سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی سریع از نوع چرخ لاستیکی یکی از متداول‌ترین روش‌ها شده است. سیستم حمل‌ونقل BRT سیستم سریع اتوبوسی است، که در کنار توسعه سیستم مترو در کلان‌شهر تهران برای تسهیل حمل‌ونقل عمومی و مقابله با مشکلات مذکور توسط شهرداری در پیش گرفته شده است.
BRT که اختصار ترکیب حمل‌ونقل سریع اتوبوسی است، سیستمی است که بر اساس شش عنصر مسیر حرکتی، ایستگاه، اتوبوس، نحوه پرداخت کرایه، ای‌تی‌اس و سرویس‌های خدماتی و ایجاد یکپارچگی بین آنها شکل می‌گیرد. اجرای این عناصر در سطوح تعریف شده این سیستم و داشتن هماهنگی لازم بین آنها منجر به وجود آمدن سیستمی شده که با وجود اتوبوسی بودن آن توانسته خود را به عنوان سیستمی سریع و پرظرفیت معرفی کند. نمونه‌های موفق آن در شهرهای مختلف در دنیا هم‌اکنون وجود دارد.
با وجود اختلاف نظری که در پیاده‌سازی سیستم حمل‌ونقل BRTبین مراجع مختلف مدیریت شهری تهران وجود داشت، در نهایت به عنوان یک گزینه مطلوب مورد توجه قرار گرفت.
امروزه سیستم BRT بیشتر در شهرهایی به کار می‌رود که به دنبال راه‌حل‌های ارزان قیمت و مقرون به صرفه برای حمل‌ونقل عمومی هستند. در کل BRT یک سیستم حمل‌ونقلی مشتری محور و با کیفیت بالا است که حمل‌ونقل شهری سریع، راحت و مقرون به صرفه‌یی را ارائه می‌دهد. سیستم حمل‌ونقل BRT بسیاری از جوانب کیفیت بالای سیستم متروهای زیر زمینی را بدون هزینه‌های بالای آنها، در یک جا جمع می‌کند. به همین دلیل آن را با عنوان متروی روی زمین نیز معرفی می‌کنند.
یکی از گزینه‌های مطرح در زمینه مشکلات ترافیکی حمل‌ونقل ریلی است که به دلیل هزینه‌های زیاد ساخت آن، بسیاری از شهرها توانایی اجرای آن را ندارند. در این بین سیستم دیگری که بسیار ارزان‌تر از سیستم ریلی است و بجای آن مطرح می‌شود، سیستم حمل‌ونقل سریع اتوبوسی است. BRT معمولا همان تعداد مسافری را جابه‌جا می‌کند که سیستم‌های ریلی حمل می‌کنند ولی با هزینه‌یی بسیار اندک.
برای نمونه خط یک سیستم BRT تهران با عبور از مرز جنوبی مناطق ۵، ۲، ۶، ۷، ۸ و مرز شمالی مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲ و ۱۳ شهرداری تهران، در این کریدور قرار دارد این مسیر از قلب تجاری و سکونتی کلان‌شهر تهران عبور می‌کند. به همین دلیل می‌تواند نقش عمده‌یی در تسهیل جابه‌جایی‌های شهر تهران و رفع بخشی از مشکلات ترافیکی آن، بر عهده داشته باشد. مسیر مذکور دو مرکز جمعیتی شهر تهران را در شرق و غرب محدوده مرکزی شهر که بیشترین تراکم جمعیتی را دارا هستند به هم وصل می‌کند.
سیستم کنونی حمل‌ونقل BRT در کلان‌شهر تهران دارای عملکرد قابل قبولی است و در مقایسه با سیستم معمولی اتوبوسرانی شهر، کارایی نسبتا مطلوبی دارد. کاهش زمان انتظار در ایستگاه‌ها، افزایش سرعت دسترسی به مقصد یا کاهش زمان سفر، افزایش آسایش و رفاه شهروندان، ارائه خدمات مطلوب با اتوبوس‌های سالم و تمیز، افزایش سلامت و ایمنی مسافرین مواردی هستند که باعث شده سطح رضایتمندی شهروندان و مسافرین از این سیستم بالا باشد. سرعت بالا به همراه اتوبوس‌های با کیفیت که دارای ظرفیت بالا و ورود و خروج راحت‌تر هستند، در کنار تکنولوژی‌های مدرن باعث شده که اکثریت مسافرین سیستم BRT را جزو اولویت خود انتخاب می‌کنند. این سیستم توانسته است حجم عظیمی از مسافر را به سوی خود جذب کند. به‌طوری که روزانه بیش از ۵۰۰ هزار نفر را فقط در مسیر آزادی- تهرانپارس جابه‌جا می‌کند.
ارتقای جایگاه اتوبوس در نزد شهروندان یکی دیگر از مزیت‌های سیستم حمل‌ونقل BRT است. به‌طوری که بخش قابل توجهی از مسافرین سیستم را افراد تحصیل کرده و طبقات اجتماعی متوسط و متوسط به بالا تشکیل می‌دهد. دلیل این امر کیفیت خدمات رسانی بالا و ایجاد یک هویت مشخص در قالب سیستمی مدرن است که توانسته است، به نیازهای گروه‌ها و طبقات مختلف جامعه پاسخ دهد. از دیگر مزیت‌های سیستم حمل‌ونقل BRT صرفه جویی قابل توجه در وقت و هزینه شهروندان است. همه موارد یادشده در حالی مطرح می‌شود که هزینه‌های این سیستم در مقایسه با سیستم‌های دیگر بسیار پایین و در حد توان سازمان‌ها و نهادهای مسوول است. با وجود همه این مسائل، سیستم BRT دارای یک سری مشکلات و ضعف‌هایی است که رفع آنها می‌تواند کارایی سیستم را به همراه رضایتمندی مسافرین در حد قابل توجهی ارتقاء بخشد. اکثرا مشکلات مذکور نیز مسائل شکلی و ضعف برنامه‌ریزی هستند که با حداقل هزینه و برنامه‌ریزی مناسب و علمی قابل رفع هستند.
به‌طور کلی سیستم BRT در کلان‌شهر تهران، ضمن وجود یک سری مشکلات کارکردی و شکلی، حاکی از تاثیر مثبت این سیستم بر حمل‌ونقل عمومی و تاثیرات مطلوب زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی آن در این شهر است. به‌طوری که رضایت مردم را در سطح بالایی تامین کرده است. و سامانه اتوبوس‌های تندرو خصوصاً در مسیرهایی که امکان احداث مترو وجود ندارد، به افزایش توان و حل مشکل ترافیک کمک زیادی می‌نماید.
