صادرات نفت کاهش یافته است و تأمین ارز مورد نیاز کشور با این میزان صادرات نفتی ممکن نیست. به مانند سال‌های 90 و 91 چاره‌ای جز گسترش صادرات غیرنفتی نداریم. با این وجود بخش مهمی از صادرات غیرنفتی کشور تحت تأثیر داستان تکراری جلوگیری از خام فروشی برای گسترش صنایع دولتی قرار گرفته است.
بانک مرکزی برای تأمین ارز از اختیارات بسیاری برخوردار شده است که بازار صادرات غیرنفتی را تحت پوشش قرار داده است. سیاست بانک مرکزی این بود که به جای افزایش صادرات غیرنفتی بر روی بازگشت ارز صادراتی تمرکز کند و طبیعتا این موضوع باعث کاهش صادرات شد. با این وجود این استراتژی طرفداران خود را داشت. اما بخش مهمی از صادرات مانند معدن حاضر به صادرات و بازگشت ارز به کشور بود اما این بخش تحت تأثیر مشکل مهم‌تری قرار گرفت. معاونت معدنی وزارت صمت سیاستی را در پیش گرفت که به نام جلوگیری از خام فروشی جلوی صادرات بخش قابل توجهی از محصولات معدنی گرفته شود.
ماجرای معدن و فولاد
تولیدکنندگان محصولات معدنی چاره‌ای ندارند جز آنکه یا محصول خود را صادر کنند یا به ادامه زنجیره تولید که اکثرا کارخانجات دولتی هستند بفروشند. معمولا این موضوع از هر دو سمت پیگیری می‌شد تا معادن به ویژه معادن کوچک و متوسط بتوانند در داخل و خارج قدرت چانه‌زنی داشته باشند. اما به نام مقابله با خام فروشی مسائلی همچون وضع تعرفه و محدودیت صادرات پیش آمد که عملا اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار داد. گزارش جدید آمار صادرات محصولات معدنی که سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) منتشر کرده است به خوبی نشان می‌دهد که صادرات محصولات معدنی در بسیاری از بخش‌ها کاهش یافته است و در مقابل بخشی از این کاهش توسط فولاد جبران شده است. صادرات زنجیره فولاد و تولیدات مرتبط پارسال با رشد ۱۷ درصدی نسبت به سال ۹۶ به رقم چهار میلیارد و ۱۱۸.۱ میلیون دلار رسید و این درحالی است که واردات این اقلام نیز در سال گذشته با افت ۴۴ درصدی در مقایسه با سال ۹۶ برابر با یک میلیارد و ۲۸۸.۵ میلیون دلار بود.
بررسی آمار صادراتی آهن اسفنجی رقم ۱۰۵.۲ میلیون دلار را نشان می‌دهد که کاهش ۴۱ درصدی در مقایسه با سال ماقبل دارد و درعین حال واردات این ماده هم با افت ۳۶.۸ درصد نسبت به سال ۹۶ به رقم ۳۰۰ هزار دلار رسید. ارزش صادرات کنسانتره سنگ آهن در سال ۹۷ به رقم ۳۸۰.۹ میلیون دلار رسید که در مقایسه با عملکرد سال ۹۶ رشد ۳۴۱ درصدی را ثبت کرد، این درحالی است که وارداتی در این زمینه انجام نشد.
همچنین ارزش صدور سنگ آهن دانه‌بندی به سطح ۲۵۸ میلیون دلار رسید که این میزان در مقایسه با سال ۹۶ کاهش ۷۴ درصدی را رقم زد و در این ارتباط واردات شاخصی ثبت نشد.
برپایه این آمار ارزش صادرات سنگ آهن گندله نیز پارسال با رشد ۵۵۷ درصدی نسبت به سال ۹۶ بالغ بر ۲۰۱.۹ میلیون دلار بود که در این ارتباط وارداتی نداشتیم. برابر آمار مورد بررسی صدور زغال‌سنگ و کک نیز پارسال به رقم ۷۲.۶ میلیون دلار رسید که این میزان در مقایسه با سال ۹۶ رشد ۶۷ درصدی را نشان می‌دهد، این درحالی است که واردات این بخش به ارزش ۲۰۲.۲ میلیون دلار نسبت به سال ۹۶ رشد ۷۱.۸ درصدی را نشان می‌دهد.
مس و رتبه دوم صادرات
برابر جداول آماری مورد بررسی سازمان ایمیدرو، صادرات مس و تولیدات پایین دستی در واقع جایگاه دوم را بعد از زنجیره فولاد و تولیدات مرتبط دارد و در سال ۹۷ با ارزش صادراتی ۹۱۷.۵ میلیون دلاری رشد ۱۳ درصدی در مقایسه با سال ماقبل داشت و در عین حال واردات این بخش هم با کاهش ۹۰.۷ درصدی در همین دوره زمانی، رقم ۱۷.۴ میلیون دلاری را ثبت کرد. همچنین ارزش صادرات زنجیره سیمان در سال ۹۷ رقم ۴۲۰.۳ میلیون دلار را نشان می‌دهد که در مقایسه با عملکرد سال ۹۶ کاهش ۱۷ درصدی داشت، در عین حال واردات در دوره مورد بررسی نیز با افت ۱۵ درصدی به رقم ۳۴.۱ میلیون دلار رسید.
صادرات ۳۴۲.۱ میلیون دلاری سنگ
آمارمورد بررسی در دوره زمانی مزبور نشان می‌دهد که صادرات انواع سنگ و تولیدات مربوط به آن سال گذشته با افت ۱۹ درصدی در مقایسه با سال ۹۶ رقم ۳۴۲.۱ میلیون دلار را ثبت کرد و واردات نیز در این مدت با کاهش ۴۷.۶ درصدی رقم ۳۹.۱ میلیون دلار را نشان داد. سازمان ایمیدرو در جداول آماری عملکرد سال گذشته از صادرات ۳۱۸.۶ میلیون دلاری صنایع فلزی خبر داده که در مقایسه با سال ۹۶ رشد ۲۹ درصدی را ثبت کرد و در زمینه واردات این بخش هم کاهش ۴۷.۵ درصدی در سال ۹۷ رقم خورد و ارزش ۱۷۹.۱ میلیون دلاری را نشان می‌دهد.
صادرات زنجیره سرب و روی
برابر آمار بررسی شده پارسال مجموع صادرات زنجیره سرب و روی به رقم ۳۸۳.۸ میلیون دلار رسید که سهم صدور زنجیره روی با کاهش ۳۶ درصدی نسبت به سال ۹۶ رقم ۲۵۵.۸ میلیون دلار و میزان واردات آن هم با افت ۵۱.۸ درصدی برابر با ۲۹.۲ میلیون دلار ثبت شد.
همچنین زنجیره سرب نیز در سال ۹۷ با کاهش ۵۲ درصدی در مقایسه با عملکرد ۹۶ به رقم ۱۲۸ میلیون دلار رسید و واردات آن نیز با رشد هفت درصدی ۴۲.۸ میلیون دلار شد. آمارهای مورد بررسی در این گزارش، گویای ارزش ۱۷۸.۱ میلیون دلاری صادرات زنجیره آلومینیوم در سال گذشته است که در مقایسه با عملکرد سال ۹۶ کاهش ۴۹ درصدی را نشان می‌دهد و واردات این بخش نیز با افت ۲۴.۱ درصدی به میزان ۲۱۷.۶ میلیون دلار ثبت شد. صادرات پودر آلومینا نیزدردوره مورد بررسی با کاهش ۹۸ درصدی در مقایسه با سال ۹۶ به رقم ۱۶میلیون دلار رسید و واردات آن هم با کاهش ۲۴.۸ درصدی برابر با ۱۷۶.۷ میلیون دلار شد.
صدور ۷۳ میلیون دلار انواع فرو
جداول آماری سازمان ایمیدرو گویای صادرات ۷۳ میلیون دلاری پارسال در قالب سرفصل فرو دارد که رشد ۴۳ درصدی نسبت به عملکرد سال ۹۶ را نشان می‌دهد.
فروآلیاژها، فروکروم، فروسیلیس، فرومولیبدن و ...اقلامی محسوب می‌شوند که در آمارهای سالانه گردآوری می‌شود. میزان واردات انواع فرو هم در سال ۹۷ رقم ۲۳۳.۵ میلیون دلار را ثبت کرد و نسبت به عملکرد سال ماقبل کاهش ۲۶.۷ درصدی داشت.
کاهش صادرات مواد معدنی
مجموع ارزش صادرات بخش معدن و صنایع معدنی پارسال به رقم ۹ میلیارد و ۲۲۶ میلیون و ۱۱ هزار دلار رسید که در مقایسه با عملکرد سال ۹۶ کاهش دو درصدی داشت. واردات این بخش هم با کاهش ۳۴ درصدی در مقایسه با عملکرد سال ماقبل به رقم سه میلیارد و ۵۷۵ میلیون و ۷۵ هزار دلار رسید. بررسی آمارهای صادرات و واردات بخش معدن و صنایع معدنی در سال گذشته گویای آن است که در بخش صادرات ۲۱ درصد و در زمینه واردات ۹ درصد کل صادرات غیرنفتی را از نظر ارزشی به خود اختصاص داده است.
از ابتدای مهر‌ماه بخشنامه‌ای به گمرکات ابلاغ شد که طبق آن اغلب صنایع معدنی برای صادرات مشمول پرداخت عوارض شدند. طبق این بخشنامه عوارض صادراتی محصولات صنایع معدنی بین ۱۰ تا ۲۵ درصد تعیین شد؛ این درحالی است که شورای عالی اقتصاد در خردادماه سال گذشته وضع عوارض بر صادرات کلیه مواد معدنی خام را تصویب کرد و طبق آن عوارض را برای سال اول (۱۳۹۷) ۵ درصد، سال دوم (۱۳۹۸) ۸ درصد و سال سوم (۱۳۹۹) ۱۰ درصد تعیین کرده بود.
