با وجود آنکه در گذشته نه چندان دور، ایران در تولید خاویار زبانزد در دنیا بود، اما طی سال‌های اخیر چینی‌ها بازار خاویار را در دست گرفتند یا قبضه کردند، به‌طوری که دیگر ردپایی از ایران در بازارهای هدف نیست. بسیاری از مسوولان بر این باورند که با انقراض خاویار دریایی به سبب برداشت غیرمجاز و آلودگی دریا، بسیاری از کشورها همچون چین با استفاده از کارشناسان و مولد ایرانی توانستند رتبه نخست در تولید خاویار پرورشی را به خود اختصاص دهند که به نظر می‌رسد غفلت مسوولان ذی ربط موجب شده تولید و صادرات خاویار پرورشی ایران در مقایسه با تولید چین بسیار ناچیز باشد.
آمار‌ها حاکی از آن است که حدود ۳۰۰ تن خاویار پرورشی در دنیا تولید می‌شود که چین با تولید ۱۰۰ تن رتبه نخست در دنیا را به خود اختصاص داده و ایران با تولید ۲ تا ۴ تن خاویار پرورشی حرفی برای گفتن ندارد، در حالی که به سبب دارا بودن تکنولوژی، تولید خاویار پرورشی باید به عنوان یکی از طرح‌های اقتصاد مقاومتی از سوی سازمان شیلات به عنوان سیاست‌گذار در بخش آبزی پروری مطرح می‌شد.
ماجرا تنها به اینجا ختم نمی‌شود چرا که بسیاری از کشورهای تولیدکننده خاویار پرورشی در دنیا تلاش می‌کنند تا خاویار خود را با برند ایران در بازارهای دنیا عرضه کنند و علی رغم آنکه کشور ما در تولید خاویار پرورشی جایی ندارد، اما برند ایران در زمینه کیفیت بالای خاویار دریایی موجب سوءاستفاده تولیدکنندگان مطرح خاویار پرورشی قرار گرفته است. حال به سراغ مسوولان ذی ربط می‌رویم تا از دلایل عقب ماندگی ایران در خصوص تولید خاویار پرورشی در دنیا و از دست دادن بازارهای هدف و بی‌توجهی مسوولان در زمینه توسعه خاویار پرورشی و دستیابی به جایگاه قبلی خود در بازارهای هدف با خبر شویم:
تولید خاویار ایران قابل مقایسه با چین نیست
ارسلان قاسمی مدیرعامل اتحادیه تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان با اشاره به اینکه ایران در خاویار پرورشی حرفی برای گفتن در بازارهای هدف ندارد، اظهار کرد: علی رغم آنکه در تولید خاویار دریایی زبانزد در دنیا بودیم، اما در خصوص خاویار پرورشی به سبب غفلتی که طی سال‌های گذشته در کشور صورت گرفته، جایگاهی نداریم. وی با اشاره به اینکه تولید ماهی خاویار استروژن بین ۷ تا ۱۰ سال زمان می‌برد، افزود: در سنوات گذشته، مسوولان امر به سبب آنکه بزرگ‌ترین تولیدکننده خاویار جهان هستیم، اقدام عملیاتی در خصوص خاویار پرورشی به‌طور شایسته انجام ندادند و در این زمینه تنها شعار دادند که همین امر موجب شد سایر رقبا از ما جلوتر باشند. قاسمی مجموع تولید خاویار پرورشی در کشور را ۱.۵ تا ۲ تن اعلام کرد و گفت: این در حالی است که براساس آمار چین ۱۰۰ تن خاویار پرورشی تولید می‌کند.
مدیرعامل اتحادیه تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان با بیان اینکه در خصوص خاویار پرورشی همچنان غفلت داریم، اظهار کرد: با وجود آنکه سیاست‌گذاران سازمان شیلات به عنوان متولی بخش آبزی پروری، علاقه‌ای به تولید خاویار پرورشی ندارند یا تولید این نوع ماهی برایشان مهم نیست، از این رو همین امر موجب شده تا همچنان نسبت به این موضوع غافل باشیم.
وی ادامه داد: با وجود آنکه در پرورش ماهی در قفس از لحاظ تکنولوژی به خارج وابسته هستیم، اما به عنوان یکی از طرح‌های اقتصاد مقاومتی به این موضوع پرداخته می‌شود و در خصوص گوشت و ماهی خاویار که صاحب تکنولوژی هستیم و باید در بخش شیلات به عنوان یکی از طرح‌های اقتصاد مقاومتی مطرح شود، متاسفانه به دلیل عدم افراد با نفوذ در این زمینه توجهی به این موضوع نشده، در حالی که هدف اصلی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تولید درون زا
با نگاه بیرون زاست. قاسمی درباره آخرین وضعیت خاویار دریایی بیان کرد: کشورهای حاشیه دریای خزر توافق کردند که صید تجاری خاویار تا بازسازی ذخایر همچنان ممنوع باشد.
رقبا بازار خاویار را قبضه کردند
یعقوب دوجی مدیرعامل اتحادیه صیادان با اشاره به اینکه چین از لحاظ میزان تولید خاویار پرورشی در دنیا حرف اول را می‌زند، اظهار کرد: با وجود آنکه ایران اهل فن خاویار است، اما سایر رقبا همچون چین جای ما را در بازارهای هدف گرفتند، درحالی که کیفیت خاویار پرورشی با آب دریای خزر به مراتب بالاتر است. وی افزود: علی‌رغم آنکه چینی‌ها مولد و بچه ماهی را برای تولید خاویار از ایران بردند، اما هم‌اکنون رتبه اول تولید در دنیا را به خود اختصاص دادند، هر چند خاویار چینی از لحاظ طعم و کیفیت به سبب شرایط اکوسیستم این کشور به خاویار ایرانی نمی‌رسد. دوجی ادامه داد: با توجه به آنکه خاویار اصلی در کشور ما تولید می‌شود، اخیرا سازمان شیلات توسعه پرورش ماهیان خاویاری را در دستور کار خود قرار داده است و همواره پیش بینی کرده که تولید خاویار تا پایان سال به ۵ تا ۶ تن برسد. مدیرعامل اتحادیه صیادان با اشاره به دلایل ناچیز تولید خاویار پرورشی در مقایسه با چین بیان کرد: اگرچه چین به سبب انجام برخی فعل و انفعالات در زمینه بچه ماهی، رتبه نخست در جهان را به خود اختصاص داده است، اما خریداران بین‌المللی خاویار هیچ‌وقت به سراغ خاویار چینی نمی‌روند و برای خرید و توسعه تکنولوژی در زمینه ماهیان خاویاری به ایران می‌آیند. وی درباره اینکه آیا انقراض خاویار دریایی در ایران را تایید می‌کنید، گفت: بنابر دلایلی ممکن است نسل ماهیان خاویاری انقراض پیدا نکرده باشد و همانند انسان‌ها که در زمان جنگ به مکانی پناه می‌برند، این‌گونه ماهیان به جای امنی در دریای خزر رفته باشند، اما به‌طور کلی حدسیات برآن است که به سبب برداشت غیرمجاز و بی‌رویه خاویار از دریای خزر، آلودگی دریا و مسائل صنعتی گونه خاویار دریایی منقرض شده است.
افزایش تولید خاویار در راه است
حسین عبدالحی معاون توسعه آبزی پروری سازمان شیلات درباره آخرین وضعیت تولید خاویار پرورشی در کشور اظهار کرد: بنابر آمار سال گذشته حدود ۶ تن خاویار پرورشی و ۲ هزار و ۸۰۰ تن گوشت خاویار تولید شد و پیش بینی می‌شود امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل حداقل تولید خاویار ۳۰ درصد افزایش یابد. وی با اشاره به اینکه ایران در سال ۲۰۱۷ رتبه سوم تولید خاویار پرورشی بعد از چین و ارمنستان را به خود اختصاص داده است، افزود: برآورد‌ها حاکی از آن است که امسال بعد از چین در خصوص تولید خاویار پرورشی در رتبه دوم جهانی قرار‌گیریم. عبدالحی ادامه داد: اگرچه ایران در خاویار دریایی حرف اول در دنیا را می‌زد، اما در زمینه خاویار پرورشی رتبه نخست دنیا به چین اختصاص دارد و پس از کسب رتبه دوم خاویار پرورشی در دنیا، حفظ این رتبه از اهمیت بالایی برایمان برخوردار است.
سهم ۲ میلیون دلاری خاویار ایران از مجموع صادرات
خدایی دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران با اشاره به اینکه دوره طلایی خاویار خزر به دلیل صید بی‌رویه کشورهای حاشیه دریایی خزر پس از فروپاشی شوروی نسل روبه انقراض رفت، اظهار کرد: در ۳۰ سال گذشته که مجموع صادرات آبزیان ۹۰ میلیون دلار بود، رقمی بالغ بر ۷۰ میلیون دلار به خاویار اختصاص داشت و بنابر آمار سال گذشته، از مجموع ۵۲۸ میلیون دلار صادرات تنها ۲ میلیون دلار آن مربوط به خاویار پرورشی بود چرا که خاویار دریایی از سبد صادرات حذف شده است. وی با اشاره به دلایل اختصاص رتبه نخست تولید خاویار پرورشی به دیگر کشورها، افزود: با وجود حذف خاویار دریایی از سبد صادرات ایران، دیگر کشورها همچون چین به خاویار پرورشی روی آوردند، هر چند گونه‌ای که آنها کار می‌کنند با خاویار ایران یکی نیست. خدایی ادامه داد: علی رغم تاخیر در پرورش ماهیان خاویاری، بیش از ۱۰۰ مزرعه در کشور زیر کشت خاویار است که مجموع تولید آنها به ۴ تن می‌رسد، هر چند شیلات آمار تولید خاویار پرورشی را ۶ تن اعلام می‌کند. این مقام مسوول مجموع تولید خاویار پرورشی در دنیا را ۳۰۰ تن اعلام کرد و گفت: رقمی حدود ۵۰ تن از این میزان در چین، ۴۰ تن کشورهای اروپایی همچون ایتالیا، لهستان و مجارستان، روسیه ۲۵ تا ۳۰ تن است.
به گفته وی، گونه خاویار چینی در دنیا ۳۰۰ تا ۴۰۰ یورو و گونه خاویار ایران و روسیه یک هزار یورو است که این امر نشان می‌دهد با وجود عقب ماندگی تولید خاویار پرورشی نسبت به سایر رقبا، اما در کیفیت و برند حرف اول را می‌زنیم.
دبیرکل اتحادیه تولید و تجارت آبزیان با انتقاد از سوءاستفاده چینی‌ها از برند خاویار ایرانی بیان کرد: با توجه به کیفیت بالای خاویار ایرانی، چینی‌ها تلاش می‌کنند تا خاویار خود را به اسم خاویار ایران در سایر بازار‌ها عرضه کنند، هر چند به سبب قوانین سخت‌گیرانه این موضوع می‌تواند تولید خاویار کشورشان را در معرض خطر قرار دهد، اما به صورت موردی اقدام به این کار می‌کنند، ضمن آنکه با قاچاق خاویار پرورشی چین به کشور، سوءاستفاده‌کنندگان در نظر دارند آن را به جای خاویار ایرانی در بازار توزیع کنند. وی با بیان اینکه در گونه خاویار فیل ماهی، روسیه رتبه نخست و ایران دوم را داراست، گفت: با توجه به آنکه روس‌ها در ۱۰۰ سال پیش در موسسه تحقیقات، خاویار را برای ما پایه‌گذاری کردند و به عبارتی روس‌ها در این زمینه از ما ۵۰ سال جلوتر بودند، بنابراین این موضوع در کنار استحصال بیشتر روس‌ها به لحاظ وسعت دریا موجب شده تا آنها در گونه فیل ماهی رتبه نخست در دنیا را به خود اختصاص دهند.
خدایی با اشاره به اینکه خاویار دریای خزر از نظر کیفیت و مقدار در انحصار ایران و روسیه است، بیان کرد: در خاویار پرورشی آنچه که ایران تولید کرده، گونه ضعیف‌تری از ماهیان خاویاری است. این مقام مسوول با اشاره به دلایل عقب ماندگی ما در خصوص خاویار پرورشی نسبت به چین گفت: تاخیر در سرمایه‌گذاری در زمینه خاویار پرورشی و دیربازده بودن گونه فیل ماهی موجب شده از لحاظ تولید نسبت به چین عقب باشیم، اما به سبب آنکه سرمایه‌گذاری ما در این زمینه به سرعت در حال توسعه است، پیش بینی می‌شود که ظرف مدت ۳ تا ۴ سال آینده رقم تولید خاویار پرورشی کشور به ۱۰ تن برسد.
وی در پایان درباره اینکه آیا امکان رسیدن به جایگاه نخست تولید خاویار پرورشی در دنیا وجود دارد، تصریح کرد: اگرچه امیدواریم به جایگاه نخست تولید خاویار پرورشی در دنیا دست یابیم، اما چینی‌ها در این زمینه به سرعت کار می‌کنند، از این رو به سبب جلو بودن آنها در زمینه تولید و گونه متفاوت ماهی آنها با ایران ممکن است از لحاظ عددی به رتبه نخست در بازارهای هدف نرسیم، اما از لحاظ ارزشی و صادرات بعد از روسیه به رتبه اول و دوم خواهیم رسید.
