تعادل | مجتبی عبدی|
سال 97، سالی پر از چالش برای صنعت لوازم خانگی بود؛ از تامین مواد اولیه و کاهش تولید گرفته تا کسری نقدینگی، افزایش قیمت‌ها و رکود در بازار. همه اینها اما ثمره بازگشت تحریم‌ها بود که حالا در سال جاری برگی دیگر از اثراتش را برای این صنایع رو کرده است. تولیدکنندگان داخلی که برای فرار از تحریم‌ها وتامین قطعات مورد نیاز، به سراغ شرکت‌های درجه سوم و چهارم چینی رفته‌اند، حالا مجبور به تولید کالاهایی شده‌اند که مواد اولیه آنها از کیفیت مطلوب برخوردار نیست. محدودیت‌های ناشی از تحریم مبادلات بانکی کشور اثر مستقیمی بر صادرات لوازم خانگی داشته و خواهد داشت. در عمل و به تدریج بازار ایران را به بازاری بسته و محدود تبدیل کرده و به تعداد محدودی از برندهای داخلی که با هر تمهیدی تاب مقاومت در برابر این شرایط سخت را دارند، تقدیم می‌کند. فعالان این صنعت در حال حاضر به سختی قادر به تأمین مواد اولیه مورد نیاز خود هستند. از دیگرسو، با افزایش نرخ و عدم تامین ارز مورد نیاز، واردات و توزیع لوازم خانگی خارجی که توسط واردکنندگان و نمایندگان اصلی برندهای خارجی وارد و توزیع می‌شدند نیز دچار مشکل و کمبود شده و این کمبود خود منجر به افزایش ورود و عرضه کالای قاچاق شده است. با این اوصاف در ایام پیش رو باید نگران افت کیفیت محصولات و خدمات پس از فروش لوازم خانگی باشیم و برای رفع این نگرانی برنامه‌ریزی کنیم که در تله تولید کالای گران و بی‌کیفیت با فناوری تاریخ گذشته به دلیل وجود بازاری تشنه و انحصاری نیفتیم.
چالش جدید برای لوازم خانگی
بازار لوازم خانگی روزهای عجیبی را می‌گذراند؛ از بالارفتن قیمت دلار تا ممنوعیت واردات. ماجرایی که باعث شده قیمت لوازم خانگی به نسبت سال‌های گذشته چندبرابر شود. اما ماجرای بازار لوازم خانگی داخلی به گونه‌ای دیگر است. سال ۹۱ که با دستور مستقیم رییس‌جمهور امریکا، صنعت خودرو ایران تحریم شد و شرکای بد عهد فرانسوی با ترک ایران، دست صنعت خودروی کشور را در پوست گردو گذاشتند. در آن زمان تولید خودروهای مشترک که به کمک طرف قراردادهای فرانسوی صورت می‌گرفت، به صورت کامل دچار اختلال شد و در این شرایط شرکت‌های خودروسازی برای فرار از تحریم‌ها و ادامه روند تولید به سراغ تامین‌کنندگان دست چندم چینی رفتند. حال اما دقیقا همین ماجرا در صنعت لوازم خانگی ایران در حال رخ دادن است. شرکت‌های تولیدکننده داخلی با اطمینان کامل صحبت از تداوم روند تولید می‌کنند، اما در واقع این شرکت‌ها برای فرار از تحریم و تامین قطعات تولیدی خود، به سراغ شرکت‌های درجه سوم و حتی چهارم چینی رفته‌اند. از آنجایی که لوازم و قطعات مورد نیاز برای تولید این محصولات وابسته به واردات است و عمده لوازم خانگی داخلی مونتاژی بوده، می‌توان گفت که اکثر قطعات استفاده شده در لوازم خانگی ایرانی، چینی است. البته در حال حاضر برندهای معتبر و بزرگ داخلی امکان استفاده از این روش به اصطلاح دور زدن تحریم را ندارند؛ چراکه توسط دولت امریکا به صورت کامل رصد می‌شوند. اما نکته اصلی وجود بیش از ۲۵۰ برند لوازم خانگی در کشور است که متاسفانه بخش قابل توجهی از این شرکت‌ها به اسم تولید داخل، بلای جان تولید شده‌اند.
آغاز ماجرا
رییس اتحادیه لوازم خانگی همدان در گفت‌وگو با «تعادل» ماجرا را اینگونه شرح می‌دهد: «شرکت‌های مادر، برندهای معتبر دنیا در کشور چین هستند و قطعات خود را در این کشور می‌سازند. شرکت‌های ایرانی نیز تاکنون با این شرکت‌ها در کشور چین همکاری داشته و قطعات مورد نیاز خود را به صورت CKD یا همان قطعات منفصل مستقیما از چین وارد کشور می‌کردند. اما پس از اعمال تحریم‌ها، این شرکت‌ها نیز ترجیح دادند که همکاری خود با ایرانی‌ها را به قطع کنند. بنابراین تولیدکنندگان ایرانی ناچار به خرید قطعات از شرکت‌های کوچک‌تر به دور از دید امریکایی‌ها بودند. تا به این طریق بتوانند با قطعاتی با کیفیت پایین‌تر، روند تولید خود را حفظ کنند.» به گفته عبدالرضا خانجانی، سال‌های گذشته سعی تولیدکنندگان برتولید کالای با کیفیت بود، اما امروز و باوجود محدودیت‌های داخلی و خارجی، مبنا بر ادامه حیات تولید قرار گرفته است. این در حالی است که نه تولیدکننده و نه مصرف‌کننده از این وضعیت راضی نیست.
او در پاسخ به این سوال که آیا این روشی برای کاهش هزینه‌های تولید و کسب سود بیشتر از سوی تولیدکنندگان است؟ عنوان کرد: خیر، چرا که تولید بی‌کیفیت در وهله نخست باعث مرگ برند می‌شود؛ که در دراز مدت بدنامی تولیدکننده را به دنبال دارد. مشکلات به وجود آمده برای خریداران در حقیقت نشات گرفته از همین اتفاق ناخوشایند است. قطعاتی که به اسم دور زدن تحریم‌های از تامین‌کنندگان درجه چندم چینی تهیه می‌شود، اگرچه به تداوم تولید کمک می‌کند، اما اینگونه تولیدات به ضررهای مالی خریداران منجر خواهد شد. حال اما این سوال مطرح است که ادامه این روند چه آسیب‌هایی به دنبال دارد؟ به گفته خانجانی، اگرچه واردات قطعات درجه سوم و چهارم چینی تولید را در دوره‌ای رونق می‌دهد، اما در دراز مدت باعث ایجاد هزینه‌های بسیار برای خانواده‌ها می‌شود؛ چرا که مردم ناچارند در مدت کوتاهی پس از خرید به سراغ تعمیر لوازم خانگی روند. علاوه بر این، ادامه واردات قطعات بی‌کیفیت باعث اتلاف سرمایه‌های ملی می‌شود؛ چراکه ارز از کشور خارج می‌شود و در مقابل کالای بی‌ارزش خریداری شده است.او همچنین با بیان اینکه برخی از کالاهای خارجی نیز قاچاق هستند و از مبادی غیر رسمی وارد می‌شوند تصریح کرد: در حال حاضر واردات لوازم خانگی ممنوع شده و آنچه در بازار وجود دارد تولیدات داخل است یا از قبل در انبار شرکت‌ها وجود داشته است. بنابراین دایره انتخاب برندها چندان فراهم نیست و واحدهای صنفی آنچه موجود است را تهیه و عرضه می‌کنند. رییس اتحادیه لوازم خانگی همدان با بیان اینکه کالاهای وارداتی و برندهای اروپایی وارد بازار کشور نمی‌شوند افزود: البته ممکن است برندهای چینی و کره‌ای که در حال رایزنی هستند وارد کشور شوند اما برندهای اروپایی دیگر وارد کشور نخواهند شد.خانجانی در خصوص وضعیت فعلی بازار داخلی لوازم خانگی با اشاره به اینکه افزایش 15 تا 20 درصدی قیمت‌ها از سوی شرکت‌های لوازم خانگی اعلام شده، اظهار کرد: برخی از شرکت‌ها نیز قیمت‌ها را اعلام نکردند و تعداد بسیاری از شرکت‌ها نیز افزایش قیمت خود را اعلام کردند. او همچنین گفت: کالاهایی که در فروشگاه‌ها به عنوان نمونه وجود دارد و دارای برچسب قیمت سفید است، در انبارها وجود ندارند، واحدهای صنفی نیز توان و اجازه فروش ندارند و تنها ممکن است بیعانه‌ای برای پیش‌خرید از مشتریان دریافت کنند تا قیمت و کالای جدید برسد. به همین دلیل است که برخی از واحدهای صنفی بر کالاهای خود اتیکت سفید نصب کردند. اگرچه سایر فعالان این حوزه همچون نایب‌رییس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی تهران، توضیحی درباره این وضعیت نداده و در واکنش به بی‌ثباتی در بازار لوازم خانگی، اعلام کردند که بنابر تصمیمات هیات‌مدیره تا زمان تعیین تکلیف بازار مصاحبه‌ای نخواهند کرد.
تحریم دستاویزی برای تولیدات بی‌کیفیت
اما نمایندگان مجلس شورای اسلامی، در خصوص واردات قطعات بی‌کیفیت، گویا نظری دیگر دارند. در این رابطه، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی طی اظهاراتی با بیان اینکه شرکت‌های داخلی لوازم خانگی ظرفیت بالایی برای تولید قطعات دارند، گفته است: شرایطی که تحریم به کشور تحمیل کرده است دستاویزی برای سوءاستفاده سوداگران شده است تا با واردات قطعات بی‌کیفیت سودهای کلان به دست آورند. علی اسدی کرم معتقد است که واردکنندگان قطعات و مواد اولیه باید تمام توان و تلاش خود را برای واردات قطعات باکیفیت به کار برد. در این بین نظارت بر روند عملکرد آنها نیز از سوءاستفاده جلوگیری می‌کند. این نماینده مردم در مجلس دهم می‌گوید: در صورتی که لوازم خانگی داخلی از کیفیت لازم برخوردار باشند، مردم به جای خرید کالای خارجی ترجیح می‌دهند از همتای داخلی آن حمایت کند.
علاوه براین، این نماینده مجلس شورای اسلامی، ریشه این مشکلات را در بی‌توجهی به زنجیره تولید در گروه‌های مختلف کالایی می‌داند. به گفته اسدی، زیرساخت مورد نیاز برای تولید لوازم خانگی با کیفیت در کشور وجود دارد، اما به دلیل غفلت و بی‌توجهی مسوولان، زنجیره تولید لوازم خانگی از نخستین حلقه تا مرحله پایانی تکمیل نشده است. او اظهار کرد: تکیه بر توان داخلی تنها راهکار مناسب برای عبور از گردنه تحریم است. در این راستا شرکت‌های تولیدکننده لوازم خانگی باید تمام توان خود را به کار گیرند تا قطعات موردنیاز را با استفاده از ظرفیت داخلی تولید کنند. به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی، اگرچه برخی از تولیدات داخلی از کیفیت چندانی برخوردار نیستند، اما باید با حمایت از آنها و تامین تسهیلات ارزان‌قیمت، معافیت‌های مالیاتی و... زمینه پیشرفت صنعت لوازم خانگی فراهم شود.
با این وجود اما به نظر می‌رسد وزارت صنعت باید هرچه سریع‌تر به این موضوع مهم ورود کند؛ چراکه ادامه روند پیش رو موج عظیمی از نارضایتی‌ها در صنعت لوازم خانگی ایران را به همراه خواهد داشت. البته سعید زرندی، معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت در همین رابطه طی اظهاراتی، گفته بود که در سال جدید مهم‌ترین رویکرد صنعت، صادرات، خصوصا به کشورهای همسایه خواهد بود. برای ۱۳ کشور همسایه به علاوه چین و هند برنامه صادراتی تعیین شده است. صنعت لوازم خانگی از جمله صنایع اولویت داری است که در سال ۹۸ به آن توجه ویژه خواهد شد.
