تعادل|مجتبی عبدی|
با نزدیک شدن به «شب یلدا»، بازار رونق خاصی به خود می‌گیرد. اما اکنون شرایط این بازار متفاوت با سال های گذشته است؛ چرا که نوسانات نرخ ارز و از آن سو بازگشت تحریم ها چهره دیگری بر اقتصاد کشور نشانده است، تا جایی که باعث افزایش چشمگیری در قیمت خوراکی ها شده است. علاوه بر این، شواهد حاکی از افزایش قیمت کاذب در بازار خشکبار و شیرینی هم بوده است، به شکلی که بازار خشکبار دست کم 30 درصد و بازار شیرینی نیز دست کم 10 درصد افزایش قیمت را تجربه می کند. در این بازار اما قیمت ها مدام در حال تغییر هستند، به گونه ای که به نظر می رسد نظارتی بر بازار شب چله نیست و مردم برای یک دقیقه وقت اضافه این شب‌نشینی، باید بهای بالایی را بپردازند. این اما در حالی است که نوعی تغییر در رفتار اقتصادی مردم نیز قابل مشاهده است: کاهش قدرت خرید باعث شده تا نه تنها پاکت های خرید مردم کوچک تر
شود، بلکه سبک خرید ها نیز تغییر پیدا کرده و پسته، فندق و بادام، جای خود را به تخمه، نخودچی، برنجک و شاهدانه داده است. در این میان، برخی معتقدند چهار پدیده «دلالی»، «سرمازدگی»، «کاهش تولید» و البته «درآمدزایی از طریق صادرات» ممکن است بتوانند توضیحی مناسب برای افزایش قیمت خوراکی های شب یلدا به دست دهند. هر چه باشد اما یلدای امسال، احتمالاً «لاکچری» ترین یلدای سال های اخیر خواهد بود.
«طرح تنظیم و کنترل بازار» در اغما
با سپری شدن واپسین روزهای آذرماه و نزدیک شدن به شب یلدا، با وجود بالا رفتن تقاضا، افزایش قیمت و التهاب کاذب در این روزها، طرح تنظیم و کنترل بازار «شب یلدا» برای صیانت از حقوق مصرف کنندگان اجرا شد و در راستای این طرح، نظارت بر قیمت و نحوه فروش کالاها به ویژه میوه های مرسوم شب یلدا، آجیل و شیرینی شدید تر
از گذشته دنبال شد. معاون نظارت و بازرسی سازمان صنعت، معدن وتجارت استان تهران در گفت و گو با «تعادل»، در رابطه با این طرح گفت: برابر ابلاغیه سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان در خصوص لزوم تشدید اقدامات نظارتی در ایام منتهی به شب یلدا و افزایش تقاضا در این ایام، گشت‌های مشترک بازرسی با دستگاه‌های ذیربط از جمله اتاق‌های اصناف و تعزیرات حکومتی و اتحادیه‌های مربوطه در تمام شهر های کشور از جمله تهران اجرا شده است. به گفته مجتبی شیر قاضی، بازرسان اتاق‌های اصناف و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان ها به منظور صیانت از حقوق مصرف کنندگان و از بین بردن زمینه سوء استفاده از اجرای طرح، نظارت داشته و اصناف با برگزاری فروش فوق العاده و حراج نسبت به کنترل قیمت‌ها اهتمام داشته و در صورت هرگونه افزایش قیمت غیر قانونی با متخلفان برخورد شده است.
این در حالی است که دبیر کل اتاق اصناف ایران نیز تامین آجیل، شیرینی و برخی از میوه‌های این فصل را برای شب یلدا بدون مشکل عنوان کرده بود. علی عوض پور، پیش تر به ایلنا گفته بود: با وجود اینکه از ابتدای سال با افزایش قیمت‌ها در اکثر کالاها مواجه بودیم، اما درباره آجیل، شیرینی و میوه برای شب یلدا هیچ گونه افزایش قیمتی نخواهیم داشت و به تمام اتحادیه‌ها ابلاغ شده که فروشندگان از نرخ مصوب سازمان حمایت فراتر نروند و حداقل سود ممکن را در فروش کالاها دریافت کنند. او اما در عین حال از خریداران خواسته بود تا صرفا از واحدهای صنفی دارای پروانه کسب خرید کنند؛ چرا که برای برخورد با دستفروشان متخلف هیچ ابزار قانونی ای وجود ندارد. با این حال، با وجود آنکه مسوولان دولتی و اعضای اتاق اصناف از تامین کالای مورد نیاز شب یلدا و ثبات قیمت ها اطمینان خاطر می دادند، قیمت ها به بهانه های مختلف روندی افزایشی را تجربه می کردند، گویی بر خلاف نظر مسوولان، نظارتی بر روی بازارها اعمال نمی شود.
تغییر رویه مصرف کننده در خرید خشکبار
آجیل یکی از تنقلات پرطرفدار شب یلداست که به گفته فروشندگان نوسانات نرخ ارز و گرانی دلار بیشترین تأثیر را بر افزایش قیمت این خوراکی پرطرفدار داشته است. مردم به رسم شب یلدا خرید آجیل را در اولویت برنامه های خود دارند، اما این در حالی است که پاکت خرید مردم بسیار کوچک تر از قبل شده و سبک خرید این تنقلات نیز تغییر کرده است و به دلیل گرانی پسته، فندق، بادام و...، بسیاری به خرید تخمه، نخودچی و کشمش، برنجک و شاهدانه روی آورده‌اند. قیمت آجیل در هر مغازه نیز متفاوت است و فروشندگان می‌گویند که نرخ‌گذاری براساس کیفیت و درجه محصول است. بر اساس بررسی های میدانی «تعادل»، در حالی که تنها یک روز تا شب یلدا باقی مانده، هر کیلو پسته فندقی بین ۱۳۰ تا ۱۶۰ هزار تومان، پسته احمدآقایی بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ هزار تومان، پسته کله قوچی و اکبری ۲۴۰ هزار تومان، فندق بین ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان، بادام‌هندی بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ هزار تومان، مغز بادام بین ۱۲۰ تا ۱۶۰ هزار تومان، کشمش بین ۳۵ تا ۵۰ هزار تومان، نخودچی بین ۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومان، انجیر بین ۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومان، تخمه‌ژاپنی بین ۲۵ تا ۵۰ هزار تومان، تخمه آفتاب گردان بین ۲۷ تا ۳۰ هزار تومان، تخمه‌کدو بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان، برنجک بین ۱۶ تا ۱۸ هزار تومان، گندمک ۸۰۰۰ تومان، شادانه ۲۶ هزار تومان، انجیر خشک از 70 تا 150 هزار تومان، توت خشک 85 تا 180 هزار تومان، آجیل 4 مغز کیلویی 168 هزار تومان، و شکوفه بین ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان در بازار تهران قیمت خورده است.از سوی دیگر، قیمت آجیل در مغازه‌ها متنوع است و بنا بر اعلام فروشندگان، آجیل هفت مغز بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان، آجیل مخصوص بین ۸۰ تا ۱۴۰ هزار تومان و آجیل شب یلدا بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان قیمت گذاری شده است. این در حالی است که بنا بر اعلام اتحادیه خشکبار و آجیل فروشی، آجیل شب یلدا با پوست در خرده فروشی‌ها ۶۶ هزار تومان تا ۸۸ هزار تومان و در عمده فروشی‌ها ۶۰ تا ۸۰ هزار تومان، آجیل با مغز و بدون پوست نیز ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان در عمده فروشی ها و ۸۸ تا ۱۱۰ هزار تومان در خرده فورشی تعیین قیمت شده است.
افزایش 100 درصدی قیمت میوه ها
از سوی دیگر و در بازار میوه، قیمت مغازه‌ها متفاوت است و هر چه به شب یلدا نزدیک‌تر می‌شویم تقاضا برای برخی میوه‌ها بیشتر شده و قیمت‌ها هم بالاتر می‌روند. آنچه طی روزهای اخیر چشمگیر بوده اما افزایش تقاضای هندوانه و انار است که نرخ این دو میوه پرطرفدار یلدایی را در مسیر صعودی قرار داده، به گونه ای که در سطح مغازه‌ها هر کیلو هندوانه حتی بیش از ۳۵۰۰ تومان و انار نیز بین ۵ تا ۱۰ هزار تومان فروخته می‌شود. این البته در حالی است که مغازه‌داران می‌گویند قیمت این دو میوه اندکی متعادل شده، چراکه جلو صادرات آن چندی پیش گرفته شده است. با این وجود در بازار، هر کیلو نارنگی ۶۰۰۰ تومان، پرتقال تامسون جنوب ۵۵۰۰ تومان، پرتقال تامسون شمال ۳۷۵۰ تومان، سیب‌درختی ۱۰ هزار تومان و حتی در برخی مغازه‌ها بالاتر، خیار بین ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ تومان، کیوی ۹۰۰۰ تومان، خرمالو ۹۰۰۰ تومان، لیموشیرین ۳۰۰۰ تومان، هر دانه آناناس ۴۰ هزار تومان و نارگیل که مدتی در بازار نایاب بود، اکنون دانه‌ای ۲۰ هزار تومان فروخته می‌شود. با این حال مقایسه قیمت میوه ها نسبت به سال گذشته، نشان از افزایش صد درصدی قیمت میوه دارد.
رونق بازار شیرینی فروش ها
در بازار شیرینی جات نیز با وجود قیمت‌های بالا، خریدوفروش در قنادی‌ها همچنان رونق دارد. قیمت ها در این بازار متفاوت از سال گذشته است و به گفته رئیس اتحادیه شیرینی فروشان، نرخ شیرینی شب یلدا ۳۰ درصد گران شده است و رونق مغازه ها تنها به دلیل شب یلدا است و بعد از آن شیرینی فروشی ها فروش بسیار پایین‌تری خواهند داشت. با این وجود، قیمت شیرینی نیز بسته به نوع و کیفیت آن متفاوت است. بر اساس مشاهدات خبرنگار «تعادل»، هر کیلو شیرینی دانمارکی بین ۱۶ تا 23 هزار تومان، شیرینی تَر بین ۲۴ تا 30 هزار تومان، کیک بین ۲۸ تا ۳۰ هزار تومان، و کیک‌های انار و هندوانه که بیشتر برای شب چله نوعروس‌ها و تازه دامادها سفارش داده می‌شود، ۳۵ تا 38 هزار تومان است. این در حالی است که چندی پیش، رییس اتحادیه قنادان تهران با تاکید بر ممنوعیت افزایش قیمت شیرینی تا پایان سال، این طور گفته بود: تا پایان سال دو رویداد مهم شب یلدا و شب عید را پیش رو داریم و به تمام همکاران مان بخشنامه کرده‌ایم که به هیچ عنوان قیمت‌ها را افزایش ندهند. بر اساس اظهارات علی بهره‌مند، قیمت مصوب اتحادیه برای عرضه «شیرینی تر» در واحدهای درجه 1، برابر 26 هزار تومان، «شیرینی دانمارکی» 21 هزار تومان، «شیرینی زبان و پاپیون» 21 هزار و 500 تومان و «کیک یزدی» 15 هزار تومان تا پایان سال اعلام شده است و هیچ قنادی حق فروش این محصولات را با قیمت بالاتر از نرخ مصوب ندارد.
گرانی به چه قیمتی؟
با توجه به نوسانات قیمت در سال جاری باید دید یک خانواده چهار نفری برای شب‌نشینی یلدا چقدر هزینه می‌کند؟ در صورت خرید معمولی، این خانواده با تهیه ۲ کیلوگرم انار و جداگانه یک کیلو پرتقال، نارنگی، خیار، سیب و یک هندوانه متوسط چهار کیلویی و یک پاکت یک تا یک و نیم کیلوگرمی آجیل و یک کیلوگرم شیرینی می‌تواند سفره یلدایی خود را پهن کند. براین اساس تنها قیمت میوه حدود ۶۵ هزار تومان خواهد بود و اگر انتخاب این خانواده تنها آجیل یلدا باشد با احتساب خرید تخمه، شکوفه، برنجک و گندمک، ۱۸۰ هزار تومان هم هزینه آجیل آنها خواهد بود. از دیگر سو، هزینه خرید یک کیلو شیرینی تر ۲۸ هزار تومان است که سرجمع آن برای سفره شب چله این خانواده چهار نفری ۲۷۳ هزار تومان تمام می‌شود، البته اگر این خانواده تهیه و پخت شام را در برنامه شب یلدای خود قرار دهند هزینه این شب بیش از
۳۵۰ هزار تومان خواهد شد.
این اما در حالی است که وقتی علت گرانی را از بازار جویا
می‌شویم، با چهار پدیده «دلالی»، «سرمازدگی»، «کاهش تولید» و البته «درآمدزایی از طریق صادرات» مواجه
می‌شویم. با این حال فروشندگان نیز از افزایش قیمت ها اظهار نارضایتی می کنند؛ به این دلیل که نتیجه این امر به کاهش شدید قدرت خرید مشتری و به تبع آن، ایجاد رکود در بازار، تنزل درآمد و آسیب به کسب و کار منتهی می شود.
اگرچه برخی نیز بر این عقیده اند که اختلاف قیمت‌ها ناشی از گران فروشی نیست بلکه عامل را باید در کیفیت محصولات عرضه شده جستجو کرد. با این همه،
بررسی‌های «تعادل» از تعدادی از واحدهای عرضه و فروش خشکبار در شهر تهران نشان دهنده آن است که تفاوت قیمتی بر اساس اختلاف کیفیتی به چشم نمی خورد و با این همه، در بازار شب یلدا می توان تا 30 درصد افزایش قیمت کاذب در شیرینی و خشکبار را مشاهده کرد. به هر ترتیب اما نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که کاذب یا حبابی بودن قیمت ها و یا اصطلاحاتی از این دست که بعضا در ایام گرانی به اقلام و محصولات گران شده اطلاق می شود، دردی از آلام مصرف کننده کم نمی‌کند.
