تعادل|
واردات ایران اخیرا وارد یک چالش جدید شده است؛ براساس اخبار منتشر شده، کشتی‌های حامل کالاهای اساسی قادر نیستند بار خود خود را به موقع تخلیه کنند و با معطلی روبرو هستند. به‌طوری‌که حتی واردکنندگان ایرانی وشرکت‌های صادرکننده مواد غذایی به ایران این تاخیر طولانی را بی‌سابقه می‌دانند. این در شرایطی است که بازار ایران با برخی کمبودها در زمینه عرضه کالاهای اساسی به ویژه مواد غذایی مواجه است. از این رو، این تاخیر و معطلی در تخلیه بارها، از یکسو موجب می‌شود، هزینه‌های مضاعفی بابت دموراژ (معطلی بار) به تجار و در نهایت مصرف‌کنندگان تحمیل می‌شود. از سوی دیگر، افزایش هزینه نهاده‌ها موجب افزایش قیمت انواع گوشت در بازار ایران شده و برخی شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه مواد غذایی از جمله شرکت‌های پرورش طیور را در معرض ورشکستگی قرار داده است؛ اتفاقی که می‌تواند منجر به از بین رفتن هزاران شغل شود. البته علت بروز چنین اتفاقی در ورود کالا به کشور را می‌توان در دو عامل دید. چالش نخست مربوط به بانک مرکزی است؛ چراکه در زمینه تخصیص به‌موقع ارز به واردکنندگان از طریق سامانه نیما هنوز مشکلاتی وجود دارد. اما چالش دوم، بیرونی است و بیشتر به فشارهای دولت دونالد ترامپ بر می‌گردد که عملا به اقتصاد ایران اعلان جنگ داده و موجب بروز دشواری‌هایی در فعالیت‌های بانکی و در نتیجه افزایش مشکلات تجار ایرانی شده است. همین امر، موجب شده تا شرکت‌های ایرانی و طرف مقابل آنها، به دنبال یافتن کانال‌های مالی تازه‌ای برای تسویه معاملات خود باشند که این مساله خود به افزایش تأخیرها منجر می‌شود. اما آنچه مسلم است اینکه تأخیر در پرداخت وجه معاملات و تخلیه بار کشتی‌ها سبب می‌شود، آنها راه بنادر دیگری را در پیش بگیرند و این می‌تواند خسارت جبران‌ناپذیرتری به صنعت و حمل دریایی ایران وارد کند.
ماجرای معطلی کشتی‌های باری چیست؟
بیش از یک ماه از ورود کشتی فله‌بر ADA به لنگرگاه بندر امام خمینی ایران می‌گذرد اما این کشتی قبرسی تحت اجاره شرکت ملی غلات، روغن و مواد غذایی چین (کافکو) هنوز موفق به تخلیه بار خود نشده است. کشتی فله‌بر SDA که روز دوم اکتبر (10 مهر) بندر سانتوس برزیل را به مقصد آب‌های خلیج فارس ترک کرده و از روز 8 نوامبر در 75 کیلومتری بندر امام خمینی لنگر انداخته، به دلیل برخی مشکلات ارزی که موجب دشواری در تسویه مبلغ معامله کالای حمل‌شده توسط این کشتی (مشخصا ذرت) شده، همچنان نتوانسته بار خود را در مقصد تخلیه کند. البته این وضعیت تنها مختص کشتی SDA نیست و چندین کشتی دیگر که آنها نیز حامل ذرت و دانه سویا هستند، به دلیل مشکلات مشابه همچنان در نزدیکی بندر امام خمینی و بندر شهید رجایی بلاتکلیف مانده‌اند. در حالی که بازار ایران با کمبود عرضه ذرت و دانه سویا مواجه است، معطل ماندن کشتی‌های حامل این محصولات نه‌تنها هزینه‌های مضاعفی بابت دموراژ (معطلی بار) به تجار و درنهایت مصرف‌کنندگان تحمیل می‌کند، بلکه افزایش هزینه نهاده‌ها موجب افزایش قیمت انواع گوشت در بازار ایران شده و برخی شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه مواد غذایی ازجمله شرکت‌های پرورش طیور را در معرض ورشکستگی قرار داده است؛ اتفاقی که می‌تواند به از بین رفتن هزاران شغل منجر شود.
شرکت‌های بزرگی مانند «بانج، کارگیل و کافکو» که در مقیاس جهانی فعالیت دارند و هنوز هم رابطه تجاری خود با ایران را حفظ کرده‌اند، معمولا قبل از تسویه وجه کالاهای خود اقدام به ارسال آنها به مقصد می‌کنند. در واقع آنها زمانی پول کالاهای صادراتی خود را از طرف دیگر معامله می‌گیرند که کشتی حامل کالاها بخشی از مسیر را پیموده باشد که به این شیوه «پرداخت en route» گفته می‌شود. پس از پرداخت مبلغ معامله، کشتی به مسیر خود ادامه می‌دهد و در نهایت بار را در مقصد تخلیه می‌کند.
هم واردکنندگان ایرانی و هم شرکت‌های صادرکننده محصولات عمدتا غذایی، به ایران، تأخیرهای کنونی را بی‌سابقه می‌خوانند و می‌گویند دو چالش مهم باعث بروز این وضعیت شده است. چالش اول مربوط به بانک مرکزی می‌شود که خود در زمینه تخصیص به‌موقع ارز به واردکنندگان از طریق سامانه نیما با مشکلاتی مواجه است.ازآن‌سو، برخی صادرکنندگان ایرانی، به‌ویژه شرکت‌های پتروشیمی بزرگ، هنوز تمایل چندانی به اینکه ارز صادراتی خود را در اختیار سامانه نیما قرار دهند، ندارند و این مساله به کمبود ارز در این سامانه دامن زده است. با این وجود هنوز هم بسیاری از واردکنندگان ایرانی ترجیح می‌دهند زمان زیادی (گاه تا سه ماه) در صف‌های طولانی دریافت ارز از سامانه نیمه انتظار بکشند تا بتوانند ارز مورد نیاز خود را به نرخ یارانه‌ای، که به میزان قابل‌توجهی کمتر از نرخ بازار است، تهیه کنند. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد، بانک مرکزی برای تأمین نیازهای ارزی واردکنندگان کالاهای اساسی و فرآورده‌های دارویی، که ارز را با کمترین نرخ موجود در ایران یعنی 4200 تومان دریافت می‌کنند، فشار زیادی را تحمل می‌کند.
رییس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق ایران، نیز در گفت‌وگو با «تعادل»، بروز چنین مشکلی را ناشی از عدم انتقال ارز به حساب فروشندگان خارجی عنوان می‌کند و می‌گوید: تا وقتی ارز به حساب فروشنده منتقل نشود به این کشتی‌ها اجازه تخلیه بار داده نمی‌شود. غلامعلی فارغی همچنین می‌افزاید: این موضوع باعث افزایش دموراژ و بالارفتن هزینه ترخیص کالا توسط واردکنندگان شده است. این در حالی است که به گفته او، برخی از این مواد اولیه فسادپذیر هستند و علاوه بر تحمیل هزینه‌های معطلی کشتی در بنادر منجر به از دست رفتن کالا و مواد اولیه خریداری شده می‌شود که زیان خریداران را دو چندان می‌کند. به گفته او، تا قبل از آبانماه نیز واردکنندگان برای خرید کالا ومواد اولیه مورد نیاز خود با مشکل مواجه بودند و نمی‌توانستند ارز خود را به فروشندگان انتقال بدهند؛ که این موضوع باعث اتلاف زمان تخلیه بار در مقصد و بار مالی برای خریداران از سوی دیگر می‌شد. البته این موضوع از ابتدای آبانماه سال جاری تشدید شد. البته رییس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق ایران، ابراز امیدواری کرد: با برقراری کانال مالی با اروپا، باعث حذف مشکلات انتقال ارز و تامین مواد اولیه و کالاهای خارجی شود؛ چرا که به گفته او، بیشترین واردات ما از کشورهای اروپایی است.علاوه بر چالش‌های داخلی، فشارهای دولت ترامپ که عملا به اقتصاد ایران اعلان جنگ داده است نیز موجب بروز دشواری‌هایی در فعالیت‌های بانکی و در نتیجه افزایش مشکلات تجار ایرانی شده است. حتی وقتی واردکنندگان ایرانی ارز مورد نیاز خود را به هر طریق دریافت می‌کنند نیز مشکلات آنها تمام نمی‌شود؛ زیرا بسیاری از بانک‌های اروپایی و آسیایی مایل به انجام مبادلات پولی با بانک‌های ایرانی نیستند و به همین دلیل شرکت‌های ایرانی و طرف مقابل آنها مجبورند به دنبال یافتن کانال‌های مالی تازه‌ای برای تسویه معاملات خود باشند که این مساله خود به افزایش تأخیرها منجر می‌شود.تأخیر در پرداخت وجه معاملات و تخلیه بار کشتی‌ها در مواردی حتی باعث شده، که آنها راه بنادر دیگری را در پیش بگیرند. بطور مثال کشتی فله‌بر ANTHEA که در اواخر ماه سپتامبر (اوایل مهر) تحت اجاره شرکت غذایی «بانج» از بندر سانتوس برزیل عازم بندر امام خمینی ایران شده بود، پس از دو روز لنگر انداختن در نزدیکی بندر فجیره امارات، به‌کلی مقصد خود را تغییر داد.البته در بسیاری از موارد حتی با وجود تأخیرهای گاه و بیگاه، بار کشتی‌های در نهایت به بنادر ایران می‌رسد و تخلیه می‌شود. مثلا کشتی‌های SUMMIT SUCCESS و MACHERAS که در اوایل ماه اکتبر (اواسط مهر) با محموله‌هایی از ذرت، بندر سانتوس برزیل را به مقصد ایران ترک کرده بودند، اخیرا توانستند بار خود را در بندر امام خمینی و بندر چابهار تخلیه کنند. قبل از آنها نیز کشتی CHAMPION EBONY که حامل روغن دانه سویا بود، در روز 18 نوامبر (27 آبان) در بندر شهید رجایی پهلو گرفته بود. در این گزاش براساس اطلاعات منتشر شده ازسوی پایگاه خبری اتاق ایران، آمار تعدادی از کشتی‌هایی که در هفته‌های اخیر موفق به تخلی بار خود در بنادر ایران نشده‌اند، در جدولی آورده شده است. البته با وجود چالش‌های اینچنینی، که شرکت‌های بین‌المللی با وجود محدودیت‌های موجود همچنان به اعزام کشتی‌های تحت اجاره خود به سمت بنادر ایران ادامه می‌دهند. بطور نمونه، در روز اول نوامبر (10 آبان) کشتی SEALADY از اسکله اختصاصی شرکت صنایع غذایی بانج در بندر لانگ‌ویو (واقع در ایالت واشنگتن در سواحل غربی امریکا) با محموله‌ای از دانه‌های سویای امریکایی عازم بندر امام خمینی ایران شده است.
تجار خارجی معتقدند با توجه به اهمیت بازار ایران و ظرفیت‌هایی که در دسترس شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه کالاهای خام قرار دارد، حتی با وجود مشکلات ارزی و نگرانی‌های مرتبط با تحریم‌های امریکا بزودی کانال‌های مالی جدیدی برای کمک به حفظ روابط تجاری آنها با ایران ایجاد خواهد شد. طرح اتحادیه اروپا برای ایجاد یک ساز و کار ویژه مالی جهت تجارت با ایران می‌تواند در زمینه تجارت کالاهای اساسی نیز مفید واقع شود. اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که مبادلات مالی از طریق کانال‌های ویژه (در قیاس با کانال‌های عادی بانکی) موجب افزایش هزینه واردات و صادرات شده و بدون شک بخشی از هزینه‌های اضافه به مصرف‌کنندگان منتقل خواهد شد.
