یکی از مهم‌ترین بخش‌های تحریم‌های امریکا بحث حمل و نقل است. اکثریت بنادر ایران جز چابهار در لیست تحریم‌های این دور قرار دارند. همچنین بخش‌های دیگر حمل و نقل از روش‌های فیزیکی و پولی تحت تأثیر تحریم قرار گرفته است. در چنین شرایطی راهکارهای دوره‌های قبلی تحریم برای دور زدن تا حدی بسته شده است اما کارشناسان می‌گویند هنوز راه‌های مطمئنی برای دور زدن تحریم حمل و نقل وجود دارد.
از ظرفیت کریدور شرقی استفاده شود
مسعود دانشمند رییس هیات‌مدیره کانون سراسری انجمن‌های حمل و نقل بین‌المللی در این زمینه درمورد راه‌های جایگزین وغلبه بر چالش تحریم‌های دور دوم امریکا بر صنعت حمل و نقل، اظهار داشت: اهمیت کریدور شرقی کشور به دلیل پیوند کشورهای شرق آسیا، آسیای میانه و اروپای شرقی از طریق ایران به آب‌های آزاد می‌تواند ظرفیت ترانزیت کشور را چند برابر کند.
وی با اشاره به اینکه دو پروژه ریلی چابهار- زاهدان و مشهد- هرات بسیار بالا است، افزود: این مهم در قرارداد توسعه بندر چابهار با طرف افغان مورد نظر قرار گرفته است و با پیوستن مشهد به سرخس این امکان به وجود می‌آید که از مرز سرخس، جنوب ایران را به افغانستان متصل کرد. برای سرمایه‌گذاری خط راه آهن چابهار – زاهدان به طول 610 کیلومتر ایران با هند قرارداد بسته است و برای تکمیل کریدور شرقی ایران، مسوولان برقی کردن خط آهن بندرعباس به سرخس را در دستور کار قرار داده‌اند که بر‌اساس آن دو آلترناتیو فاینانس روسی و همکاری یکی از زیرمجموعه‌های قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا با فاینانسور چینی برای سرمایه‌گذاری در این بخش، مطرح شده‌اند.
دانشمند با بیان اینکه آنچه کشورهای CIS و منطقه شرق آسیا اعم از هند و چین به دنبال آن هستند، تکمیل کریدور ریلی شرق کشور است، عنوان کرد: از این طریق، بندر چابهار به شرق آسیا متصل می‌شود و از طریق این خط ریلی این کشورها می‌توانند بار را به کشورهای آسیای میانه، قفقاز و اروپای شرقی ترانزیت کنند زیرا این کریدور فرا منطقه‌ای است.
وی در ادامه با اشاره به پروژه 900 میلیارد دلاری راه ابریشم، گفت: اتصال انزلی به این شبکه ریلی و در جهت تکمیل کریدور شمال – جنوب در دستور کار است که با توجه به اهمیت بنادر حاشیه خزر و اینکه امروزه حمل‌ونقل چندوجهی یک رویکرد جدی در حمل‌ونقل جهانی به شمار می‌رود توسعه این نوع حمل نقل باید در اولویت قرار گیرد.
زیرا در برخی از کشورها حمل نقل تنها ریلی انجام می‌شود اما در کشورهای توسعه‌یافته با ترکیب شبکه ریلی و دریایی شبکه حمل نقل ترکیبی ساخته و در تجارت بین‌المللی بسیار مثمر ثمر است.
بازارهای منطقه‌ای به دلیل محدود شدن حمل و نقل دریایی
رییس هیات‌مدیره کانون سراسری انجمن‌های حمل و نقل بین‌المللی معتقد است: با توجه به اینکه به زودی رابطه صادراتی و وارداتی و حمل و نقل به خصوص در عرصه کشتیرانی در ایران محدود می‌شود، ایران می‌بایست بر بازارهای منطقه‌ای تمرکز کند که از جمله آنها پاکستان و ترکیه هستند. این دو کشور با تبادل مالی نزدیک به 700 میلیون دلار در سال تجارت با کشتی را در برنامه دارند که می‌توان بازرگانان دو کشور را توجیه کرد که از مسیرهای پیشنهادی ایران استفاده کنند .
وی در مورد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم تحریم‌ها بر صنعت حمل‌ونقل ریلی، گفت: افزایش هزینه‌های تامین مالی خرید واگن که عمده آن از طریق واردات انجام می‌شود از روسیه وارد می‌شود که این کشور تابع تحریم‌های وضع شده از سوی امریکا نیست بنابراین در این زمینه مشکل خاصی به وجود نخواهد آمد. اما تاثیر مستقیم تحریم‌ها با کاهش حمل بارهای ترانزیتی روی می‌دهد که به خاطر نگرانی صاحبان کالا از قرار گرفتن در فهرست تحریم‌ها تمایل به حمل از طریق ایران را نداشته باشند. ضمن اینکه پوشش بیمه‌ای کالاهای ترانزیتی نیز از جمله چالش‌هایی است که با عدم تمایل شرکت‌های بیمه‌ای بین‌المللی بیشتر آشکار خواهد شد.
دانشمند با تاکید بر توسعه کریدورهای ضدتحریمی در مرزهای شمالی تصریح داشت: باوجود بازار بزرگ 400 میلیون نفری ایران و 15 همسایه آن باید مسیرهای ترانزیتی با همسایگان فعال شوند و تجارت مرزی به کلیدواژه دولت برای دور زدن تحریم‌ها تبدیل شود. بعد از امضای کنوانسیون حقوقی دریای خزر به‌نظر می‌رسد در سایه همراهی ایران و همسایگان شمالی، فرصت مساعدی برای تعریف مسیرهای جایگزین تجاری در دوران تحریم فراهم شده که باید بخشی از تجارت پساتحریمی از کانال این کشورها انجام شود.
تحریم‌های روی آب
تحریم صنعت کشتیرانی ایران که بخش عمده‌ای از آن شامل بازرسی محموله کشتی‌ها به مقصد یا مبدا ایران در مناطق مختلف دریایی و همچنین بلوکه کردن اموال سازمان‌های وابسته به کشتیرانی است، تحریم پورت اپراتور بندر شهید رجایی، تحریم شرکت‌های بزرگ کشتیرانی در صورت ادامه فعالیت در بنادر جمهوری اسلامی ایران و مواردی دیگر می‌شود با تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت در سال ۲۰۱۰ میلادی ابعاد تازه‌ای به خود گرفت. اما تنها 10 روز پس از اعلام موضع ترامپ مبنی بر خروج امریکا از برجام، پس لرزه‌های این تصمیم با امضای بازگشت تدریجی تحریم‌ها بر حمل ونقل دریایی آشکار شد. درهمان زمان شرکت‌های گروه کشتیرانی ای‌پی مولر- مرسک و MSC اعلام کردند که فعالیت‌هایشان را در ایران متوقف خواهند کرد. شرکت خطوط کشتیرانی هاپاگ لوید آلمان نیز یکی از دو خط کشتیرانی خود به مقصد ایران را متوقف کرد. از سوی با شروع تحریم‌های بانکی از روز ۲۵ اردیبهشت ماه و تداوم مسدود شدن نقل وانتقالات ارزی، به خودی خود فعالیت شرکت‌های بین‌المللی حمل ونقل دریایی با بنادر ایران دچار مشکل شد. براین اصل در شرایطی که بیش از ۹۰ درصد حمل ونقل ایران در حوزه دریایی انجام می‌شود، عدم تبادل کالا در بنادر کشور می‌تواند صنعت کشتیرانی و بنادر کشور را با خطر مواجه کند.
کارشناسان معتقدند تحریم‌هایی که قرار است در خصوص صنعت کشتیرانی از سوی امریکا علیه کشتیرانی‌های داخلی اعمال شود، احتمالا از جنس تحریم‌های قبلی است که پیش از این تجربه کرده‌ایم. البته تحریم‌های کشتیرانی می‌تواند مستقیم هم نباشد و متاثر از تحریم‌های بانکی، بیمه‌های دریایی مورد نیاز تردد کشتی‌ها و موسسات رده‌بندی بین‌المللی باشد که به گونه‌ای فعالیت کشتی‌ها را با مشکل رو به رو کند.
براین اساس برای گذر از این بحران‌ها طرح تحول صنعت دریایی کشور با همکاری چهار وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، راه و شهرسازی، وزارت نفت و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح شکل گرفت. این طرح برای جایگزینی شناورهای استیجاری، سکوهای نفتی، شناورهای مورد نیاز سازمان بنادر و دریانوردی، سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع، تولید تعدادی از شناورهای مرتبط با وزارت نفت و سازمان بنادر و دریانوردی را در دستور کار قرار داده است. اساس این طرح بهینه‌سازی ناوگان حمل و نقل کالا و فرآورده‌های نفتی، نوسازی شناورهای خدمات بندری و امداد و نجات سازمان بنادر و دریانوردی با شناورهای ساخت داخل مطابق با سند راهبردی ۱۰ ساله صنعت دریایی اجرایی خواهد شد.اجرای این طرح ضمن جلوگیری از خروج صدها میلیون دلار ارز از کشور، اشتغال‌زایی پایدار، کاهش تهدیدات ناشی از خروج شناورهای استیجاری خارجی در زمان تحریم، ارتقای توان تولید داخلی، توسعه فناوری‌های نوین دریایی و بومی‌سازی زنجیره تامین را در پی خواهد داشت.
همچنین ارتقای کمی و کیفی، تجهیز، تقویت و افزایش ایمنی ناوگان دریایی و سامانه پایش و اطلاع‌رسانی الکترونیک بنادر و اسکله‌ها، کنترل ترافیک دریایی و طراحی آنتنی، سامانه سنجش از راه دور و تدوین و ارایه راهبردهای پدافند غیر عامل با تاکید بر تهدیدات نوین و تهدیدات در پایانه‌ها از دیگر برنامه‌هایی است که برای توسعه و حفظ این صنعت در نظر گرفته شده است.
نقش کریدورهای ریلی در زمان تحریم
اگر تحریم‌ها بخواهد بنادر ایران را تحت تأثیر قرار دهد. راه‌آهن می‌تواند در چارچوب اقتصاد مقاومتی نقش موثری ایفا کند. چین. ترکیه، عراق و افغانستان مسیر‌هایی هستند که ایران به سمت آنها ریل دارد و امکان واردات و صادرات ریلی به اروپا، چین، ترکیه و روسیه نیز وجود دارد. که در این زمینه با در اختیار داشتن ۶۸ میلیون تن بار صادراتی و ۲۰ میلیون تن بار وارداتی، ایران می‌تواند در حوزه صادرات به این نقاط قوت خود توجه کند.
کریدور زاهدان به پاکستان ۴ میلیون تن قابلیت انتقال بار به داخل کشور را دارد. کریدور سرخس به سمت چین ۸ میلیون تن، کریدوری که از اینچه‌برون می‌تواند از قزاقستان و بندر امیرآباد وارد شود ظرفیت‌های قابل‌توجهی دارند، کریدورهای به سمت اروپا چه در ترکیه از طریق بندر مرسین و چه دریای سیاه هر کدام ظرفیت قابل‌توجهی می‌تواند داشته باشند و به همراه کریدور از مرز جلفا و آستارا نیز می‌توانند به عنوان شاهرگ‌های اقتصادی عمل کنند تا حدود ۷۲ میلیون تن از این مبادی صادر و وارد شود.
توسعه مسیرهای تجاری جدید در دوران تحریم ها
پایگاه خبری ماریتیم اعلام کرده است که شرکت‌های کشتیرانی متعدد که به بنادر امریکا رفت و آمد دارند، به دلیل نگرانی از مجازات امریکا، ناچار هستند خدمات شان به بنادر ایرانی را متوقف کنند با این حال با وجود تحریم‌ها، مسیرهای حمل و نقل دیگری وجود دارند که احتمالا رونق پیدا خواهند کرد.
اگرچه تحریم‌های امریکا احتمال توقف خدمات رسانی کشتی‌های کانتینری و نفتکش‌ها به بنادر ایرانی را افزایش می‌دهد اما روش‌های دیگر حمل و نقل با کامیون باری یا کامیون کانتینری وجود دارد یا در حال توسعه است. همچنین چین توسعه یک جاده ابریشم در سراسر آسیا را در دست اجرا دارد که شامل خطوط لوله انتقال نفت و گاز طبیعی از ایران است. مقامات دولتی خارج از این منطقه ممکن است نتوانند حجم نفت و گاز طبیعی که از طریق خطوط لوله جاده ابریشم جریان پیدا می‌کند را مونیتور کنند. مذاکرات درباره اتصال یک خط ریلی میان استانبول و آسیا چند دهه قبل آغاز شد و در حال حاضر، چین خط ریلی از تهران تا پکن را به هم متصل می‌کند و قطارهای باری این مسیر را طی می‌کنند. نیاز به گسترش خط ریلی در اطراف دریاچه وان ترکیه وجود دارد تا برای عبور دادن قطار از این دریاچه نیازی به کشتی نباشد. یک خط ریلی مستقیم میان استانبول و تهران حمل و نقل کانتینری ریلی میان چین و اروپا را بهبود خواهد بخشید. تحریم‌های امریکا هیچ تاثیری بر ساخت خط ریلی در ترکیه ندارد.
