تعادل|
سهم ایران از بازارهای جهانی فرش رو به کاهش است. بررسی‌های آماری حاکی از این است که سهم ایران از بازارهای جهانی فرش از 41درصد در سال 2003 به 31 درصد در سال 2013 کاهش یافته است. علاوه بر این، ارزش افزوده واقعی فرش دستباف ایران در دوره 1383-1391 (به قیمت ثابت سال 1390) کاهش حدود 60درصدی را تجربه کرده و از 122.53 میلیارد ریال به 49.51میلیارد ریال رسیده است. از آنسو، با شروع فصل جدید تحریم‌ها از سوی امریکا، برخی بر این باورند که ممکن است صنعت فرش این با چالش جدی مواجه شود. این در حالی است که فعالان صنعت فرش معتقدند وضعیت کلی صنعت فرش مناسب نیست و این شرایط ربطی به اعمال تحریم‌ها از سوی امریکا ندارد. به گفته رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران، آنچه آینده صنعت فرش دستباف را به خطر می‌اندازد، نه اعمال تحریم‌ها از سوی امریکا، بلکه مسائل و مشکلاتی است که در داخل گریبان‌گیر این صنعت شده است. البته به گفته فعالان حوزه فرش، در ماه‌های پایانی سال، همواره با افت صادرات فرش دستباف روبرو هستیم، از این رو، نمی‌توان انتظار داشت که تجار ایرانی در بازار فرش در این ماه از سال بتوانند صادرات خود را افزایش دهند. از اینرو، ساختار سیاست‌گذاری فرش دستباف باید به نحوی تغییر یابد که حمایت‌های دولت از تجار به سمت حمایت از توسعه زنجیره‌های صادرات محور متمرکز باشد. بنابراین بهبود نظام مدیریت و برنامه‌ریزی فرش دستباف امری ضروری به نظر می‌رسد.
«صنعت فرش» را می‌توان یکی از صنایع مهم کشور عنوان کرد، که نقش مهمی در ارزآوری صنایع غیرنفتی دارد. مطابق آمارها، در پایان سال 1395 بیش از 359 میلیون دلار فرش دستباف به حدود ۸۰ کشور جهان صادر شد که نسبت به سال قبل از آن (یعنی 1394) ۲۳ درصد رشد داشت. در سال 96 نیز، ارزش صادرات فرش دستباف 390 میلیون دلار اعلام شده است. همچنین براساس منتشر شده، افزایش میزان صادرات فرش دستباف ایرانی در سال‌های 1395 و 1396 حاکی از صدرنشینی ایرانی‌ها در تجارت جهانی فرش دستباف است. از آن سو، وضعیت صادرات فرش دستباف در سال 96 حاکی از این است که در 11 ماه منتهی به بهمن سال 1396 بیش از 100 میلیون دلار فرش دستباف به کشور امریکا صادر شد، درحالی‌که در سال‌های گذشته به علت تحریم‌های امریکا صادرات فرش دستباف ایران به این کشور به صفر رسیده بود. اما فرش ایران اکنون بار دیگر مشمول تحریم‌های یک جانبه امریکا قرار گرفته است.
اگرچه در سال‌های اخیر حرکت رو به رشدی در صنعت فرش دستباف بر اثر تغییر عوامل بیرونی آغاز شده، اما مشکلات ساختاری و مدیریتی فرش دستباف در کنار تحریم‌ها مانع از رشد جهشی و حضور رقابت‌پذیر این صنعت و نقش‌آفرینی آن در الگوی پیشرفت و عدالت خواهد شد. حال، رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» به تشریح وضعیت صنعت فرش کشور در شرایط تحریم پرداخت. به گفته احمد کریمی اصفهانی، آنچه آینده صنعت فرش دستباف را به خطر می‌اندازد، نه اعمال تحریم‌ها از سوی امریکا، بلکه مسائل و مشکلاتی است که در داخل گریبان‌گیر این صنعت شده است.
کریمی اصفهانی می‌گوید: از سال 1374 به بعد، صادرات فرش دستباف به‌مراتب کاهش پیداکرده است. به گفته او، در سالجاری صرف نظر از 4 ماه ابتدایی سال که صادرات فرش از ایران به امریکا پابرجا بود، در ماه‌های پایانی سال، صادرات فرش دستباف اگر کاهش نداشته باشد، نباید انتظار افزایش صادرات داشته باشیم. به گفته رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف، اینکه تصور شود بازار امریکا مانند گذشته برای صادرات فرش دستباف ایران مناسب است، این‌طور نیست؛ چراکه در حال حاضر محصولات جدیدی جایگزین فرش ایران در این کشور شده‌اند.
مانع تراشی داخلی‌ها
از سوی دیگر، بررسی ابعاد مختلف این صنعت در کشور نشان می‌دهد، چالش‌هایی از جمله وجود ضعف اساسی در ابعاد ساختاری، مدیریتی، تولیدی و تجاری در کنار تحریم‌ها و عدم اتخاذ راهبردهای فعالانه در این خصوص موجب شده تا فرش ایران دوره تنزلی را در عرصه رقابت‌های جهانی سپری کند و در شرایط نامناسبی قرار گیرد. کریمی اصفهانی معتقد است که 30 درصد از مشکل صادرات کالاهای تولید داخل ناشی از تحریم‌هاست اما 70 درصد باقی مشکلات ناشی از موانع داخلی است؛ در واقع تولید ما دچار تحریم داخلی است. او افزود: در صنعت فرش وضع به گونه دیگری است؛ من معتقدم تحریم فرش 100درصد داخلی است و مشکلات این صنعت ربطی به امریکا و تحریم‌های این کشور ندارد. چراکه غیرمستقیم هم می‌شود به بازارهای موردنظر نفوذ کرد. احمد کریمی اصفهانی تاکید کرد: صنعت فرش یک صنعت مردمی است و هیچ ارتباطی با دولت‌ها ندارد که امریکا بخواهد آن را تحریم کند. بر همین اساس در شرایط فعلی و با توجه به تحریم‌های یک‌جانبه از سوی امریکا، باید سعی کنیم تا با رفع موانع داخلی، بازارهای جدید را به روی صنعت فرش بازکنیم.
از سوی دیگر، یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند در توسعه هر صنعتی از جمله فرش دستباف موثر باشد، وجود نظام مناسب مدیریت و سیاست‌گذاری برای تدوین و اجرای سیاست‌های اثربخش است. در شرایط کنونی، چندین دستگاه اجرایی در زمینه فرش دستباف فعالیت دارند. براین اساس تعدد مراکز تصمیم‌گیری از مهم‌ترین عوامل مشکل‌ساز برای توسعه صنعت فرش ایران به شمار می‌آید.
رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران معتقد است برخی از بخشنامه‌های ابلاغ‌شده کاملا بی‌منطق است. به گفته او، بر اساس سیاست‌های ارزی دولت، صادرکنندگان مکلف شده‌اند تا ارز حاصل از صادرات خود را ظرف 2 ماه به بازار برگردانند؛ این امر نه شدنی است و نه منطقی، زیرا در برخی موارد فقط 2 ماه زمان می‌برد تا فرش به مقصد برسد. رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف با اشاره به سیاست‌های جدید ارزی بیان کرد: متاسفانه تاکنون سیاست روشن و شفافی از دولت ندیدیم. قبلاً هم به‌کرات گفته بودیم که دولت فقط یک ارز دارد و آن ارز حاصل از فروش نفت است؛ بنابراین دلیلی ندارد که بخواهد در مابقی کالاها و صادرات غیرنفتی دخالتی داشته باشد.
اما از نگاهی دیگر، بالا بودن «قیمت تمام شده فرش ایرانی و ورود فرش‌هایی با قیمت پایین در بازارهای جهانی توسط کشورهای رقیب»، نیز یکی دیگر از مشکلات صادرات فرش دستباف است. در عین حال از مهم‌ترین علتی که در کاهش صادرات دخیل بوده، می‌توان به کاهش تقاضای جهانی فرش دستباف اشاره کرد. کریمی اصفهانی در این مورد اظهار کرد: به دلیل رکود جهانی حاکم بر این صنعت، کمتر خریدار ثابت فرش وجود دارد و صادرکنندگان خود اقدام به فروش محصولات خود می‌کنند یا کالاهایشان را به‌صورت امانت برای فروش به دیگران می‌سپارند. کریمی اصفهانی با اشاره به مشکلاتی که در حوزه تجارت فرش ایرانی وجود دارد، گفت: در تجارت فرش وقتی کالا به فروش نمی‌رسد، یا به کشور برگردانده یا به دیگر کشورها ارسال می‌شود تا به این طریق قدرت مانور صادرکنندگان بالا رود. اما متاسفانه یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که طی 2 سال گذشته فعالان این صنعت با آن مواجه هستند، نحوه مرجوع کردن فرش در گمرک است که به صورت قانونی اجازه داده نمی‌شود و بعضا می‌بینیم در برخی موارد این موضوع با رشوه حل می‌شود.
لزوم بازنگری قوانین
به گفته فعالان حوزه فرش دستباف، ساختار سیاست‌گذاری فرش دستباف باید به نحوی تغییر یابد که حمایت‌های دولت از تجار به سمت حمایت از توسعه زنجیره‌های صادرات محور مردم‌نهاد متمرکز باشد. از اینرو بهبود نظام مدیریت و برنامه‌ریزی فرش دستباف امری ضروری به نظر می‌رسد. به عقیده رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران، معافیت مالیاتی اگرچه در حد صفر است، اما نیاز به تسلیم اظهارنامه دارد و این موضوع مشکلات عدیده‌ای برای فعالان فرش کشور ایجاد می‌کند.
رییس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف در ادامه تصریح کرد: زنجیره صادرات و تولید فرش به هم وابسته‌اند و در شرایطی که صادرات این صنعت دچار خلل شده، نمی‌توان انتظار رونق از تولیدات و به‌تبع آن اشتغال‌زایی در کشور را بدون حمایت از صادرات داشت. براین اساس ضرورت تدوین و اجرا برنامه جامع توسعه فرش دستباف بیش از پیش اهمیت می‌یابد که در این راستا، اطلاعات طرح تدوین نظام جامع مدیریت هنر صنعت فرش دستباف ایران باید به‌روزرسانی و استفاده شود.
