طی سال‌های 90 تا 93 امارات نقش کلیدی برای ایران بازی می‌کرد. در زمانی که ایران با تحریم‌های مختلفی دست به گریبان بود و شرایط به سمتی می‌رفت که با بسیاری از کشورها به صورت مستقیم نتوانیم تجارت کنیم، قوانین دوبی شرایطی را فراهم کرده بود که با کمی هزینه بیشتر بتوانیم شاهراه‌های حیاتی اقتصاد را زنده نگه داریم. بسیاری از مبادلات کالایی و مالی از طریق شرکت‌های ایرانیان مقیم امارات صورت می‌گرفت. این تجارت برای امارات نیز پرسود بود اما به مرور سهم این کسب و کار نسبت به تجارت ایران بیشتر و نسبت به تجارت امارات کمتر شد. در حقیقت بزرگ شدن تجارت امارات باعث شد که نیاز آنها به ایران کاهش پیدا کند و از آنجا بود که بنای ناسازگاری با کشورمان آغاز شد. سنگ‌اندازی امارات در بیش از یک دهه اخیر با وجود حجم مناسبات تجاری مطلوب این کشور با ایران، همواره سوالاتی را در حوزه سیاست‌گذاری‌های تجاری ایجاد کرده است که آیا تمرکز مراکز مبادلات ارزی در حد گسترده در امارات کار درستی است و آیا می‌توان از کمند محدویت‌های اعمال شده با کمک امارات خارج شد یا خیر.
تغییرات قوانین علیه ایران
در ماه‌های اخیر مشکلات ایرانیها در امارات بسیار شدیدتر شده است. تغییرات قوانین به شکلی بوده که عملا ایرانیها امکان ادامه فعالیت را از دست داده‌اند. در همین رابطه مسعود دانشمند رییس اتاق ایران و امارات مسدود شدن حساب تجار ایرانی در امارات و بسته شدن حساب ایرانیها در امارات را نتیجه مستقیم دستورالعمل بانک مرکزی این کشور مبنی بر مسدود کردن حساب‌های شرکت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی که با ایران کار می‌کنند، دانست و گفت: نوک پیکان این تصمیم نه تنها فعالان اقتصادی ایرانی بلکه حتی تجاری که از ایران خرید می‌کنند را نشانه گرفته و ضروری است، روش‌های جایگزین مناسب برای ادامه فعالیت تجاری در این شرایط را طراحی و عملیاتی کرد.
دانشمند، امتیاز پیمان دوجانبه پولی را در یک روش کاربردی و مناسب برای ادامه مبادلات تجاری با کشورها بر مبنای ارز محلی آنها دانست و گفت: وقتی با چین، عراق، افغانستان و روسیه بر اساس پیمان پولی دوجانبه کار می‌کنیم در پایان هر سال به صورت شفاف می‌توان حجم مبادلات را محاسبه کرد و این راهکار فرآیند تقاضا برای دلار تجاری را از بازار خارج می‌کند و فشارهایی که اکنون بابت دلار بر اقتصاد کشور وارد می‌شود تا حد زیادی برداشته می‌شود. مسعود دانشمند افزود: در ادامه تنها تقاضای باقیمانده برای دلار در حوزه خدمات خواهد بود که حجم آن کم است و می‌توان آن را مدیریت کرد. وی در ادامه پیشنهاد داد بانک مرکزی از طریق چند بانک تجاری کشور، کارت پرداخت ارزی را برای فعالان اقتصادی طراحی و ایجاد کند تا به این طریق در وهله اول هم تقاضا برای اسکناس را از بازار خارج کند و پیرو صدور این کارت هم نیاز فعالان اقتصادی برای دریافت خدمات خود در خارج از کشور مرتفع شود و هم جریان خروج ارز مسافرتی که به انحای مختلف و برای سودجویی انجام می‌شود را مهار کند.
آیا جانشینی وجود دارد؟
یکی از بحث‌های اساسی این است که حال که امارات امکان ادامه فعالیت ندارد اما می‌توان کشور دیگری را برای شرایط تشدید تحریم‌ها جایگزین کرد؟ در این خصوص دانشمند خاطرنشان کرد: با وجود تمام مشکلاتی که در رابطه با تجارت ایران و امارات وجود دارد، اما حداقل در یک بازه ۴ تا ۵ ساله نمی‌توان تجارت با امارات را نادیده گرفت و سایر کشورها را جایگزین کرد؛ چراکه باید زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را برای این کار فراهم کرد. امارات مجموعا ۱۵درصد کل تجارت ما را تشکیل می‌دهد؛ در حالی که برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس سهم ۱.۵ درصدی دارند بنابراین نمی‌توان یک کشور ۱۵درصدی را با یک کشور نیم درصدی در کوتاه‌مدت، نادیده گرفت.
رییس اتاق مشترک ایران و امارات وظیفه جابه‌جایی مرکز ثقل ارزی از امارات به نقاط دیگر را وظیفه دولت دانست و گفت: جریان مسدود شدن حساب‌های بانکی منحصر به امارات نیست؛ عمان نیز با وجود سابقه مثبت روابط سیاسی و اقتصادی تحت تاثیر فضای تحریمی ایجاد شده علیه ایران، شروع به مسدود کردن حساب تجار ایرانی کرده است و بانک الصحار از مهم‌ترین بانک‌های این کشور از طرق مختلف شروع به بستن حساب ایرانیها کرده است.
وی افزود: قطر، بلغارستان، قبرس و غالب کشورهای دیگر اروپایی نیز شروع به بستن حساب فعالان اقتصادی ایرانی کرده‌اند و این رویه دور از انتظار نبود؛ این دستورالعمل کلی که به نظر می‌رسد ریشه در FATF دارد منجر به آغاز سریال بسته شدن حساب ایرانیها شده است.
مسعود دانشمند بسته شدن حساب‌های ایرانی در امارات را بر بازار ارز داخل کشور بی‌تاثیر ندانست و گفت: محدودیت شدید نقل و انتقال ارزی حساب ایرانیها در امارات، زمینه عرضه ارز را تنگ‌تر کرده و گستره تقاضا را برای ارز افزایش می‌دهد و پیرو بر هم خوردن معادله عرضه و تقاضا، قیمت ارز افزایش پیدا می‌کند. رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات تاکید کرد بارها این مساله مطرح شده که کشور باید از فرآیند تبادل ارز خارجی به این شکل و رویه خود را خلاص کند و با رفتن به سمت بستن پیمان‌های پولی دو جانبه و چند جانبه، عمده تعاملات ارزی خود را پوشش دهد.
وی تصمیم دولت مبنی بر تامین کالا از طریق تهاتر را راهکار مناسبی ندانست و گفت: تامین کالا از طریق تهاتر تصمیم مناسبی برای کشور نیست و نمی‌تواند در بلندمدت جوابگوی نیاز کشور باشد و منجر به ایجاد محدودیت بیشتر در تعاملات تجاری کشور می‌شود و به نوعی کشور را در شرایطی قرار می‌دهد که تحت اجبار و فشار نفت را در مقابل کالای مورد نیاز در اختیار کشور طرف تهاتر قرار دهد.
وی بحران‌های ایجاد شده از این دست را قابل مهار دانست و گفت: مشکل ما در سیاست‌گذاری‌ها عدم خلاقیت در اراده راهکار‌ها و استفاده از روش‌های منسوخ و شکست خورده است.
ماجرای تحریم
تحریم‌های ایران هرچند ظاهر اقتصادی دارند اما مطمئنا ریشه آن سیاسی است. یکی از مهم‌ترین ابزارهای دور زدن تحریم برای ایران استفاده از پتانسیل کشورهایی همچون امارات بود اما به نظر می‌رسد در این مرحله وضعیت به گونه‌یی پیش می‌رود که آنها نیز در صف تحریم‌کنندگان قرار گیرند به ویژه آنکه تغییر قوانین امارات نیز ریشه سیاسی دارد. دانشمند مسائل و برخوردهای امارات با تجار ایرانی را بیشتر مرتبط با مسائل سیاسی دانست و گفت: تعاملات نزدیک امارات و عربستان و این ایده که ایران با عربستان در یمن در حال جنگ است، عکس‌العمل‌های امارات را در حوزه اقتصادی تند و تیز‌تر کرده است و باعث شده در تجارت با ایران سخت بگیرد.
رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات با اشاره به حجم روابط تجاری ایران و امارت در سال ۱۹۸۸ می‌گوید: در این سال حجم واردات امارات ۱۰ میلیارد دلار بود که امروز حجم واردات آنها به ۳۰۰ میلیارد دلار رسیده است؛ ضمن اینکه حجم صادرات امارات با احتساب نفت ۶۰ میلیارد دلار بود که اکنون به ۳۵۰میلیارد دلار رسیده است. بنابراین نیازی به ایرانیها در تجارت ندارند و بسیار راحت روابط گذشته خود با ایران و تجار ایرانی را نادیده می‌گیرند. وی ادامه می‌دهد: حجم تجارت ایران و امارات در سال‌های گذشته ۲۰میلیارد دلار است که نسبت به ۳۰۰میلیارد دلار رقم بسیار کمی است. این در حالی است که این عدد اکنون برای آنها قابل توجه نیست و حاضرند که از آن بگذرند. پس دلیل این برخوردها را اگر اقتصادی بدانیم، نکته اینجاست که وضع اقتصادی امارات اکنون مناسب شده است و آنها راه و رسم تجارت بین‌المللی را از نظر قواعد شناخته‌اند؛ ضمن اینکه این کشور اکنون همراه با عربستان، کاملا در طرف امریکا ایستاده است.
