از ماه‌های اول شروع به کار دولت تدبیر و امید بحث کشت فراسرزمینی به شکل جدی مطرح شد و در نهایت هیات دولت این مصوبه را به تصویب رساند. با این وجود هیچگاه این طرح به صورت جدی اجرایی نشد. به نظر می‌رسد، نگرانی‌هایی که بابت سوءاستفاده از این طرح وجود داشت مانع از اجرایی شدن صحیح این طرح بود و این نگرانی تاکنون ادامه دارد. بعضی از مسوولان کشاورزی این نگرانی را مطرح می‌کنند که این طرح باعث باز شدن دروازه‌های واردات و آسیب جدی به اقتصاد ملی شود اما در عین حال اجرای این طرح با توجه به شرایط آبی کشور یک نیاز جدی است. در چنین شرایطی طبیعی است که یک راه‌حل برون‌رفت باید در دستور کار قرار گیرد. شاید بهترین راه‌حل سپردن اجرای این طرح به تشکل‌های تولیدی همان محصولات کشاورزی باشد.
طرحی که فراگیر نشد
با وجود اینکه ایران کشوری 4 فصل و دارای شرایط اقلیمی مساعد است؛ اما متاسفانه در سال‌های اخیر مشکلاتی همچون خشکسالی و کم آبی بر حوزه کشاورزی ایران سایه انداخته و موجب شده تا مسوولان در پی راهکارهایی مناسب جهت تولید محصولات و تامین نیاز کشور برآیند.
بر این اساس در 21شهریور 92 راهکار کشت فراسرزمینی با هدف تامین پایدار امنیت غذایی توسط هیات وزیران به تصویب رسید.
البته ناگفته نماند که کشت فراسرزمینی برای برخی کشورها که از نظر منابع آب و خاک در مضیقه هستند با هدف ایجاد اشتغال، تولید محصولات کشاورزی با قیمت مناسب و اجاره آب و زمین ارزان در آن سوی مرزها اقدامی پسندیده است؛ اما در صورت رسوخ واردات‌چی‌ها و دست‌های پشت پرده برای افزایش واردات می‌تواند تهدیدی برای امنیت غذایی کشور به شمار رود.
حال به نظر می‌رسد با وجود شرایط اقلیمی و مدیریت ناهمگون حوزه آب و مشکلات جدی در تولید محصولات آب‌بر، مسوولان امر با به کارگیری راهکارهای مناسب افزون بر تامین نیاز کشور از واردات بی‌رویه و مغایر با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی جلوگیری کنند. عنایت‌الله بیابانی، قائم‌مقام خانه کشاورز اشاره به آخرین وضعیت کشت فرامنطقه‌یی اظهار کرد: با توجه به بحران منابع آبی، کشت فراسرزمینی برای محصولات آب بر یک اصل قابل قبول به شمار می‌رود. به گفته وی تولید محصولات آب بر به قیمت نابودی بحران منابع آبی، توجیه اقتصادی ندارد.
بیابانی در پاسخ به این سوال که کشت فراسرزمینی می‌تواند بهانه‌یی برای واردات بی‌رویه محصولات کشاورزی به کشور باشد، گفت: مسوولان امر با نظارت کافی باید از دست‌های پشت پرده کشت فرامنطقه‌یی برای واردات بی‌رویه محصولات جلوگیری کنند و تنها اجاره زمین در خارج از کشور با هدف کنترل مصرف آب‌های زیرزمینی و رفع بحران منابع آبی به کار گرفته شود. این مقام مسوول ادامه داد: سیاست کشت فراسرزمینی برای تامین نیازهای کشور امری مثبت تلقی می‌شود و در غیر این صورت تنها بهانه‌یی برای واردات محصولات مختلف کشاورزی به کشور می‌شود.
وی در پاسخ به سوال دیگر که مسوولان معتقدند که محصولات اساسی نظیر گندم به هر قیمتی باید در داخل تولید شوند، بیان کرد: در شرایط کنونی قیمت هر کیلو گندم داخلی هزار و 250تا هزار و 350تومان بوده درحالی که نرخ گندم خارجی نصف این رقم است از این رو تولید گندم نباید به قیمت نابودی منابع آبی تمام شود چراکه در صورت تحقق این امر و نابودی محیط زیست و خاک امکان تولید هیچ یک از محصولات کشاورزی در داخل وجود ندارد.
قائم مقام خانه کشاورز با اشاره به اینکه کشت فرامنطقه‌یی تهدیدی برای امنیت غذایی کشور محسوب نمی‌شود، اذعان کرد: با توجه به پایین بودن نرخ گندم جهانی نسبت به داخلی و مزیت‌های متعدد کشور در تولید محصولات باغی می‌توان با صادرات محصولات باغی و واردات گندم به تولید پایدار دست یافت.
وی تصریح کرد: با توجه به بحران کنونی منابع آبی، تولید برنج تنها در دو استان شمالی صرفه اقتصادی دارد از این رو سایر استان‌ها به سبب نبود مزیت نسبی باید به سمت و سوی تولید محصولات دیگر روند و در مقابل با توسعه کشت فرامنطقه‌یی در کشورهای بدون محدودیت استفاده از منابع آبی، مابقی نیاز کشور تامین شود.
نظارت بر واردات امری ضروری است
مسعود اسدی، رییس تشکل‌های بخش کشاورزی گفت: با توجه به محدودیت منابع آبی، کشت فرامنطقه‌یی در اصل، کار ناپسندی نیست؛ اما برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی و رسوخ واردات چی‌ها باید نظارت بر واردات صورت گیرد. وی با اشاره به اینکه تولید محصولات آب بر با منابع کنونی آب کشور سازگاری ندارد، افزود: کشت فرامنطقه‌یی در کشورهای دارای آب و زمین ارزان بدون محدودیت می‌تواند مزایای متعددی نظیر اشتغال و تولید پایدار را به همراه داشته باشد.
اسدی در پاسخ به این سوال که آیا کشت فرامنطقه‌یی می‌تواند بهانه‌یی برای توسعه واردات محصولات مختلف کشاورزی به کشور باشد، بیان کرد: در کشت فرامنطقه‌یی الزامی مبنی بر ورود محصولات کشاورزی به کشور وجود ندارد چراکه به لحاظ دارا بودن اصول کشاورزی می‌توان پس از تولید و تامین نیاز کشور اقدام به صادرات کرد.
رییس تشکل‌های بخش کشاورزی ادامه داد: بنابر فرمایش مقام معظم رهبری، تولید محصولاتی نظیر گندم که با امنیت ملی کشور سروکار دارد باید با تکیه بر منابع داخلی تولید شود و تنها محصولات کم اهمیت را می‌توان از خارج از کشور تامین کرد تا بحران منابع آبی مرتفع شود.
وی تصریح کرد: امروزه بخش عمده‌یی از متخصصان کشاورزی نظر بر آن دارند که ایران به سبب مسائل امنیتی هیچگاه نباید متکی به گندم خارج باشد.
سپردن پروژه به تشکل‌های تولیدی
شاید بهترین روش برای اینکه این اطمینان وجود داشته باشد که تولیدکنندگان از این طرح آسیب نمی‌بینند سپردن بحث کشت فراسرزمینی به خودشان باشد. این کار این حسن را دارد که این افراد بحث کشاورزی و تولید را به خوبی می‌شناسند اما این عیب را دارد که آنها تاجر و بازرگان نیستند. با توجه به اینکه قرار نیست از این مسیر واردات صورت گیرد تنها ایجاد هم‌افزایی برای کشاورزان در اجرای این طرح کفایت می‌کند و در این مسیر استفاده از تشکل‌های کشاورزی موجود بهترین راه‌حل برای برون‌رفت از بن‌بستی است که گریبانگیر طرح کشت فراسرزمینی شده است.
