در چند سال گذشته بحث قیمت تمام‌شده باعث شده است که بسیاری از بازارهای کالاهای ایرانی از دست برود. قیمت تمام شده بالای کالاهای ایرانی به‌دلیل شرایط نامساعد کسب و کار، هزینه‌های سنگین تامین سرمایه و در کنار آن عدم تعدیل قیمت‌ها از طریق رشد منطقی قیمت دلار باعث شده است که بسیاری از کالاهای که پیش از این قابلیت صادرات داشته‌اند دیگر دارای چنین پتانسیلی نباشند. اما موضوع این است که در مرحله از دست رفتن این بازارها فکری به حال این مشکل نشد و به همین دلیل گام بعدی یعنی جایگزینی واردات به جای تولید ملی در پیش است.
کالاهایی که صادرکننده بودیم
در بعضی کالاها تا چند سال پیش ما صادرکننده اصلی جهان محسوب می‌شدیم اما امروز شاهد افزایش واردات همان کالاها هستیم. در شرایطی که تولیدکنندگان، فروشندگان و صادرکنندگان فرش به‌طور دایم گلایه‌هایی از وضعیت بازار فرش مطرح می‌کنند، آمارهای رسمی گویای این است که در 6ماه اول امسال فقط حجم واردات در بخش فرش و صنایع دستی رشد ۴۵۰درصدی داشته است. حجم صادرات 6ماهه اول سال جاری در حوزه فرش و صنایع‌دستی بالغ بر ۳۷۰۰ تن بوده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل افتی 13.45 درصدی را نشان می‌دهد با این وجود از منظر ارزش صادرات این بخش 14.9درصد افزایش داشته و بدین‌ترتیب رقمی بالغ بر ۱۷۰میلیون فرش و صنایع دستی به کشورهای مختلف صادر شده است.
طبق آمارها شاید بتوان گفت که واردات فرش و صنایع دستی به ایران در یک‌سال گذشته رشدی شدیدتر از تمام بخش‌ها داشته و بالغ بر ۴۰۵ درصد افزایش یافته است. بدین‌ترتیب واردات این حوزه از نظر وزنی 171.5 درصد افزایش یافته و به ۹۰۰ تن رسیده، از نظر ارزش نیز 3.2 میلیون دلار کالا در این مدت وارد مرزهای کشور شده است.
حرکت به سمت کالاهایی با ارزش افزوده پایین‌تر
به‌دلیل بالا بودن هزینه تمام شده در کالاهای ایرانی امروز ترکیب صادرات به سمتی حرکت می‌کند که کالاهایی که ارزش افزوده پایین‌تری دارند و به همین دلیل هزینه کمتری برای آنها صرف شده است منجر به گسترش صادرات می‌شود. طبق آمارهای ارائه شده در گروه صنعت (شامل صنعت، پتروشیمی و گاز مایع) تا پایان شهریورماه سال جاری 0.01درصد کاهش صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل را شاهد بوده‌ایم و بدین‌ترتیب در این مدت بالغ بر ۳۳۳میلیون و ۷۸۸ هزار تن کالا از کشور صادر شده است البته به استناد همین آمارها حجم صادرات صورت گرفته در این بخش در شهریورماه امسال نسبت به ماه قبل آن ۱۷درصد رشد منفی داشته است.
همچنین در حوزه پتروشیمی در 6 ماهه اول سال جاری بالغ بر ۱۰۴ میلیون و ۶۵۷ هزار تن کالا صادر شده است که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل 1.38درصد افزایش را نشان می‌دهد. در بخش صنعت نیز اگرچه شهریورماه امسال از نظر وزنی صادرات نسبت به ماه قبل آن 19.7درصد کاهش داشته اما به‌طور کلی در 6 ماهه اول امسال حدود ۱۹۳میلیون تن کالا به کشورهای مختلف صادر شده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته 4.31درصد افزایش داشته است.
بیشترین رشد صادرات مربوط به مواد معدنی
اما برخلاف بخش‌های مختلف به نظر می‌رسد در زمینه صادرات مواد معدنی شرایطی به نسبت بهتر از حوزه‌های دیگر حاکم بوده و بر این اساس در بخش محصولات معدنی در نیمه اول سال جاری شاهد افزایش 6.61درصدی حجم صادرات بوده‌ایم و براین اساس در 6 ماهه اول سال جاری رقمی بالغ بر ۱۳۲میلیون تن کالا در این بخش صادر شده است.
از منظر ارزش صادرات نیز کالاهای معدنی نسبت به مدت مشابه سال قبل 58.9درصد افزایش ارزشی را شاهد بوده‌اند و بدین‌ترتیب در این زمینه بالغ بر ۹۲۸میلیون دلار کالا صادر شده است. البته شهریورماه امسال حجم صادرات این بخش نسبت به مردادماه 26.8درصد کاهش داشته است.
اگر چند سال پیش ما صادرکننده محصولاتی مانند سنگ آهن بودیم در شرایط فعلی در حال تبدیل شدن به واردکننده این کالا هستیم. کاهش صادرات برخی محصولات معدنی انتهای راه نیست بلکه در آینده شاهد افزایش واردات همین کالاها هستیم.
نکته جالب اینکه محصولات معدنی به‌طور همزمان افزایش در واردات و صادرات را شاهد بوده‌اند و بر این اساس تا پایان شهریور ماه سال جاری پس از فرش بیشترین میزان افزایش واردات به این بخش مربوط می‌شود. بدین‌ترتیب در این زمینه شاهد افزایش 19.6درصدی حجم و افزایش 62.3درصدی ارزش واردات بوده‌ایم و درنهایت حدود ۱۰۸ میلیون دلار کالا در این بخش وارد کشور شده است.
برهمین اساس در حوزه معدن بالغ بر
۴۰۷ هزار و ۸۰۰تن کالا وارد کشور شده است. با وجود اعداد و ارقام منفی در بخش صادرات در زمینه واردات این وضعیت دستخوش تغییر می‌شود بر این اساس در گروه صنعت (مشتمل بر صنعت، پتروشیمی و گاز مایع) در 6 ماهه اول سال جاری بالغ بر ۹۷ میلیون تن کالا وارد کشور شده که این رقم از نظر وزن 8.8درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل آن رشد داشته است. همچنین در بخش صنعتی در این مدت بالغ بر ۹۳ میلیون تن کالا وارد کشور شده که این رقم از نظر وزنی 8.5درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است.
از نظر ارزش نیز در گروه صنعت 15.8درصد رشد واردات داشته‌ایم و برهمین اساس در 6 ماهه اول سال جاری بیش از ۲۰ میلیارد و ۳۷۴ میلیون دلار کالا وارد کشور شده است. در حوزه‌پتروشیمی نیز 15.4 درصد افزایش وزنی و 24.2درصد افزایش ارزشی افزایش واردات داشته‌و بیش از 638.9میلیون دلار کالای پتروشیمی وارد کشور شده است.
کالاهای با ارزش افزوده بالا در صدر واردات
براساس آمارها ایران که پیش از این بیشتر مواد اولیه و کالاهای واسطه‌یی وارد می‌کرد امروز به سمت واردات کالاهای با ارزش افزوده بالا و مصرفی حرکت می‌کند.
نکته جالب آنکه کالاهای مصرفی بیشترین حجم افزایش واردات را داشته‌اند و در 6 ماهه اول سال جاری کالاهای این بخش از نظر وزنی 52.2درصد و از نظر ارزش 32.6درصد افزایش داشته است. کالاهای واسطه‌یی نیز در 6 ماهه اول سال جاری از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب 8 و 21.5درصد افزایش حجم واردات را داشته‌اند، اما در زمینه کالاهای سرمایه‌یی در شش ماهه اول سال جاری با کاهش واردات مواجه بوده‌ایم که این مساله تا حدی می‌تواند به بسته شدن ثبت سفارش‌های خودرو مربوط شود. براین اساس در این مدت از نظر وزنی
3.7 درصد و از نظر ارزش 8.8 درصد کاهش واردات را شاهد بوده‌ایم.
برنامه‌ریزی‌ها برای مدیریت تجارت چه از سوی دولت و چه از سوی نهادهای بخش خصوصی نمی‌تواند جلوی روند فعلی را بگیرد چراکه ریشه مساله حل نشده است. دولت به روش‌های تعرفه‌یی مانند افزایش تعرفه خودرو روی آورده است و بخش خصوصی موضوع نرخ ارز را مطرح می‌کند اما به نظر می‌رسد تا زمانی که فضای کسب و کار قیمت تمام شده را بالاتر از عرف جهانی نگه دارد وضعیت بهبود نخواهد یافت.
