گروه تشکل‌ها
در جلسه اخیر روسای کمیسیون‌های اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران قرار شد انتخابات میان‌دوره هیات رییسه کمیسیون‌های تخصصی همزمان با برگزاری پنجمین جلسه هیات نمایندگان در سال جاری در 29 مردادماه برگزار شود. در حالی که در اتاق بازرگانی هیات رییسه‌ها برای 4 سال انتخاب می‌شوند اما هیات رییسه کمیسیون‌ها عمری 2ساله دارند که البته برای رای اعتماد به هیات رییسه قبلی منعی وجود ندارد. به همین دلیل با گذشت 2سال از عمر اتاق هشتم شاهد برگزاری انتخابات جدیدی برای کمیسیون‌ها هستیم.
کمیسیون‌ها بخش مهم و کارشناسی اتاق بازرگانی تا دوره گذشته محسوب می‌شدند. در دوره‌های قبل همیشه شاهد این نکته بودیم که روسای کمیسیون‌ها دقیقا به اندازه هیات رییسه اتاق بازرگانی در مجامع حضور داشتند و با تکیه بر تخصصی بودن کمیسیون در زمینه‌های مختلف نظرات کارشناسی ارائه می‌دادند. اما در این دوره حضور کمیسیون‌ها بسیار کمرنگ بود و عملا نقش چندانی به کمیسیون‌ها داده نشد. بخشی از این موضوع به موضع‌گیری ابتدای دوره هیات رییسه معطوف بود اما به مرور به ویژه با تغییر رییس این وضعیت عوض شد. اما هنوز هم کمیسیون‌های اتاق ایران دارای اثرگذاری چندانی نیستند و به نظر می‌رسد باید تغییراتی اساسی در ادامه راه این کمیسیون‌ها برای ارتقا فعالیت آنها صورت گیرد.
دعوای ابتدای دوره کمیسیون‌ها
در ابتدای دوره هشتم بحث‌های زیادی از سوی هیات رییسه در زمینه نوع فعالیت کمیسیون‌ها مطرح شد که بعضی از اعضا آن را به نوعی ابتر کردن کمیسیون‌ها نامیدند. چند روزی از انتخابات روسای کمیسیون‌ها گذشته بود که در جلسه‌یی بخشنامه‌یی با عنوان چارچوب ارزیابی عملکرد کمیسیون‌ها در دوره هشتم منتشر شد. ظاهر ماجرا خبر از ضابطه‌مند شدن کمیسیون‌ها و تبیین رویکردها می‌داد. از کمیسیون‌ها خواسته شده بود که نقشه راه کمیسیون، ساز و کار اجرایی و خروجی هر کمیسیون را مشخص کنند. اما مساله اصلی طراحی یک الگو برای ارزیابی عملکرد کمیسیون‌ها بود.
در حقیقت به نام ارزیابی کمیسیون‌ها از پیش یک گردش کار و فرآیند اداری مشخص برای کمیسیون‌ها در نظر گرفته شده بود. همچنین نحوه تهیه گزارش‌های کارشناسی و برگزاری نشست‌ها دقیقا در این آیین‌نامه مشخص شده بود. در واقع پیش از آنکه کمیسیون شکل بگیرد اتاق از طریق دبیرخانه کمیسیون‌ها اقدام به انتشار نحوه عمکرد کمیسیون‌ها کرده بود. این موضوع وقتی به چالش بدل شد که اتاق اعلام کرد که دبیرکمیسیون‌ها توسط خود اتاق و از میان کارمندان رسمی اتاق انتخاب خواهد شد. همچنین از ارائه دبیر تمام وقت به انتخاب هیات رییسه کمیسیون جلوگیری به عمل آمد و قرار شد هر 2 کمیسیون یک دبیر و آن هم به انتخاب اتاق داشته باشد.
همین موضوع شروعی برای کاهش مشارکت کمیسیون‌ها در فعالیت‌های اتاق بازرگانی بود. اما بخش اصلی پروژه محدود شدن کمیسیون‌ها توسط پدرام سلطانی نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران در دستورالعملی که در تاریخ 26 مهر 1394 ارائه داد آغاز شد.
این دستورالعمل در ابتدا به نظر می‌رسید یک مجموعه از رهنمودهای مناسب برای بهبود کار کمیسیون‌ها باشد اما در عمل بخش‌هایی از آن باعث انزوای هرچه بیشتر کمیسیون‌ها شد.
براساس چارچوبی که هیات رییسه اتاق ایران در نظر گرفته بود تمام کارهای کمیسیون باید به هیات رییسه جهت بررسی، اصلاح و تصویب منتقل می‌شد. همچنین هیات رییسه سازمان‌های متناظر با هر کمیسیون را مشخص کرد تا کمیسیون‌ها نتوانند خارج از آن چارچوب با نهادهای مختلف ارتباطی داشته باشند.
براساس این دستور کار اولا موضع رییس کمیسیون از موضع اتاق و مواضع شخصی جدا می‌شد و رییس حق نداشت به عنوان نظر اتاق بحثی را مطرح کند. دوم اینکه در مکاتبات با خارج اتاق اجازه استفاده از سربرگ به کمیسیون‌ها داده نمی‌شد.
با این بحث رییس کمیسیون حتی نمی‌توانست با سازمان‌های مربوطه بدون اجازه هیات رییسه اتاق بازرگانی نامه‌نگاری کند. در نهایت هرگونه ارتباط با خارج از اتاق بازرگانی با عنوان رییس کمیسیون و مصاحبه با عنوان رییس کمیسیون از کمیسیون‌ها گرفته شد. در حقیقت طرح هیات رییسه این بود که هر بخش از عملکرد کمیسیون‌ها به جای رسانه‌یی شدن یا انتقال به مسوولان به هیات رییسه ارائه شود و رییس در صورت صلاح دید آن را با مسوولان در میان بگذارد. این موضوع هرچند با واکنش شدید روسای کمیسیون‌ها روبه‌رو شد اما حقیقت این بود که ابزارهای مالی و مدیریتی در اختیار هیات رییسه است و تا حد زیادی اجرایی شد و شاهد شکل‌گیری کمیسیون‌ها به صورت کاملا ساکت و بدون اثرگذاری دوره‌های قبل هستیم.
تغییر در شرایط کمیسیون‌ها
پس از تغییراتی که در هیات رییسه رخ داد عملا وضعیت کمیسیون‌ها عوض شد و تا حدی اختیار عمل به کمیسیون‌ها اعطا شد. اما مشکل این بود که ساختار اولیه‌یی که برای کمیسیون‌ها در نظر گرفته شده بود خود دارای مشکلات زیادی بود و عملا با وجود آنکه رییس جدید اتاق علاقه به تقویت کمیسیون‌ها داشت اما در ساختار اتاق امکان تغییر در شرایط وجود نداشت. به نظر می‌رسد حال که بیش از 40روز به انتخابات روسای جدید کمیسیون‌ها باقی مانده است امکان تغییر در شرایط کمیسیون‌ها کاملا فراهم باشد.
شافعی به عنوان رییس اتاق علاقه زیادی دارد که امور مختلف را به کمیسیون‌ها ارجاع دهد اما نخستین بحث در این رابطه این است که شیوه‌نامه اداره جلسات کمیسیون‌های تخصصی اتاق نهایی شود. تا زمانی که وضعیت اداره و جایگاه کمیسیون‌ها در اتاق بازرگانی روشن نباشد عملا نمی‌توان انتظار هیچ گونه تغییری در وضعیت کمیسیون‌ها را داشت. بحث‌هایی مانند مشارکت کمیسیون‌ها، تفویض اختیار و توزیع قدرت مسائل درستی است اما همه این مسائل باید در چارچوب یک اساسنامه روشن نوشته شود.
نیاز به مرکز پژوهش‌ها
در مجلس شورای اسلامی کمیسیون‌ها موفق عمل می‌کنند چرا که یک نهاد علمی قوی مانند مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به آنها جهت می‌دهد. در اتاق بازرگانی جای یک مرکز تحقیقاتی قوی خالی است.
مرکز پژوهش‌های فعلی اتاق عملا نمی‌تواند خوراک لازم را به کمیسیون‌ها بدهد به‌همین دلیل نیاز به تغییر در ساختار پژوهشی اتاق بازرگانی کاملا احساس می‌شود.
مرکز پژوهش‌های اتاق می‌تواند با نگاه علمی، چالش‌ها را بررسی و راهکارهای پیشنهادی را مطرح و پیگیری کند. کمیسیون‌ها به دلیل آشنایی با آنچه در بازار و در عمل اتفاق می‌افتد، تنها مرجعی هستند که می‌توانند ضمن بررسی مساله، راه‌حل عملیاتی ارائه دهند. در حقیقت این مزیت، نقطه تمایز دولت و بخش خصوصی است. اما این موضوع نیاز به یک پشتوانه قوی علمی دارد.
همچنین در درون کمیسیون‌ها نیز باید ساختار جلسات و نحوه ارائه راهکار تغییر کند. کمیسیون‌ها باید برخلاف اتاق که تلاش دارد با عالی‌ترین رده مسوولان جلسه می‌گذارد با رده‌های میانی و اجرایی در ارتباط باشد تا از طریق آنها بتواند مسائل اجرایی را تحت تاثیر قرار دهد.
کارنامه کمیسیون‌های دوره هشتم
در مجموع کارنامه کمیسیون‌های اتاق بازرگانی در دوره هشتم چندان کارنامه قوی محسوب نمی‌شود اما مساله این است که هیات رییسه فعلی بسیاری از کمیسیون‌ها در میان اعضای هیات نمایندگان دوره هشتم جزو کارآزموده‌ترین اعضا هستند. کارنامه نه‌چندان درخشان کمیسیون‌ها در دوره هشتم را باید به پای ارتباط اشتباه میان کمیسیون‌ها و هیات رییسه و همچنین نداشتن فضا و ابتکار عمل کمیسیون‌ها دانست.
یک ماه دیگر با برگزاری انتخابات عملا تغییر چندانی در کمیسیون‌ها اتفاق نخواهد افتاد مگر آنکه وضعیت کمیسیون‌ها از پایه تغییر کند. با این وجود این خطر کاملا احساس می‌شود که به جای تغییر در ساختار کمیسیون‌ها برای تقویت آنها شاهد شروع درگیری‌ها برای انتخابات دوره نهم از هم‌اکنون باشیم.
هرچند 2 سال به انتخابات باقی مانده است اما به نظر می‌رسد انتخابات دوره نهم خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شود آغاز خواهد شد و فضای انتخاباتی در آینده نه چندان دور بر کمیسیون‌ها نیز سایه خواهد افکند. این نگرانی از سوی مدعیان هیات رییسه دوره نهم کاملا احساس می‌شود که به روسای بعضی از کمیسیون‌ها بی‌اعتماد هستند.
در حال حاضر چهره‌های شاخصی ریاست کمیسیون‌ها را بر عهده دارد و بعضی از آنها از منتقدین وضع موجود و شرایط اتاق در دوره هشتم محسوب می‌شوند. با توجه به اینکه بعضی از چهره‌های هیات رییسه خود از ریاست کمیسیون به عضویت هیات رییسه راه یافته‌اند به نظر می‌رسد این نگرانی وجود دارد که پر و بال دادن به کمیسیون‌ها باعث تضعیف هیات رییسه و صحبت از عملکرد ضعیف در مدیریت اتاق در دوره هشتم شود. اگر اتاق بتواند ساختار خود را کمیسیون محور و به تبع آن علم محور کند و در ادامه راه به کمیسیون‌ها اعتماد بیشتری کند، طبیعتا در ادامه راه اتاق هشتم دارای کارنامه‌یی بهتر خواهد بود.
