دوسالی از واگذاری سهام صندوق‌های دولتی یا همان ETFها می‌گذرد. پس از استقبال بسیاری از سرمایه‌‌‌‌‌گذاران از اولین صندوق یا همان دارایکم بود که دولت به فکر استفاده از این استقبال افتاد و گمان می‌کرد که عرضه دومین صندوق یا همان پالایشی‌یکم هم، تجربه‌‌‌‌‌ای مشابه دارایکم را رقم می‌زند؛ حدسی که به دلیل اختلافات وزارتخانه‌های دولت دوازدهم نه‌تنها به واقعیت تبدیل نشد، بلکه ریزش بازار سهام را به‌دنبال داشت و سرمایه بسیاری از مردم را از میان برد.
۱۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹ بود که پذیرهنویسی اولین صندوق قابل‌معامله دولتی یا همان دارایکم، با تخفیفی ۲۰درصدی و سقف خرید دو‌میلیون‌تومانی انجام شد؛ این صندوق که متشکل از سهام بانک‌های ملت، صادرات و تجارت و همچنین سهام دو شرکت بیمه اتکایی امین و البرز بود، ۷ تیرماه همان سال‌در قیمت ۲۱هزار تومان بازگشایی شد و به دلیل استقبال بسیاری از سهامداران و خریداران، هر واحد این صندوق که ۱۰هزار‌تومان بود، به ۲۳هزار‌تومان در همان روز هم رسید! اما افزایش ارزش این صندوق به همینجا محدود نشد و اواسط تیرماه، قیمت دارایکم به بالاترین حد خود رسید و برخی از سرمایه‌‌‌‌‌گذاران، سهام خود را در قیمت ۳۴هزار‌تومان هم فروختند. بنابر اعلام وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز بیش از سه‌میلیون و ۴۸۱هزار نفر با سرمایه‌گذاری پنج‌هزار و ۸۸۶میلیارد‌تومانی در پذیرهنویسی واحدهای دارا یکم مشارکت کردند. پس از دارایکم، نوبت به پذیرهنویسی دومین صندوق قابل‌معامله دولتی رسید؛ پذیرهنویسی صندوق پالایشی‌یکم که از باقیمانده سهام دولت در چهار پالایشگاه تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس تشکیل شده است، ۵ شهریورماه۱۳۹۹ شروع شد و هر شخص حقیقی می‌توانست با استفاده از کد ملی خود تا سقف پنج‌میلیون‌تومان از واحدهای این صندوق را با تخفیف ۲۰درصدی خریداری کند و محدودیت سنی برای خریداران وجود نداشت، با این حال اشخاصی که در پذیرهنویسی واحدهای صندوق دارایکم شرکت کرده بودند، امکان خرید تنها سه‌میلیون‌تومان از واحدهای این صندوق را داشتند. این پذیرهنویسی، ۳۰ شهریورماه به پایان رسید.
بازدهی کم صندوق‌های قابل‌معامله دولتی و زیانی که به‌تبع این موضوع به سهامداران تحمیل می‌شد، سازمان بورس و اوراق‌بهادار را مجبور کرد تا راهکاری برای تغییر وضعیت صندوق‌های ETF دولتی اتخاذ کند؛ در نتیجه، ۳۱ فروردین‌ماه سال جاری بود که مجید عشقی، رییس سازمان بورس و اوراق‌بهادار، سه راهکار برای بهبود شرایط این صندوق‌ها ارایه کرد تا با اجرای آنها، قیمت این صندوق‌ها به ارزش ذاتی خود نزدیک شوند.
بنابر این پیشنهادات سه‌‌‌‌‌گانه، اشخاص غیردولتی سهامدار این صندوق‌ها باید بتوانند در صندوق‌ها اعمال رای کنند. پیش از این، تنها دولت امکان تاثیرگذاری مستقیم در مجمع صندوق‌ها را داشت و سایر سرمایه‌‌‌‌‌گذاران حقیقی و حقوقی امکان مشارکت در تصمیم‌گیری این صندوق‌ها را نداشتند؛ بنابر پیشنهاد دوم، این ETFها به صندوق‌های فعال و بخشی تبدیل شوند. به این معنی که صندوق‌ها می‌توانند ترکیب سبد سهام را تغییر داده و بازارگردان نیز داشته باشند؛ این در حالی است که پیش از این در سبد سهام صندوق پالایشی‌یکم تنها چهار‌نماد «شتران»، «شپنا»، «شبندر» و «شبریز» و در سبد سهام صندوق دارایکم، نمادهای «وبملت»، «وبصادر»، «وتجارت»، «اتکام» و «البرز» وجود داشت و با مدیریت غیرفعال (عدم‌امکان تغییر در تعداد سهام موجود و خرید و فروش‌نماد جدید) اداره می‌شد؛ سومین پیشنهاد، امکان فروش واحدهای ممتاز این صندوق‌ها در یک مزایده و واگذاری آن به بخش‌خصوصی برای جذب نقدینگی بیشتر است. این پیشنهاد هم در راستای پیشنهاد اول بوده و امکان فروش واحدهای ممتاز را به‌منظور جذب منابع جدید و به‌کارگیری در اداره صندوق به‌منظور افزایش قدرت مانور سرمایه‌گذاری مطرح کرده است.
مصوبه دولت
در مورد صندوق پالایش یکم و دارایکم
صندوق دارایکم که مرکب از باقیمانده سهام دولت در سه بانک ملت، تجارت و صادرات و همچنین بیمه اتکایی ایرانیان و بیمه البرز بود، در سال 99 با قیمت هر واحد 10 هزار تومان به مردم ارایه شد.
همچنین صندوق پالایش یکم که مرکب از باقیمانده سهام دولت در 4 پالایشگاه تهران، تبریز، اصفهان و بندرعباس بود، در سال 99 به قیمت هر واحد 10 هزار تومان به مردم فروخته شد، اما بعد از آن با ریزش بازار در حال حاضر ارزش هر واحد سرمایه‌گذاری پالایش یکم حدود 7647 تومان و دارایکم 1076 تومان معامله می‌شود، یعنی دارندگان این واحدها بعد از دو سال و نیم در پالایش یکم از اصل سرمایه 24 درصد زیان دیده‌اند و در دارایکم هم فقط 0.7 درصد رشد داشته‌اند.در این زمینه یک مقام دولتی در مورد برنامه دولت برای جبران زیان دارندگان دارایکم و پالایش‌یکم به فارس گفت: پیشنهادی از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار به دولت ارایه شد که تا با انجام اصلاحاتی ارزش فعلی این صندوق‌ها با ارزش ذاتی آن اصطلاحا NAV برابر شود و این امر مستلزم هیات دولت است.
این مقام دولتی ادامه داد: پیشنهاد سازمان بورس ابتدا در کمیسیون اقتصادی دولت به تصویب رسید، بعد از آن در صحن هیات دولت هم تصویب شد، در حال حاضر باید معاونت حقوق رییس‌جمهور موافقت خود را با این مصوبه اعلام کند که اگر این اعلام صورت گیرد سازمان بورس اصلاحاتی در مورد صندوق دارایکم و پالایش یکم انجام می‌دهد که ارزش ذاتی و فعلی این صندوق‌ها یکی شود. وی این را هم گفت: در سال 99 که صندوق دارایکم و پالایش‌یکم تشکیل شد هم بر اساس مصوبه دولت بود.
