از دولت نهم طرحی تحت عنوان سهام عدالت اجرایی شد که بنا داشت اقشار کم درآمد جامعه را در سهامداری شرکت‌های دولتی شریک کند و سهام شرکت‌هایی را به دهک‌های پایین‌تر جامعه واگذار کند که به نوعی سرمایه‌گذاری برای این اقشار به حساب بیاید. این طرح شامل سهام حدود 50 شرکت دولتی مشمول اصل 44 قانون اساسی، که خصوصی‌سازی برخی فعالیت‌های اقتصادی را مجاز میداند، می‌شود. افرادی که سهام عدالت به آنها تعلق گرفته جزو سهامداران شرکت‌های بورسی و فرابورس در نظر گرفته می‌شوند. هرچند لازم به ذکر است که فقط 70 درصد این شرکت‌ها در بورس حضور دارند و سهام‌شان قابل معامله در بورس است
در پاسخ به این سوال که سهام عدالت به چه کسانی تعلق می‌گیرد باید گفت که تاکنون تقریباً بیش از 49 میلیون نفر در سامانه سهام عدالت به عنوان مشمولان سهام عدالت شناخته شده‌اند که در 18 مرحله شناسایی شده‌اند. همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد مشمولان سهام عدالت اغلب افراد کم درآمد جامعه هستند که در گروه‌های زیر دسته‌بندی می‌شوند:
مددجویان کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی که در رده اول افرادی قرار می‌گیرند که مشمول سهام عدالت هستند. این گروه سهام بیشتری نسبت به سایر گروه‌ها دریافت کرده و به عنوان گروه‌های تخفیف‌دار شناخته می‌شوند.روستاییان و عشایر، زنان سرپرست خانوار، گروه‌های کم‌جمعیت مانند خبرنگاران و خادمان مسجد، کارگران فصلی ساختمانی و کارمندان و بازنشستگان دولتی.
روش مستقیم و غیر مستقیم در آزادسازی سهام عدالت
مدیریت سهام عدالت شامل دو روش مستقیم و غیرمستقیم می‌شود که به ترتیب به شرح زیر می‌باشد:
1ـ در روش مستقیم آزادسازی سهام عدالت و سهامداری، مالکیت و مدیریت سهام عدالت بدون هیچ‌گونه واسطه به خود فرد سهامدار منتقل می‌شود.
یعنی در این روش مستقیم، مسوولیت مدیریت، حفظ و نگهداری از سهام بر عهده خود سهامدار است
در این روش مانند هر شخص عادی دیگری که در بورس فعالیت می‌کند باید در سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) احراز هویت و ثبت نام کنید و شخصاً به فروش سهام خود بپردازید.2ـ در صورت انتخاب روش غیرمستقیم برای آزادسازی سهام عدالت، مالکیت و مدیریت این سهام به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی واگذار خواهد شد.در این روش، شرکت‌های سرمایه‌گذاری هر استان، مسوولیت مدیریت سهام شما را دارند و شما فقط سود ماهیانه از سهامی که تحت مدیریت آنها قرار دارد را دریافت می‌کنیددر این صورت فرد نمی‌تواند شخصاً سهم‌های موجود در بسته سهام عدالت را به فروش برساند.لازم به ذکر است ارزش سهام عدالتی که به حدود 50 میلیون ایرانی واگذاری شده است حدود 1000 هزار میلیارد تومان است که تقریباً 500 هزار میلیارد تومان به روش مستقیم و 500 هزار میلیارد تومان آن به روش غیر مستقیم توسط افراد تحت مدیریت قرار گرفته است. همچنین بسته به میزان جمعیتی که هر استان دارد ارزش پُرتفُوی که در اختیار آنها است از 10 تا 50 هزار میلیارد تومان است.
ابهامات پیرامون سهام عدالت روزبه‌روز بیشتر می‌شود
در هر دو روش مستقیم و غیرمستقیم ابهاماتی وجود دارد که هنوز رفع نشده است. چه افرادی که روش مستقیم و چه افرادی که روش غیر مستقیم را انتخاب کرده‌اند با چالش‌های مختلفی روبرو هستند. افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده بودند، فقط یک بار آن هم در اردیبهشت‌ماه سال 1399 می‌توانستند سهام خود را بفروشند و پس از آن تاکنون اجازه فروش سهام داده نشده است.اما وضعیت برای کسانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند کمی پیچیده‌تر هم شده است. چرا که این افراد که مدیریت سهام عدالت آنها در اختیار شرکت‌های استانی است در بسیاری از نمادهای این شرکت‌ها، با توقف نماد روبرو هستند و عملاً مشخص نیست سهام افراد در چه وضعیتی است و صرفاً این افراد باید به سودی که برای آنها ریخته می‌شود راضی باشند و اختیار هیچ دخل و تصرفی را در وضعیت سهام خود ندارند. ابهام قضیه وقتی جدی می‌شود که در ساز و کار این شرکت‌های استانی ورود کنیم؛ سوالاتی از قبیل اینکه هیات‌مدیره این شرکت‌ها به چه صورت تعیین می‌شوند؟ حقوق اعضای هیات‌مدیره شرکت‌های استانی از کدام محل واریز می‌شود؟ آیا حقوق این افراد از مانده سود سهام عدالت افرادی که سهام خود را دریافت نکرده‌اند پرداخت می‌شود؟ اساساً وضعیت نمادهای سهام شرکت‌های استانی به چه صورت است؟
وضعیت سهام عدالت چه می‌شود؟
«پیمان حدادی» مشاور رییس سازمان بورس و اوراق بهادار در مصاحبه‌ای با تسنیم در پاسخ به برخی از سوالات و ابهامات مطرح شده پیرامون سهام عدالت گفت: آزادسازی سهام عدالت انجام شده است و در بلاتکلیفی نیست، اما با توجه به شرایط بازار، فعلاً امکان خرید و فروش برای سهامداران روش مستقیم وجود ندارد، البته روش‌هایی در دست بررسی هست که سهامداران روش مستقیم به چه شکلی می‌توانند سهام خود را بفروشند؛ اما هنوز به تصمیم نهایی نرسیده است و زمانی که به راه‌حل مشخصی برسیم آن را اطلاع‌رسانی می‌کنیم
وی در خصوص سهامداران روش غیر مستقیم نیز افزود: سهامداران شرکت‌های سهام استانی (روش غیرمستقیم)، با توجه به اینکه مجامع مالی این شرکت‌ها در دو سال گذشته برگزار نشده و صورت‌های مالی در این دو سال به تصویب مجمع سهامداران نرسیده است و همچنین مدیرانی که در این شرکت‌ها هستند، قبل از آزادسازی سهام عدالت (قبل از اردیبهشت‌ماه سال 1399) انتخاب شده‌اند و نیاز است که مجمع در خصوص انتخاب اعضای هیات‌مدیره هم برگزار شود، لازم به ذکر است که با تصویب شورای عالی بورس، نمادهای شرکت‌های استانی در اسفندماه سال 99 متوقف شده‌اند و این نمادها بعد از برگزاری مجامع مربوط به انتخاب هیات‌مدیره بازگشایی خواهند شد.
حدادی اضافه کرد: البته برای سهامداران سهام شرکت‌های استانی یا همان افرادی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند به احتمال زیاد در آینده محدودیت‌هایی برای فروش سهام‌شان اِعمال خواهد شد.همچنین حدادی درباره تاریخ برگزاری مجامع شرکت‌های استانی گفت: بر اساس مصوبات شورای عالی بورس، مقدمات برگزاری این شرکت‌ها در حال انجام است و به نظر می‌رسد تا یک ماه آینده مجامع این شرکت‌ها برگزار می‌شوند. لازم به ذکر است بخشی از سهام عدالت که شامل شرکت‌های بورسی و فرابورسی نیست (حدود 13 شرکت)، بنا بر این است که سهام این شرکت‌ها به یک هلدینگ، تحت عنوان «هلدینگ ایرانیان» اختصاص داده شود که این هلدینگ توسط سازمان خصوصی‌سازی تأسیس شده است و در مراحل ثبت است و سهام آن به 9 میلیون نفری که هم روش مستقیم و هم روش غیر مستقیم را انتخاب کرده‌اند اختصاص داده خواهد شد.
توزیع سود سهام عدالت ۲ یا ۳ بار در سال می‌شود
کبر حیدری سخنگوی کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت با بیان اینکه در حین تخصیص سهام شرکت سرمایه‌پذیر به سبد سهام عدالت در سال 13٨5 تلاش شد ارزنده‌ترین سهام‌ها به سبد مردم تخصیص داده شود، گفت: سودآوری یکی از مهم‌ترین دلایل ارزنده بودن این سهام‌ها است و در این مدت نیز ثابت شده است در تخصیص سود و هم در پایداری ارزش، شرکت‌های حاضر در سبد سهام عدالت پیشرو بودند.وی اشاره کرد: سال گذشته نزدیک دو هزار میلیارد تومان سود سهام عدالت فقط شرکت‌های بورسی بود. امسال باتوجه‌به مجامعی که در حال برگزاری است، برآوردها نشان می‌دهد سودآوری شرکت‌های سبد سهام عدالت افزایش قابل‌توجه پیدا کرده است.
سخنگوی کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت با بیان این موضوع که در راستای اجرای ابلاغیه مقام معظم رهبری و تشویق مردم به ماندگاری در سهام عدالت گام بر می‌داریم، تصریح کرد: در این راستا سیاست دولت شناسایی حداکثر سود و تخصیص آن است تا مردم را به ماندگاری و استفاده از عواید این دارایی در بلندمدت کنیم.وی درباره زمان اجرایی‌شدن دوبرابر شدن سود سهام عدالت اظهار کرد: جریان برگزاری مجامع شرکت‌های بورسی، بسته به پایان سال مالی تا اواسط سال طول می‌کشد. در این راستا شاهد هستیم سود سهام عدالت در سال‌های اخیر در اسفندماه برگزار شده است اما تلاش داریم بازه زمانی توزیع سود را در سال دو یا سه بار کنیم تا حجم مراجعات مردم کاهش پیدا کند و هم اگر مردم نیازهای اضطراری مالی دارند از آن استفاده کنند.حیدری در خصوص آزادسازی سودها بیان کرد: یکی از معضلاتی که در سال‌های قبل با آن مواجه بودیم کم‌کاری دولت‌ها در امر فرهنگ‌سازی در بین سهامداران به‌ویژه سهامداران عدالت بود. آزادسازی سهام عدالت بعد از ابلاغیه سال 1399 رهبر معظم انقلاب محقق و انجام شده است اما آنچه بعضاً به عنوان آزادسازی برداشت می‌شود، در حقیقت معاملاتی شدن سهام عدالت است که این امر نه در سیاست‌های کلان برنامه‌ریزان و نه در بین کارشناسان بازار سرمایه به‌ویژه در شرایط ریزشی بازار توصیه نمی‌شود.
سخنگوی کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت افزود: سیاست و تلاش دولت این است که مردم را به ماندگاری و حفظ سهام تشویق کند اما درعین‌حال این حق برای کسانی که در اضطرار هستند وجود دارد که بتوانند سهام خود را نقد کنند و باید در این مورد جمع‌بندی صورت بگیرد. آیین‌نامه آزادسازی سهام عدالت به دلیل اشکالاتی که در مغایرت با قانون اصل 44 و تجارت داشت در شورای عالی بورس در دست اصلاح است و بعد از اصلاح، ابزارهایی برای تأمین نقدینگی از سهام عدالت پیش‌بینی خواهد شد.
