بانک مرکزی در راستای اجرای سیاست‌های پولی می‌تواند به صورت مستقیم از قدرت تنظیم‌کنندگی خود استفاده کند یا به‌طور غیرمستقیم از اثرگذاری بر شرایط بازار پول به عنوان انتشاردهنده پول بهره ببرد. بر همین اساس، دو نوع ابزار سیاست پولی قابل تفکیک است: اول، ابزارهای مستقیم سیاست پولی (عدم اتکا بر شرایط بازار)، همانند کنترل نرخ‌های سود بانکی و سقف اعتباری و دوم، ابزارهای غیرمستقیم سیاست پولی (مبتنی بر شرایط بازار)، همانند نسبت سپرده قانونی، اوراق مشارکت بانک مرکزی، سپرده ویژه بانک‌ها نزد بانک مرکزی.
انتشار و عرضه اوراق از سوی بانک مرکزی از جمله ابزارهای سیاست انقباضی و اجرای عملیات بازار باز است؛ به‌گونه‌ای که با عرضه این اوراق از حجم نقدینگی در سطح جامعه کاسته شده و وجوه این اوراق نزد بانک مرکزی تجمیع می‌شود. در بخش پایه پولی نیز انتشار این اوراق، افزایش بدهی‌های بانک مرکزی و کاهش پایه پولی را دربر دارد.
بنابراین، در مجموع انتشار اوراق موجبات کاهش رشد نقدینگی را فراهم می‌سازد و در حقیقت، سیاست‌گذار پولی را قادر می‌کند تا در مواقع لزوم از طریق کنترل نقدینگی، نرخ تورم را مهار کند. در بازارهای مالی، اوراق بدهی نوعی وثیقه بدهی است که ناشر ذی‌صلاح آن، متعهد به پرداخت اصل و بهره یا کوپن اوراق قرضه به دارنده آن است.
ناشر متعهد می‌شود در فواصل معین زمانی، بهره اوراق و در سررسید، اصل پول اوراق قرضه را پرداخت کند. اوراق قرضه برای قرض‌گیرنده (ناشر) این امکان را فراهم می‌کند تا از منابع خارجی با سررسید طولانی تامین‌مالی شوند و در زمانی که ناشر دولت باشد می‌تواند مخارج جاری خود را از این طریق تامین کند.
چندی پیش، رییس کل بانک مرکزی در مراسم افتتاحیه بیست و نهمین همایش سیاست‌های پولی و بانکی، از انتشار اوراق ارزی جدید در روزهای آینده خبر داد و گفت: «اوراق ارزی به عنوان نوآوری جدید منتشر خواهد شد. بازپرداخت اصل و سود اوراق ارزی به شکل ارز خواهد بود و به این ترتیب اشخاص حقیقی و حقوقی و گروه‌های مختلفی که دارای ارزهای راکد هستند، می‌توانند نسبت به خرید اوراق اقدام کنند. سود و اصل این اوراق به صورت ارزی خواهد بود و ناشرانی که دارای درآمد ارزی هستند می‌توانند نسبت به انتشار اوراق اقدام کنند.»
حال، انتشار دوباره اوراق ارزی این‌بار با تعهد بازگشت اصل و سود به صوت ارز، موافقت و مخالفت‌های بسیاری را از سوی فعالان و کارشناسان بازار سرمایه دربر داشته است.
این در حالی است که به باور بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه، سهامداران با توجه به احتمال ریسکهای مختلف در بازار سرمایه، به خرید اوراق بدهی روی می‌آورند، غافل از اینکه این اوراق در حقیقت یک سود ثابت و خطی می‌دهند.
در حالی که بازار سرمایه در روند بلندمدتی که تا به حال داشته همیشه بیشترین سوددهی را نسبت به سایر بازارهای موازی، نصیب سهامداران خود کرده است.
همچنین، بازار بدهی و بازار سهام هر دو ابزار مالی محسوب می‌شوند که رقیب یکدیگر محسوب نمی‌شوند؛ «تنظیم نرخ سود» نکته کلیدی در میان این دو بازار است و تنظیم‌گری نرخ سود در دست بانک مرکزی است. خواسته بازار سرمایه از بانک مرکزی این است که عملیات بازار باز را به نحوی در بازار اوراق بدهی اجرا کند تا نرخ سود اوراق سبب کاهش جذابیت نرخ‌ها در بازار سهام نشود.
به بیانی دیگر، اگر بانک مرکزی سیاست انبساطی را در پیش گیرد و تامین مالی را در بخش عمومی، بخش خصوصی و شهرداری‌ها تسهیل کند، طبیعتا به سمت کاهش نرخ بهره خواهیم رفت و در همین راستا نرخ سود اوراق و نرخ سود سپرده‌ها نیز کاهش یافته و در نهایت باعث کاهش نرخ سود انتظاری در همه بازارها می‌شود.
با کاهش نرخ سود مورد انتظار، بازار برخی دارایی‌ها همچون مسکن و خودرو و ارز به ثبات رسیده و برخی بازارها مثل بازار سهام با رشد مواجه خواهند شد. البته این نگاه، نگاهی حذفی نیست، زیرا بازار بدهی و بازار سهام باید در کنار هم رشد و با هم توسعه پیدا کنند.
در نهایت اینکه، این دو بازار رقیب یکدیگر نیستند و رقابت‌اندازی میان بازار پول و بازار سرمایه، می‌تواند اقتصاد را زمین بزند. این در حالی است که همراهی و همکاری این دو بازار اصلی در تامین مالی صنایع مختلف، می‌تواند منجر به رشد اقتصادی کشور و بهره‌مندی این نظام در کشور شود.
توجه به بخش ارزی در بورس
حمیدرضا جیهانی، کارشناس بازارهای مالی با اشاره به اقدام اخیر بانک مرکزی در ارتباط با انتشار اوراق ارزی گفت: این اقدام بانک مرکزی که همان بهره‌گیری از سرمایه‌های دپو و راکد ارزی کشور در قالب طرح‌های توسعه ارزی است، برای اقدام ملی کشور مفید و قابل تمجید است.
نکته بسیار مهم این است که بخش ارزی در بازار سرمایه باید تقویت شود تا ریسک چالش‌های احتمالی که می‌تواند اوراق ارزی برای بازار سرمایه داشته باشد، به حداقل برسد.
این کارشناس بازار پول و سرمایه با اشاره به اینکه اوراق ارزی مدنظر بانک مرکزی، بخشی از بازار بدهی است، تصریح کرد: بازار بدهی از ظرفیتی موازی با ظرفیت بازار سهام برخوردار است و اوراق ارزی را باید در کنار دیگر اوراق بدهی همچون اوراق گام، اوراق مرابحه، اخزا و مانند آنها در بازار سرمایه در نظر گرفت.
او مدیریت اوراق ارزی را موضوع قابل تامل برشمرد اظهار کرد: اگر نرخ‌های بازگشتی این اوراق کوتاه‌مدت باشد و همچنین اگر نرخ بهره این اوراق، عدد جذابی باشد، اوراق ارزی می‌تواند به عنوان رقیبی برای بازار سرمایه به‌شمار رود، زیرا می‌تواند به نقدینگی بازار سرمایه آسیب برساند. این کارشناس بازار پول و سرمایه در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان اوراق ارزی را به نحوی مدیریت کرد تا به عنوان یک رقیب برای بازار سهام قلمداد نشود، خاطرنشان کرد: اگرچه بازار بدهی و بازار اوراق اخزا و همانند آنها، از مخاطبین خاصی برخوردار هستند و به دلیل نرخ سوددهی‌ای که دارند، برای همه مناسب نیستند، اما زمانی که بازار سرمایه به سمت رکود یا اصلاح‌های شدید می‌رود که کاسته می‌شود یا زمان‌هایی که در بخش واقعی اقتصاد دچار رکود می‌شویم، افراد به سمت سپرده‌گذاری‌ها تمایل بیشتری می‌یابند و معمولا مشتری بازار بدهی می‌شوند.
جیهانی ادامه داد: از آنجا که بازار سرمایه از ظرفیت‌های مناسبی برای اوراق سلف ارزی یا صندوق‌های سپرده‌گذاری ارزی برخوردار است، ایجاد و تقویت بخش ارزی در بازار سرمایه، این بازار را به بستری مناسب برای جذب منابع سرگردان و همچنین ارزی مسکوت در خانه‌ها تبدیل می‌کند.
تقویت بازار بدهی؛ نیاز یا تهدید؟
این کارشناس بازار پول و سرمایه با تاکید بر اینکه هرچه عمق بازار بدهی بیشتر شود، تامین مالی اقتصاد کشور نیز سهولت بیشتری می‌یابد، اذعان کرد: عمیق شدن بازار بدهی یا بازار اوراق یا حتی سپرده‌های بانکی به خودی خود عامل منفی نیست، زیرا بسترهایی برای سرمایه‌گذاری و تامین مالی به شمار می‌روند.
اما نکته حائز اهمیت این است که نرخ‌گذاری در بازار بدهی و نرخ سود سپرده‌های بانکی که بانک مرکزی برای آن برنامه‌هایی را تدوین کرده است، باید به صورت معقول و منطقی در نسبت بازار سرمایه نرخ‌گذاری شود و لازم است در موضوع نرخ‌گذاری نکات لازم لحاظ شود.
جیهانی با اشاره به فقدان ابزارهای مالی مبتنی بر ارز در کشور تاکید کرد: حرکت پیشگامانه بانک مرکزی برای انتشار اوراق بدهی ارزی می‌تواند سوق‌دهنده سازمان بورس و مجموعه نهادهای مالی بازار سرمایه به سمت تشکیل صندوق‌های مبتنی بر ارز باشد تا از ظرفیت‌های مالی در این حوزه در بازار سرمایه بهره‌مند شوند.
وی افزود: در حال حاضر بازار سرمایه از صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارزی برخوردار نیست و همچنین تاکنون، صندوق توسعه ملی ابزار مالی منتشر نکرده است؛ بنابراین، بهره‌گیری از ظرفیت اوراق ارزی می‌تواند از فعالیت‌های سفته‌بازانه و غیرمولد اقتصادی در حوزه ارز بکاهد و دارایی‌های ارزشمند ملی در حوزه ارزی را مولد کند و برای طرح‌های بزرگ ملی و مگاپروژه‌ها تامین مالی کند.
اهمیت اوراق ارزی
جیهانی با اشاره به نیاز به منابع ارزی بخش زیادی از شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه و شرکت‌های ناشر بورسی و همچنین درآمد ارزی آنها تصریح کرد: موضوع اوراق ارزی در بازار سرمایه خیلی بهتر از حوزه بازار پول می‌تواند محل بررسی و بحث باشد و از طرف دیگر، بازار سرمایه کشور با توجه به آنکه از طریق ایجاد ابزارهای مالی اسلامی، همچون اوراق سلف ارزی یا صندوق‌های سپرده‌گذاری ارزی در بازار سرمایه، خیلی بهتر می‌تواند نقدینگی‌های سرگردان در جامعه، به ویژه نقدینگی‌های خرد که در اختیار سهامداران جزو است و در مقاطع مختلف بحران اقتصادی وارد فعالیت‌های سفته‌بازانه ارزی در بازارهای دلاری غیرمجاز می‌شوند را مدیریت و جذب بازار سرمایه کند.
این کارشناس بازار پول و سرمایه با بیان اینکه سپرده‌گذاری ارزی در حوزه اعتماد و سرمایه اجتماعی قرار می‌گیرد، ابراز کرد: در دوره‌های پیشین، متاسفانه سپرده‌های ارزی مردم گرفته می‌شد و سپس در بازپرداخت، به صورت ریالی و با نرخ‌های دولتی سپرده‌های ارزی را باز می‌گرداندند. این اقدام، یک ظرفیت منفی برای سرمایه اجتماعی نظام بانکداری کشور ایجاد کرد.
او اظهار امیدواری کرد: امید می‌رود رییس کل بانک مرکزی به سمت و سوی گذشته نرود و همان‌گونه که با مردم تعهد می‌کند، ارزی که از مردم دریافت می‌کنند را دقیقا بدون تاخیر ومحدودیت و سود را نیز به صورت ارزی پرداخت کنند. بنابراین، لازم است نخست اعتماد از‌دست‌رفته بازتولید شود و سپس تلاش به منظور حفظ اعتماد صورت پذیرد تا از منابع ارزی مسکوت در خانه‌ها برای تامین منابع ارزی مگاپروژه‌ها بهره‌مند شد.
