مجید عشقی، رییس سازمان طی هفته اخیر از امکان توثیق اوراق بهادار برای دریافت وام بانکی خبر داده است. بر اساس گفته عشقی از فروردین‌ماه سال آینده، انواع اوراق بهادار شامل اوراق بدهی، سهام عدالت و ETF به عنوان پشتوانه توثیق وام به کار گرفته می‌شوند. تحلیلگران اقتصادی این اقدام را مثبت ارزیابی کردند و آن را در سطح خرد و کلان اقتصادی گامی رو به جلو می‌دانند. با این حال اما درباره امکان اجرای این طرح در بستر بازارهای پول و سرمایه ایران سوالات زیادی مطرح است.
گرچه عشقی از جزییات نحوه اجرای این طرح سخنی به میان نیاورده است اما نوسانات بازار سرمایه ایران آن طور که طی دو سال گذشته تجربه شد و اثرپذیری این بازار از متغیرهای متعدد غیرقابل پیش‌بینی، انجام این طرح را با ابهامات زیادی روبرو می‌کند. از سوی دیگر همچنین عملکرد منفعت‌طلبانه شبکه بانکی و نحوه تعامل این شبکه با طرح‌های گوناگون اعطای وام به مردم طی سال‌های اخیر این سوال را مطرح می‌کند که آیا بانک‌ها به توثیق سهام برای دریافت وام تن خواهند داد؟
بازار سرمایه ایران از سال گذشته بدین سو با نوسانات زیادی روبرو بوده و سهام شرکت‌ها طی این مدت درصد زیادی از ارزش خود را از دست داده‌اند. طی ۵/۱ سال گذشته، ارزش سهام برخی از شرکت‌ها حتی تا ۸۰ درصد ریزش را هم به خود دیده است. این در حالی است که همچنان دورنمای مثبتی برای بازگشت این سهم‌ها با قله تاریخی دیده نمی‌شود. این روند همچنین به صندوق‌های دولتی و سبد سهام عدالت هم سرایت کرده است. از کسی پوشیده نیست که سهام موجود در صندوق‌های دولتی و پرتفوی عدالت هم از دومینوی ریزش‌های بازار در امان نبوده‌اند و اکنون این سبدهای سهام پایین‌تر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند. اگرچه گفته می‌شود در اثر احیای برجام و رفع تحریم‌ها بازار سرمایه با ثبات و روند رو به رشد متعادلی روبرو خواهد شد اما تحلیلگران همچنان نمی‌توانند مسیر روشنی را برای آینده بازار ترسیم کنند.
همچنین نوسان جزئی از بازار سرمایه است و روندهای اصلاحی یا صعودی آن نیز غیرقابل تضمین خواهد بود. حالا سوال اینجاست که اوراق سهام یک بازار نوسانی و غیرقابل پیش‌بینی که تضمینی برای روندهای آن وجود ندارد، چگونه و با کدام ساز و کار می‌تواند خود به عنوان تضمینی برای دریافت وام مورد وثوق قرار گیرد؟ به ویژه اینکه طی دو سال گذشته تجربه‌های تلخی از ضرر و زیان مردم و شرکت‌ها در این بازار رقم خورده است. در سمت دیگر هم بازار پول یا به عبارت دقیق‌تر، نظام بانکی قرار دارد.
شبکه‌ای که بر اساس تجربه‌های پیشین مشخص است به این آسانی‌ها نقدینگی در اختیار مردم قرار نمی‌دهد! همین چند هفته قبل بود که وزیر اقتصاد از اعطای وام ۱۰۰ میلیون تومانی بدون ضامن به بازنشستگان خبر داد اما این طرح با مقاومت بانک‌ها روبرو و مشخص شد هر روز به بهانه‌ای، حلقه مشمولان این وام از سوی شبکه بانکی تنگ‌تر می‌شود. بر همین اساس آیا اکنون می‌توان به طرح اعلام‌شده از سوی رییس سازمان بورس اعتماد کرد و آن را عملی دانست؟
جای خالی ریپو در بازار سرمایه
رضا جعفری، کارشناس بازار سرمایه در این خصوص می‌نویسد: این اقدام درستی است. ما در حال حاضر در کشور یک نظام نامتقارن اعتباردهی داریم مبنی بر اینکه عموما نظام بانکی ما بر پایه دارایی‌های ملکی به دادن اعتبار اقدام می‌کند.در تمامی کشورهای پیشرفته یک بازار بسیار قوی ریپو وجود دارد؛ یعنی شما می‌توانید اوراق بهادار خود را وثیقه کنید و در مقابل آن وجه نقد دریافت کنید یا با ریپوی معکوس، عکس این عمل را انجام دهید؛ یعنی پول بدهید تا سهام یا دارایی خود را بگیرید. در حال حاضر بانک مرکزی هم یک بازار ریپوی بسیار بزرگ ایجاد کرده است اما بازار سرمایه متاسفانه در حال حاضر چنین امکانی را ندارد و عملا خللی در بازار وجود دارد.
به نظر می‌رسد بر اساس تصمیم اعلام شده قرار است تلاش شود که اوراق بهادار اعم از اوراق سهام یا بدهی بتوانند در یک بازار مشابه ریپو مورد معامله قرار بگیرند و مردمی هم که سهام یا اوراق دارند بتوانند به پشتوانه این امر تسهیلات بانکی دریافت کنند.این اقدام در واقع کمک قابل ملاحظه‌ای هم به نظام بانکی است که خیلی ملک‌محور نباشد و هم به کسانی که اوراق بهادار دارند.در مجموع این تصمیم هم در سطح خرد یعنی برای عموم مردم و هم سطح کلان یعنی بنگاه‌ها دارای ارزش است.
این اقدام با حاشیه امن اجرا می‌شود. لازم نیست بانک ۱۰۰ درصد ارزش وثیقه را بپردازد و در واقع ممکن است درصدی از آن به عنوان وام پرداخت شود؛ اما نفس قبول کردن وثیقه‌هایی نظیر اوراق سهام گام بلندی است.به عنوان مثال شما می‌خواهید ۱۰۰ تومان وام بگیرید و ۱۰۰ تومان هم سهام دارید. بانک احتمالا ۴۰ درصد این مبلغ را وام می‌دهد. بازار سهام هم بعید است که معادل ۶۰ درصد پایین بیاید، به همین خاطر رقم مهم نیست و این مورد در دستورالعمل‌ها تعیین می‌شود که چگونه ریسک در حداقل خود نگاه داشته شود. اما نفس این کار مهم است که اقدام مثبتی است.
