خبر کمبود روزانه 200 میلیون مترمکعب گاز از زبان وزیر نفت ریسک تازه‌ای را متوجه صنایع گازی کشور کرده، ریسکی که اگرچه در سال‌های گذشته هم وجود داشت اما به نظر می‌رسد سال جاری با دامنه بیشتری ادامه پیدا کند. کمبود گاز در کشور در روزهای سرد سال 1399 حدود 160 میلیون مترمکعب و بر اساس برآوردها سال جاری با رشد مصرف 8 تا 10 درصدی مصرف در به 200 میلیون مکعب در روز خواهد رسید. وزارت نفت از همین حالا تأمین سوخت زمستانی را آغاز کرده و کارشناسان بر این عقیده‌اند که مشکل کمبود گاز درنهایت اثر غیرقابل‌انتظاری بر صورت‌های مالی شرکت‌های بورسی نخواهد داشت. بااین‌وجود افزایش مصرف گاز و محدودیت‌های بیشتر گازرسانی به صنایع ممکن است در محاسبات جزئی تحلیلگران موثر باشد. اثر بی‌گازی در بازار سرمایه به دو شکل ظهور می‌کند، شرکت‌هایی که به‌طور مستقیم از گاز به عنوان خوراک استفاده می‌کنند اولین قربانیان این محدودیت‌ها خواهند بود و از سوی دیگر با محدودیت در گازرسانی به نیروگاه‌ها و ملاحظات زیست‌محیطی در استفاده از مازوت ممکن است برق‌رسانی صنایع را نیز تحت تأثیر قرار دهد. مازوت تولیدی ایران فاقد استانداردهای جهانی برای صادرات است و از این سوخت به عنوان جایگزین گاز برای نیروگاه‌ها استفاده می‌شود. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از انرژی صنایع کشور به‌وسیله نیروی برق تأمین می‌شود، محدودیت در برق‌رسانی ممکن است بار دیگر به قیمت کاهش شیفت‌های کاری فولادسازان و سیمانی تمام شود. پتروشیمی‌های اوره‌ای نیز که هرساله در گزارش‌های خود به اثرات کمبود گاز در زمستان اشاره می‌کردند حالا به ریسک بیشتری مواجه شده‌اند. این شرکت‌ها معمولاً روزهای بدون گاز را به اجرای فرایند اورهال اختصاص می‌دهند اما؛ تشدید کسری گاز در سال جاری ممکن است تعطیلی موقت این بخش را افزایش دهد. ایران یک گاز معقول در صادرات گاز است. در حال حاضر بیش از 650 میلیون مترمکعب گاز به‌طور روزانه در بخش خانگی مصرف می‌شود و صنعت نیروگاهی و پتروشیمی هرکدام با 190 و 5 میلیون مترمکعب در روز مهم‌ترین مصرف‌کنندگان صنعتی گاز محسوب می‌شوند. بخش صادرات به دلیل وجود قراردادهای بلندمدت و بخش خانگی به دلیل اولویت‌های سیاست‌گذاران قابل‌حذف نیستند بنابراین هرساله با کمبود گاز در کشور اولین گزینه برای اعمال محدودیت صنایع بوده‌اند. توافق اولیه بر سر انتقال گاز ترکمنستان در حاشیه اجلاس شانگهای یکی از رویدادهای امیدوارکننده برای تأمین کسری گاز کشور است اما هنوز راه طولانی درراه اجرایی شدن دارد. در این شرایط بررسی ریسک‌های ناگزیر اعمال محدودیت گازرسانی در صنایع کشور برای سرمایه‌گذاران حائر اهمیت است.
ماجرای کمبود گاز چیست؟
محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک می‌گوید: مشکل اصلی بحث سرمایه‌گذاری و پولی است که وارد این صنعت نمی‌شود. منابع گاز باید توسعه پیدا کند و بحث ما توسعه آن است که به زمان و سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
البته این در حالی است که زنگنه، وزیر قبلی نفت در آخرین دیدار خود با خبرنگاران وعده داده بود: امسال حدود ۵۰ میلیون مترمکعب به تولید گاز کشور اضافه می‌شود. نماینده سابق ایران در اوپک ادامه می‌دهد: گاز باید پروسه خاص خود را طی کند تا تبدیل به گازی شود که برای مصرف خانگی، کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها مناسب باشد و کمبود سرمایه‌گذاری و عدم توسعه، برای ما مشکل درست کرده است. ایران، پس از ایالات‌متحده امریکا و روسیه، سومین تولیدکننده بزرگِ گاز در جهان است که زمانی تولید سالانه گاز آن به ۲۴۴ میلیارد مترمکعب می‌رسیده است.
اعمال محدودیت جدی است؟
محسن سعادتی، کارشناس حوزه انرژی در خصوص این محدودیت‌ها می‌گوید: کمبود گاز قطعاً بر عملکرد پتروشیمی‌ها تأثیر می‌گذارد و این قابل‌مشاهده خواهد بود. صادرات گاز کشور قابل‌چشم‌پوشی نیست و اعمال محدودیت بر بخش خانگی نیز به دلیل تبعات اجتماعی و سیاسی برای دولت اولویت چندانی ندارد. دولت برای تأمین مصارف خانگی قطعاً محدودیت‌هایی را برای صنایع اعمال خواهد کرد. وی ادامه می‌دهد: نیروگاه‌های کشور به‌گونه‌ای طراحی‌شده‌اند که می‌توانند با سوخت‌های مختلفی فعالیت کنند و برای آن فرقی نمی‌کند اینکه سوخت گاز باشد یا مازوت. طبق پیش‌بینی‌ها احتمالاً دولت به نیروگاه‌ها گاز کمتری خواهد داد و قسمت باقی‌مانده سوخت آنها با مازوت تأمین خواهد شد؛ بنابراین اگر دوره سرمای بسیار شدیدی در پیش داشته باشیم ریسک کاهش تولید برای صنایع کاملاً قابل‌مشاهده و بررسی است. سعادتی با اشاره به کمبود تولید برق و تکرار محدودیت‌های نیمه ابتدایی سال می‌گوید: به نظر می‌رسد که در اوج سرمایه زمستان، مصرف برق خانگی هم کاهش داشته باشد، با توجه به اینکه در زمستان برای گرمایش متکی به برق نیستیم کاهش مصرف قابل‌ملاحظه‌ای در برق خواهیم داشت و اگر تولید برق به‌اندازه کافی باشد بعید است محدودیتی اعمال شود البته گاهی خبرهایی در خصوص احتمال قطعی برق در زمستان به گوش می‌رسد.
آشفتگی اقتصاد انرژی
به عقیده یکی از کارشناسان حوزه انرژی؛ اقتصاد انرژی در کشور ما به هم ریخته است و مجبوریم به دلیل شرایط سخت مردم حدود ۹۰ درصد یارانه به انرژی اختصاص دهیم، برای همین هم برنامه‌ریزی برای ما سخت می‌شود. این مشکل در حالی مطرح می‌شود که وزیر قبلی نفت چندی پیش گفته بود مصرف انرژی ایران در یک‌سال اخیر ۱۲ درصد بیشتر شده اما این رقم در تهران به ۱۵ درصد می‌رسد. هر ساله حدود ۱۵ درصد افزایش مصرف داشته‌ایم اما این افزایش مصرف منجر به پیشرفت اقتصاد کشور نشده و به دلیل عدم سرمایه‌گذاری و عدم اکتشاف منابع جدید، تقاضای کشور از مقدار عرضه بیشتر شده است. بنابراین دلیل کمبود گاز در سومین تولیدکننده گاز در جهان نبود بودجه و دانش کافی برای استخراج گاز است و احتمالاً دلیل استفاده از سوخت‌های مایع ارزان که موجب آلودگی هوا و بیماری مردم می‌شود هم استفاده از همین مازوت است و همه اینها در حالی است که انگشت اتهام مسوولان کشور طبق معمول مردم را نشانه می‌گیرد مثلاً وزیر نیروی پیشین گفته بود: گاز کمبود ندارد، مشکل اصلی در الگوی مصرف گاز است.
کمبود گاز مشکلی برای بورس ایجاد نمی‌کند
بهنام علیخانی، کارشناس بازار سرمایه نیز در خصوص این موضوع می‌گوید: صنایع کشور قطعی گاز را هرساله تجربه می‌کنند اما به نظر می‌رسد قطعی‌های امسال کمی جدی‌تر باشد چراکه برخلاف گذشته خود شرکت‌ها به این ریسک اشاره می‌کنند. درگذشته برخی شرکت‌ها در مواقع قطعی گاز اورهال می‌کردند و اگر این سال جاری این محدودیت‌ها بیش از گذشته باشد احتمالاً توقف تولید هم به همان میزان خواهد بود. محدودیت گازرسانی طبیعتاً بر سودآوری شرکت‌ها اثر منفی می‌گذارد و در محاسبات سودآوری باید در نظر گرفته شود اما؛ با توجه به افزایش نرخ دلار و قیمت‌های جهانی برای بورس چالش چندانی نخواهد داشت. بااین‌وجود نباید محاسبات یک ماه تولید را در نظر گرفت و پتروشیمی‌های گازی و تولیدکنندگان متانول و PVC اصلی‌ترین مخاطبان این وضعیت هستند و با توجه به اینکه صنایع ایران به میزان زیادی از برق برای تأمین انرژی استفاده می‌کنند اثر کمبود گاز در تولید برق نیز قابل‌لمس خواهد بود. به هرحال می‌توان گفت که کمبود گاز یکی از مولفه‌های تاثیرگذار بر بورس طی 6 ماهه دوم سال خواهد بود و اگر سرمای شدیدی داشته باشم مصرف گاز افرایش و تولید پتروشیمی‌ها هم کاهشی می‌شود. نمی‌توان کمبود گاز را به عنوان اولین تهدید بورس به حساب آورد اما این کمبود یکی از تهدیدهای جدیدی در صنایع مرتبط با خود است که می‌تواند در بلندمدت تاثیر نامطلوبی بر بازار داشته باشد.
