گروه بازار سرمایه|
سازمان بورس دستورالعمل جدیدی را برای عرضه اولیه شرکت‌ها در بازار سرمایه تعریف کرده است که بر اساس این موضوع نه‌تنها فرآیند پذیرش شرکت‌های پرریسک در بازار تسهیل شده بلکه اگر هیئت پذیرش، شرکتی را پرریسک محسوب کند، عرضه اولیه آن می‌تواند به روش ترکیبی و تنها به سرمایه‌گذاران حرفه‌ای واجد شرایط محدود شود.
بدین ترتیب ریسک معاملات ثانویه برای سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای بازار نیز کاهش می‌یابد. سید مهدی پارچینی، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار دراین‌باره توضیح داد: با ایجاد فضای مناسب جهت پذیرش شرکت‌های کوچک و یا پرریسک و افزایش کیفیت در فرآیند کشف قیمت و توسعه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، روش جدیدی تحت عنوان «روش ترکیبی» به عنوان مدلی جدید در عرضه‌های اولیه تعیین‌شده است. وی افزود: در این شیوه، مدل ثبت سفارش در دو مرحله انجام می‌شود؛ به‌این‌ترتیب که در مرحله اول بخشی از سهام (۷۰ تا ۱۰۰ درصد کل سهام قابل‌عرضه به تشخیص بورس) که برای عرضه اولیه مشخص می‌شود، به سرمایه‌گذاران واجد شرایط یعنی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از قبیل ETFها و صندوق‌های صدور و ابطال یا همان
Mutual Funds اختصاص داده می‌شود. مدیر نظارت بر بورس‌ها ادامه داد: در این مرحله صندوق‌ها بر اساس سهمیه اعلامی توسط بورس در فرآیند کشف قیمت حضور می‌یابند و پس از کشف قیمت در این مرحله، قیمت کشف‌شده به عنوان مبنای عرضه سهام (عرضه به قیمت ثابت) به عموم سرمایه‌گذاران اعلام می‌شود. مدیر نظارت بر بورس‌ها در توضیح روش ترکیبی عرضه‌های اولیه اظهار کرده است که بورس‌ها ازاین‌پس می‌توانند عرضه اولیه شرکتهایی که ارزش بازار سهام شناور آنها کمتر از پنج هزار میلیارد ریال است را از طریق روش ترکیبی و صد درصد آن را به سرمایه‌گذاران واجد شرایط یعنی صندوق‌ها واگذار کنند. همچنین اگر هیات پذیرش به هنگام پذیرش شرکتی، آن شرکت را پرریسک تلقی کند، می‌تواند عرضه اولیه آن شرکت را به روش ترکیبی و تنها به سرمایه‌گذاران واجد شرایط محدود کند. یکی دیگر از نکاتی که در دستورالعمل جدید عرضه‌های اولیه به تصویب رسیده است را امکان محدود کردن معاملات ثانویه برخی از عرضه‌های اولیه به سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دانست که این دسته از سرمایه‌گذاران توسط هیات‌مدیره بورس‌ها تعریف و تعیین خواهند شد. این موضوع ازیک‌طرف، سرعت پذیرش شرکت‌های پرریسک و پرمخاطره را بالا می‌برد و از طرف دیگر، حضور سرمایه‌گذاران واجد شرایط و حرفه‌ای بادید بلندمدت، شرایط را برای توسعه عملیات و فعالیت‌های این نوع از شرکت‌ها به‌دوراز تلاطم‌ها و مخاطرات بازار فراهم خواهد کرد. زیرا از حضور سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای در این دسته از شرکت‌ها ممانعت به عمل می‌آید؛ درنتیجه از ایجاد بازاری متلاطم نیز اجتناب می‌شود.
بررسی گزارش‌های قیمت‌گذاری
مدیر نظارت بر بورس‌ها بابیان اینکه در دستورالعمل جدید عرضه‌های اولیه، وظیفه قیمت‌گذاری بر عهده متعهد خرید نهاد مالی ثبت‌شده نزد سازمان بورس خواهد بود، خاطرنشان کرد: در رویکرد جدید، کلیه گزارش‌های قیمت‌گذاری (در تمامی روش‌های عرضه) باید تحت نظر بورس و طبق الزامات تعیین‌شده توسط بورس در قالب Road Show موردبررسی و مداقه دارندگان مجوز تحلیلگری و ارزش‌گذاری قرار گیرد. او ادامه داد: طبق مفاد این دستورالعمل، فعالیت این اشخاص در رتبه‌بندی و تمدید مجوز آنها توسط سازمان مؤثر خواهد بود، هرچند عدم حضور و مشارکت در Road Show به عنوان یک امتیاز منفی قابل‌توجه و مؤثر در تمدید مجوز اثرگذار خواهد بود. نظرات و نواقص موردنظر اعلامی در جلسه معارفه توسط متعهد خرید بررسی می‌شود و در صورت قبول آن اقدام به اصلاح گزارش ارزش‌گذاری و دلایل رد موارد اعلامی را نیز اعلام می‌کند. این فرآیند، در تارنمای اعلامی بورس در دسترس کلیه سرمایه‌گذاران قرارگرفته است.
عرضه اولیه از طریق سلب حق‌تقدم
پارچینی امکان عرضه اولیه از طریق «سلب حق‌تقدم» را از نکات دیگر این دستورالعمل خواند و توضیح داد: عرضه‌کنندگان با بهره‌گیری از این نکته، ملزم به ارایه سهام خود در فرآیند عرضه اولیه نیستند. به بیانی دیگر، عرضه‌کنندگان می‌توانند مجمعی را برگزار کنند و فرآیند عرضه اولیه را از طریق افزایش سرمایه از محل سلب حق‌تقدم به سرمایه‌گذاران ارایه دهند. به گفته این مدیر ارشد سازمان، نکته فوق، یک تأمین مالی برای ناشر نیز تلقی می‌شود که می‌تواند به سرمایه در گردش شرکت و همچنین به تزریق منابع جدید جهت توسعه طرح‌های شرکت کمک کند. او همچنین بابیان اینکه در دستورالعمل پیشین، عرضه‌های موفق تعریف دقیقی نشده بودند، اضافه کرد: اکنون، عرضه موفق، عرضه‌ای تلقی می‌شود که حداقل ۵۰ درصد میزان سهام عرضه‌شده بدون در نظر گرفتن تعهد ایفا شده توسط متعهد خرید، در روز عرضه اولیه به فروش برسد. اما عرضه موفق درروش ترکیبی، عرضه‌ای است که حداقل ۸۰ درصد میزان سهام عرضه‌شده در مرحله اول (یعنی همان مرحله‌ای که به سرمایه‌گذاران واجد شرایط عرضه می‌شود)، معامله شود. مدیر نظارت بر بورس‌ها ادامه داد: موضوع دیگری که در مدل ثبت سفارش و همچنین روش ترکیبی در دستورالعمل جدید عرضه‌های اولیه تغییر کرد، این است که در دستورالعمل پیشین، دامنه رقابت در ثبت سفارش از قیمت پایه اعلامی ۱۰ درصد بالاتر بود. بر اساس بازنگری انجام‌شده در دو روش یادشده، این دامنه به مثبت و منفی دو برابر دامنه نوسان بازار که در شرایط فعلی ۱۰ درصد مثبت و منفی است، تغییر پیدا کرد. بر اساس این نکته، امکان کشف قیمت حتی کمتر از قیمت اعلامی خواهد بود. به گفته او، امکان بازنگری قیمت عرضه و عرضه مجدد در صورت شکست عرضه، ازجمله مواردی است که از دستورالعمل یادشده حذف شدند. حذف این مورد، سبب می‌شود عرضه‌کننده و متعهد خرید در هنگام ارزش‌گذاری سهم، قیمت منطقی‌تری را انتخاب کنند. زیرا اگر این قیمت منطقی نباشد و سرمایه‌گذاران آن را نپذیرند، عرضه با شکست مواجه می‌شود. مدیر نظارت بر بورس‌ها ادامه داد: با شکست عرضه، عرضه‌کنندگان مجبور می‌شوند حداقل پس از گذشت سه ماه از تاریخ عرضه، دوباره فرآیند عرضه اولیه را از ابتدا طی کنند. طبیعی است شرایط بازار طی این مدت تغییر خواهند کرد و این به نفع عرضه‌کننده نخواهد بود. بنابراین، با حذف نکته یادشده، قیمتی که در عرضه اولیه مطرح می‌شود، قیمت معقول‌تری خواهد بود و برای سرمایه‌گذاران جذابیت بیشتری خواهد داشت.
پارچینی برگزاری حراج به شیوه dark را از دیگر نکات این دستورالعمل برشمرد و گفت: عرضه اولیه به روش‌های ثبت سفارش، حراج و روش ترکیبی، به‌صورت dark خواهند بود و سرمایه‌گذاران فقط می‌توانند درخواست خود را در دوره ثبت سفارش ارسال کنند و اینکه چه سفارش‌هایی با چه قیمت‌هایی در سامانه ثبت‌شده است برای عرضه‌کنندگان و همچنین متقاضیان خرید، قابل‌مشاهده نخواهد بود. این موضوع، مانع از الگوبرداری یا تأثیرپذیری از سفارش‌های دیگران می‌شود و درنتیجه، افراد بر اساس تحلیل و نه رفتارهای هیجانی و روانی به ثبت سفارش‌های خود می‌پردازند.
ورود شرکت‌های نوپا به بورس
بسیاری از کارشناس بازار سرمایه‌بر این عقیده‌اند که دستورالعمل جدید سازمان بورس برای عرضه اولیه درروش ترکیبی یکی از اقدامات مثبت در راستای تسهیل ورود برخی از شرکت‌های نوپا و استارت‌آپی به این بازار محسوب کرد. البته دراین‌بین نباید ریسک شرکت‌های استارت‌آپی را فراموش کرد (این نوع از شرکت‌ها با توجه به فعالیت خود دارای یک ریسک قوی هستند) و بر اساس روش‌های سنتی سهامداران هر عرضه اولیه را سوده می‌دانند و بدون توجه به ریسک آن اقدام به خرید می‌کنند. اگر عرضه اولیه این شرکت‌ها در بورس رخ دهد باید فکری به برای فرهنگ‌سازی و نحوه معاملات بازار داشت، نباید اجازه داد که داستان تکراری مردادماه سال 1399 در بازار تکرار شود و مهم‌ترین اولویت سازمان بورس باید آموزش در خصوص نحوه معاملات باشد چراکه؛ پس از اجرایی شدن این دستورالعمل جدید ممکن است مشکلاتی ایجاد شود. البته نباید فراموش کرد که از طریق این دستورالعمل تلاش می‌شود تا بخشی از این عرضه‌ها به صندوق‌ها داده شود و صندوق‌ها به نیابت از یونیت‌داران خود سهامدار این شرکت‌ها باشند؛ زیرا عموماً صندوق‌های سهامی ابعاد بزرگی دارند و حضور این سهام در پرتفوی آنها تأثیر زیادی روی ریسک صندوق‌های سرمایه‌گذاری ندارد اما می‌تواند برای افراد حقیقی از ریسک‌های بالایی برخوردار باشد.
در این بین باید توجه داشت که پیش از هم شرکت‌های کوچکی وارد فرابورس شدند اما؛ بعدها مشکلاتی داشتند و باتوجه به این سابقه سازمان بورس باید یک برنامه‌ریزی کامل و جامع برای عدم مشکلات این شرکت‌ها داشته باشد.
