رقیه ندایی|
مدت‌ها از فعالیت سامانه مچینگ در بورس کالا می‌گذرد و براساس تعاریف بورس، سامانه مچینگ یا خریداری از کالای مازاد معاملات بدین شکل است که اگر تمامی حجم عرضه شده کالای مورد نظر در تالار بورس کالا مورد معامله قرار نگرفت، بخش باقی مانده و معامله نشده، با قیمت پایه در سیستم مازاد عرضه و یا مچینگ قرار گیرد. اما در این میان برخی شرکت‌های فولادی از سیستم مچینگی استفاده می‌کنند که مطابق با تعاریف بورسی نیست بلکه به عرضه‌های اختصاصی این شرکت‌ها به برخی مشتریان خاص آنها برمی‌گردد که این موضوع با انتقاد بسیاری از فعالان بازار فولاد مواجه شده است.
این روزها اغلب بحث عرضه کامل فولاد در بورس کالا مطرح می‌شود چراکه موضوعاتی مانند لابی در خرید و فروش فولاد در بازار آزاد، فشار وزارت صنعت، معدن و تجارت به قیمت‌گذاری دستوری و عرضه‌های کمتر از تعهد عرضه فولادی‌ها باعث شده است که بازار فولاد روندی ناخوش به خود بگیرد. در این میان از حجم عرضه‌ها در بورس کالا کاسته شده و این کاهش اغلب به بهانه عرضه‌های خارج از تالار بورس روی قیمت‌ها به‌طور مستقیم تأثیر گذاشته است.
اینکه برخی تولیدکنندگان فولادی به بهانه مچینگ، محصولات خود را به تالار نمی‌آورند و خارج از قاعده بورس به مشتریان عرضه می‌کنند، موجبات عرضه بسیار کم در بورس و درنهایت افزایش قیمت را پدید آورده است.
بهادر احرامیان، نایب رییس هیات مدیره انجمن فولاد در گفت‌وگوی اخیر خود در خصوص انتقاد‌ها به اصرار برخی فولادی‌ها به فروش مچینگ و اختصاصی می‌گوید: به اعتقاد بنده تا زمانی که سایه رویکرد دستوری وزارت صمت بر قیمت‌های تالار بورس برقرار است، فولادسازان برای واقعی کردن قیمت به مچینگ روی می‌آورند و ۲۰ درصد نیاز در بازار رقابت می‌کند و از قیمتی که کشف شد به باقی سهمیه داران محصول می‌دهند. اینکه گفته می‌شود بهانه فولادسازان برای فروش فولاد در مچینگ پایین بودن قیمت‌ها در بورس است باید گفت، قیمت‌ها در بورس همیشه پایین‌تر از بازار است و این نمی‌تواند اصل موضوع باشد و البته باید اعلام شود که مشکل این موضوع بورس نیست، بلکه برای پایان دادن به این کار، تنها راهکار آزادی کامل معاملات و امکان رقابت برابر در تالار است تا کل عرضه‌های فولادی‌ها روانه تالار اصلی شود.
رفع مشکل سامانه مچینگ
سید رسول خلیفه سلطان، دبیر انجمن تولید کنندگان فولاد ایران به نحوه عرضه فولاد در کشور اشاره کرده و می‌گوید: نحوه معاملات مچینگ (معاملاتی که با عرضه در بورس انجام نمی‌شود و سپس به قیمت پایه معامله می‌شود) و سیستم بهین یاب هر دو دارای نقص هستند و یک بار برای همیشه باید این مشکل برطرف شود. خلیفه سلطان ادامه می‌دهد: وزارت صمت باید جلوی این اتفاقات را بگیرد و فقط با بیان مشکلات کاری پیش نمی‌رود و باید عمل کرد. باید اطلاعات سامانه بهین یاب و همچنین مچینگ یک بار برای همیشه اصلاح و این مشکلات حل شود. وزارت صمت اگر همت کند در عرض یک ماه هم سیستم بهین یاب و هم مچینگ را می‌تواند سامان دهد؛ در این مسیر دنبال مقصر گشتن دردی را دوا نمی‌کند و باید اقدام شود. وی اضافه می‌کند: تعریف مچینگ این است که فولاد را بر اساس قیمتی که در بورس کشف می‌شود به مصرف کننده واقعی برسانیم و اگر در معاملات مچینگ این اتفاق نمی‌افتد و به دست مصرف کننده واقعی نمی‌رسد، باید عرضه‌ها در بازار اصلی بورس کالا انجام شود تا نظارت بر معاملات برقرار شود. خلیفه سلطان اظهار می‌کند: باید این سیستم درست شود و اگر وزارتخانه متمرکز شود، یک ماهه سیستم مچینگ و بهین یاب و عرضه خاص درست می‌شود، اما موضوع این است که باید بخواهند تا اتفاق بیفتد.
حامد علی‌محمد، کارشناس بازار سرمایه درباره مچینگ می‌گوید: فروش مچینگ و حاشیه‌های به وجود آمده در بازار کالا در حال حاضر یکی از داغ‌ترین اخبار و موارد بحث تحلیل در بین کارشناسان این حوزه قرار گرفته است. بدین صورت که هر کارشناسی نسبت به این حواشی مباحثی را مطرح می‌کند که بیشتر مباحث قابل تامل و مورد ارزیابی است. این مشکلات و به صدر اخبار رفتن بازار کالا و مچینگ از زمانی بیشتر قوت گرفت که دولت تصمیماتی در خصوص نحوه قیمت‌گذاری در مورد محصولات کارخانه فولاد را اتخاذ کرد. از این رو که بیشتر کارشناسان بر این امر قیمت‌گذاری دستوری و نحوه فروش به صورت سهمیه‌‌بندی را کاری اشتباه دانسته، این موضوع که در کشور در دهه‌های قبلی نیز صورت می‌گرفت که منتقدان بسیاری را نیز در پی اینگونه تصمیمات داشته است. البته که ایجاد قیمت‌هایی که تحمیلی است و بازار را از مسیر خود خارج می‌کند بستر را برای ایجاد رانت و سوءاستفاده برخی از افراد را در پی خواهد داشت و منافع برخی سودجو نیز تامین می‌شود. سرکوب قیمت توسط دولت و تمایل فروش در بازار آزاد و با قیمتی واقعی خود این مبهمات را برای بسیاری از کارشناسان این حوزه داشته است، شنیده‌ها حاکی از این موضع کارخانه فولاد بدین شرح است مقادیر عرضه شده در بازار مچینگ بسیار بالا بوده و فولاد تمامی تولیدات خود را در بازار کالا عرضه نمی‌کند. برخی نیز بر این اخبار که در چند ماه اخیر معاملات مچینگ در بازار به ثبت نرسیده است که این امر خود خلاف مقررات است و باعث ملتهب شدن بازار و اطلاعات آماری اشتباه به سمع و نظر افراد فعال در این حوزه رسیده است. در واکنش به حل اینگونه مشکلات به وجود آمده چند پارامتر وجود دارد که باید این موارد را رعایت کرد تا بتوان به ثبات در بازار و جلوگیری از رانت در این حوزه رسید یکی از این مسائل ایجاد معاملات آزاد که راهکاری مناسب در این خصوص است و دیگری حذف قیمت‌گذاری دستوری و تحمیل برخی قیمت‌ها از سوی وزارت صمت است البته باید در بحث قیمت‌گذاری نظارت صورت گیرد ولی دخالت در این امر باعث مشکلاتی و خبرساز شدن این بازار خواهد شد.
این مچینگ آن مچینگ نیست!
در واقع مچینگ راهکاری تکمیلی در بورس کالا برای فروش مازاد کالای عرضه‌شده در تالار است تا محصولاتی که از عرضه روزانه بورس باقی مانده، به مشتریان عرضه شود اما در سیستم کنونی که فولاد مبارکه بر آن تاکید دارد بدون آنکه محصولات در تالار عرضه شده و در رقابت شرکت کنند، به صورت مستقیم و در مچینگ تحت عنوان عرضه خاص به فروش می‌رسند.
به عبارت ساده‌تر، معاملات مچینگ معاملاتی بود که بحث مازاد عرضه برایش مطرح بود که اگر در کالایی عرضه بیشتر از تقاضا بود، وارد سیستم مچینگ شود و این سیستم برای تمام محصولات وجود داشت. اما مچینگ فولادمبارکه با تعریف اصلی متفاوت است چراکه فولا مبارکه مازاد خود را در مچینگ نمی‌فروشد بلکه از عرضه اصلی تالار کم می‌کند که شاید اسم این فرایند را بتوان تخصیص سهمیه عنوان کرد نه مچینگ.
اگر بخواهیم به‌طور کلی و بدون در نظر سوءاستفاده برخی به سامانه مچینگ نگاه می‌کنیم متوجه خواهیم شد که این سامانه به‌طور کامل به نفع بازار عمل می‌کند اما باتوجه به نرخ ارز و نرخ ثابت محصولات در بازار سرمایه برخی از تولیدکنندگان از سود و درآمد ناراضی هستند و محصولات خود را با قیمت بالاتر در بازار آزاد عرضه می‌کنند و این عرضه عدم رونق را فراهم می‌سازد. مچینگ در حالت کلی به نفع بازار سرمایه است اما با وضعیت این روزهای اقتصاد و همچنین خرید و فروش با قیمت بالا در بازار آزاد موجب شده تا تولیدکنندگان تنها بخش کوچکی از تولید خود را وارد بازار سرمایه کنند و مابقی آن را در بازار آزاد و با قیمت‌های بالاتر به فروش برسانند.
خرید از زندان!
در این میان سوءاستفاده‌های بسیار زیادی از معاملات مچینگ می‌شود که دولت و سازمان بورس باید جلوی این تخلف را بگیرد. برای مثال سال 1398 بود که خبر بازداشت یکی از متهمان بانکی منتشر شد و این فرد یکی از مشتریان سیستم مچینگ بوده است و براساس اطلاعات منابع غیررسمی، او از بدهی چند هزار میلیارد تومانی خود تا به حال بخش عمده‌ای را تسویه کرده، اما همچنان برای گذراندن دوره محکومیت خود در زندان است. طبق گفته سخنگوی انجمن صنفی تولیدکنندگان لوازم خانگی شرکت‌های تولیدکننده فولاد بخشی از محصول خود را در تالار اصلی عرضه می‌کنند. با این میزان عرضه کم در فضای رقابتی بورس، وقتی کف قیمت مشخص شد، باقی محصولات خود را به صورت عرضه خاص به مشتریانشان می‌فروشند. برهمین اساس این عرضه‌های خاص به افرادی صورت می‌گیرد که اصلا تولیدکننده نیستند. به‌طور مثال آقای ... یکی از مشتریان فولاد است. او که یکی از بدهکاران بانکی است و امروز در زندان است، نامش همچنان در لیست مشتریان وجود دارد و خرید و فروش می‌کند. همچنین وی بر این باور است که فولاد مبارکه بر اساس خواست شخصی خود سهمیه‌های خرید را تعیین می‌کند و لیست انتخابی خریداران این شرکت نیز همان مشتریان عرضه‌های خاص هستند.
برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که این بدهکار بانکی در بیرون زندان به سر می‌برد و به راحتی می‌تواند در معاملات شرکت کند. او که بخشی از بدهی خود به سیستم بانکی را تسویه کرده و در حال گذراندن بقیه مدت محکومیت خود است، چگونه می‌تواند در لیست مچینگ قرار گیرد و معامله کند؟ برخی گمانه‌ها، شرایط زندان به خاطر شیوع کرونا را عاملی می‌دانند که باعث شده او در بیرون زندان به کسب‌وکار خود مشغول باشد ولی یک منبع مطلع احتمال فعالیت عوامل شرکتش به نمایندگی از طرف او را عاملی برای حضور نام او در لیست مچینگ معرفی می‌کند. وی تاکید می‌کند: شرکتی که متعلق به این فرد است، قطعا تک‌امضا نیست. این شرکت در معاملات مچینگ وارد می‌شود و یکی از افرادی که حق امضا دارد، برای خرید اقدام می‌کند یعنی عوامل او کار‌های بازار را انجام می‌دهند. در واقع بعد از اینکه قیمت مچینگ آمد، شرکت یادشده به فولاد مبارکه نامه می‌زند که این هفته نتوانستم برای خرید اقدام کنم و اگر مقدور است مثلا ۱۱۰ تن ورق فولاد به من بدهید که خط تولید خود را تا عرضه دوباره ورق در بورس فعال نگه دارم. به این ترتیب نام این شرکت در لیست شرکت‌های دریافت‌کننده ورق فولاد از مسیر مچینگ قرار می‌گیرد.
اما برخی از منابع آگاه درخصوص ایجاد انحصار در عرضه فولاد به شیوه مچینگ بیان می‌کنند: به‌جز ورق فولادی که عرضه آن انحصاری است، بقیه مقاطع ورق را میتوان در بورس مبادله کرد. فولاد مبارکه عموما برای ورق فولادی از پیش تعیین می‌کند که کدام شرکت‌ها می‌توانند ورق‌های فولادی را خریداری کنند و این مساله به نوعی رانت ایجاد می‌کند. براساس گفته این منبع آگاه دلیل این رفتار فولاد مبارکه این است که مصرف ماهانه در ایران‌خودرو و سایپا خیلی بالاست و در بورس به اندازه نیاز آنها عرضه فولاد انجام نمی‌شود و آنچه عرضه شده، جوابگوی نیاز این دو شرکت نیست. حدود صد شرکت داریم که آنها هم هر کدام تقریبا هزار تن، سه هزار تن، پنج هزار تن یا شاید هم بیشتر ظرفیت دارند. تولیدکنندگان کوچک مثل شرکت امرسان که یخچال و گاز تولید می‌کند نیز ورق استفاده می‌کنند. به این شرکت‌ها گفته می‌شود که از فضای رقابتی نیاز‌های خود را تأمین کنند، ولی به ایران‌خودرو می‌گویند علاوه بر مشارکت در فضای رقابتی از طریق مچینگ هم ورق فولاد به شما تعلق می‌گیرد، زیرا این شرکت نسبت به بقیه سهمیه مصرفی‌اش ۲۰ تا ۳۰ برابر است، ولی به اندازه یک‌بیستم این نیاز می‌تواند از طریق عرضه در بورس تأمین کند، زیرا ورودی محصول مبارکه به بورس کالا کم است.
در نهایت باید گفت که سامانه مچینگ تنها برای آسان‌تر شدن معاملات و خرید و فروش در بورس کالاست اما نوعی که فولادی‌ها در حال بهره‌گیری از روش خاص خود فقط به اسم مچینگ هستند، باعث شده که برخی از افراد از این نوع معاملات سوءاستفاده کنند و درنهایت خریدهای خود را با رانت در مکان‌های دیگر استفاده می‌کنند. علاوه بر کارشناسان و فعالان بازار فولاد، خود بورس کالا و همچنین وزارت صمت نیز بر نحوه عرضه فولادی‌ها در مچینگ انتقاد دارند که امیدواریم با افزایش عرضه‌های فولاد در تالار اصلی بورس کالا، دست واسطه‌ها از بازار فولاد کوتاه شود.
