گروه بورس|سمیرا ابراهیمی|
اسناد خزانه که نمادهای بورسی آنها در فرابورس را با نام‌های اخزا و سخاب می‌شناسیم، چندسالیست که به عنوان یکی از نقدشونده‌ترین اوراق مالی موجود در بازار بدهی توانسته است سرمایه‌گذاران زیادی را به سوی خود جلب کند. سرمایه‌گذارانی که مانند بازار اوراق قبلی و حتی منتشر شده بعد از اخزا، تنها حقوقی‌های بزرگ را شامل نمی‌شوند. بلکه حقیقی‌ها نیز به بازار کشانده و پویایی و تحرک بالایی دارد. این اوراق که ماهیت بازپرداخت بدهی‌های دولت به پیمانکاران را دارد، از نوع اوراق معامله به کسر هستند و زیر مبلغ اسمی که در سررسید وصول می‌شود (100 هزار تومان) در بازار مورد معامله قرار می‌گیرند.
اخیرا موضوعی مطرح شده است که به این اوراق، کوپن سود نیز تعلق بگیرد که عملا بازدهی و جذابیت اخزاها و سخاب‌ها را افزایش می‌دهد. این افزایش جذابیت در شرایط فعلی که نخ تورم از نرخ سود بانکی و اوراق پیش گرفته است، می‌تواند به عنوان عامل انگیزشی برای سرمایه‌گذاران به منظور پایداری در بازار بدهی مطرح شود. البته این موضوع شامل همه انواع اوراق نمی‌شود، با این حال پیش بینی می‌شود که بتواند سرمایه‌گذاران بیشتری را جذب این بازار کند. اخیرا مجید پیره، رییس گروه مالی اسلامی مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس نیز موافقت کمیته فقهی سازمان بورس با این مدل را نیز اعلام کرده و می‌گوید: مطابق طرحی که در اختیار کمیته فقهی سازمان بورس قرار گرفته بود، این سوال مطرح شده بود که آیا امکان افزودن مبلغی بر مبنای شاخصی معین همانند نرخ تورم به اسناد خزانه اسلامی، که در اختیار پیمانکاران قرار می‌گیرد، وجود دارد یا خیر؟ این سوال در کمیته فهی مورد بحث قرار گرفت و در نهایت چنین جمع‌بندی شد که اگر این موضوع به صورت الزامی قراردادی نباشد و دولت به صورت داوطلبانه و از باب حُسن وفا به پیمانکاران خود رقم مازادی را بپردازد اشکالی ندارد.
افزودن کوپن سود همگن با تورم
وی به پیشنهادی دیگر در مورد اسناد خزانه اسلامی اشاره و تصریح کرد: همچنین پیشنهاد دیگری که درباره اسناد خزانه اسلامی در کمیته فقهی جمع‌بندی شد، این موضوع بود که آیا از نظر ملاحظات شرعی می‌توانیم در مورد اسناد خزانه اسلامی این امکان را فراهم بیاوریم که در ساختار آنها کوپن‌های سود قرار گیرد و فردی که اسناد خزانه اسلامی دارد، کوپن‌های سود را هم در اختیار داشته باشد و در مقطع سررسید این کوپن‌ها بتواند سود آنها را دریافت کند؟
پیره با اشاره به مزایای انضمام کوپن‌های سود به اسناد خزانه اسلامی ادامه داد: این پیشنهاد هم در صورتی که عملیاتی شود، فرایندهای مربوط به انتشار اسناد خزانه اسلامی را تغییر می‌دهد و با توجه به اینکه در حال حاضر اسناد خزانه اسلامی کوپن سود را به همراه ندارند، انضمام کوپن‌های سود باعث افزایش جذابیت آنها برای دارندگان و سرمایه‌گذاران خواهد شد.
پیره با اشاره به دیدگاه کمیته فقهی سازمان بورس در مورد انضمام کوپن سود به اسناد خزانه اسلامی بیان کرد: کمیته فقهی بعد از بحث و بررسی درباره این موضوع در نهایت چنین جمع‌بندی کرد که این مساله هم از نظر فقهی با همان استدلالی که در مورد پرداخت مبلغ مازاد به صورت داوطلبانه مطرح شده بود بلامانع است. به عبارت دیگر در صورتی که افزودن کوپن‌های سود به اسناد خزانه اسلامی به صورت داوطلبانه باشد، انضمام این کوپن‌های سود بلامانع است. البته اعضای این کمیته در مصوبه مربوطه تأکید کردند که بهتر است رقم اسمی کوپن‌های سود اسناد خزانه اسلامی در مقطع سررسید این کوپن‌ها بر مبنای تورم در آن دوره زمانی تعیین شود.
اسناد خزانه اسلامی جدید، مزایا و چالش‌ها
در همین رابطه، سید رضا فاطمی کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با «تعادل» گفت: انتشار اوراق خزانه به همراه تخصیص مبلغی اضافه بر اساس معیاری مشخص همانند نرخ تورم به پیمانکاران، انتشار اوراق خزانه با کوپن سود و انتشار اوراق خزانه قابل تعویض با سهام از جمله سازو کارهای جدید هستند که در راستای افزایش جذابیت این اوراق در بین پیمانکاران و سرمایه‌گذاران این حوزه پیشنهاد و از نظر فقهی مورد تایید قرار گرفته‌اند.
وی افزود: در خصوص مورد اول همانطور که در شروط آن از لحاظ کمیته فقهی نیز تاکید شده است، این امر در حال حاضر با تصویب هیات وزیران و بر اساس معیاری از نرخ تورم با شرایطی مشخص و به منظور حمایت پیمانکاران در قالب حفظ قدرت خرید در حال انجام است و تاثیر بسزایی در رضایت پیمانکاران به همراه داشته است. البته گاهی نیز وجود ابهام در تعیین مبلغ حفظ قدرت خرید در دستگاه‌های اجرایی، موجب شده که اجرای این موضوع در دستگاه‌های اجرایی با ایراداتی همراه باشد، که می‌بایست در این خصوص اقداماتی به منظور تعیین دقیق معیارها و شفافیت آن صورت پذیرد.به گفته فاطمی، در مورد انتشار اسناد خزانه با کوپن‌های سود، آنچه در ابتدای امر به ذهن می‌رسد مشابهت نزدیک آن با اوراق صکوک تحویل به طلبکار است . آنچه اوراق صکوک را جذاب می‌کند وجود کوپن‌های سود آن است بنابراین اضافه شدن کوپن‌های سود به اسناد خزانه اسلامی خصوصا در شرایط فعلی که موضوع حذف سود روزشمار به سپرده‌های بانکی کوتاه‌تر از یک ماه در دستور کار بانک‌ها قرار گرفته است، جذابیتی ویژه به این اوراق می‌بخشد .
شرط جذابیت کوپن سهام
وی افزود: اما آنچه در خصوص این دو ابزار بسیار مهم جلوه می‌کند معیار و مبنای درصد اضافه شدن به اوراق یا نرخ سود کوپن‌های سود آن است، که اگر متناسب با وضعیت کلان اقتصادی و صنعت پیمانکاری نباشد، عملا تاثیر بسزایی در جذابیت اوراق تامین مالی نخواهد داشت. آنچه در اوراق مشارکت و صکوک منتشر شده در بازار شاهد آن هستیم عملا نمایانگر آن است که جز در مورد نهادهای مالی تحت نظارت که امکان سرمایه‌گذاری دیگری ندارند، جذابیتی برای سایر سرمایه‌گذاران خصوصا سرمایه‌گذاران و سپرده گذاران بازار پول ندارد. البته نباید از این نکته غافل شد که یکی از حلقه‌های مفقوده این موضوع بحث فرهنگسازی و ارایه تصویری صحیح و جذاب از این ابزارهای در رسانه‌های عمومی است.
تعویض «اخزا» با سهام
این کارشناس بازار سرمایه در خصوص انتشار اوراق خزانه قابل تعویض با سهام در سررسید که این موضوع هم به تصویب کمیته فقهی سازمان بورس رسیده است، گفت: به نظر می‌رسد مهم‌ترین مخاطب این نوع اوراق سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگی هستند که عمدتا به صورت نیمه دولتی اداره می‌شوند تا با این سازوکار بتوانند بدون ضرر و زیان، مبلغ اوراق تخصیصی را به سهام تبدیل نمایند که البته این ابزار در صورتی که ساز و کار آن به درستی طراحی شود، علاوه بر کاهش هزینه‌های معاملاتی و حذف ضرر و زیان ناشی از فروش اوراق، تاثیر مهمی در نگهداری پول در بازار سرمایه و جلوگیری از خروج آن به سایر بازارها خواهد داشت.
وی افزود: این ابزارها در صورتی که بر اساس معیارهای منطقی و وضعیت واقعی اقتصادی کشور طراحی و عملیاتی شوند، می‌توانند به عنوان راهکارهای جذابی برای بالا بردن ظرفیت ورود سرمایه از سایر بازارها و نگه داشت مبلغ تخصیصی قابل توجه سالانه اوراق خزانه در بازار سرمایه به کار روند.
