گروه بورس| سمیرا ابراهیمی|
معاملات الگوریتمی، هم‌اکنون در دنیا جایگاه مستحکمی را به دست آورده است. جایگاهی که گفته می‌شود نفوذ بیش از 90 درصدی در معاملات بازارهای پیشرفته بین‌المللی دارد. البته جز بازار ایران که نهاد ناظر، فعالان این حوزه را ملزم به رعایت درج تگ الگوریتمی کرده است، در سایر بازارها چنین نظارت دست و پاگیری وجود ندارد و نمی‌توان آمار دقیقی از حجم معاملاتی که در بورس‌ها به وسیله الگوریتم‌ها معامله می‌شود، در نظر گرفت.
تاریخچه معاملات الگوریتمی، حاکی از آن است که ابتدا برای نظم بخشیدن به سبد سهام سرمایه‌گذاران حقوقی این مدل از معاملات وارد چرخه تریدری شد و به دلیل سرعتی که به واسطه معاملات فرکانس بالا داشت، توانست نفوذ بیشتری در بازارها پیدا کند، بطوری که امروز با پشتوانه هوش مصنوعی که این سیستم‌های معاملاتی دارند، حتی استرات‍ژی‌های معاملاتی را نیز بدون دخالت انسان انجام می‌دهند. نگاهی به ادبیات جهانی این نسل از معامله گران را تحت عنوان کوآنت معرفی می‌کند. کوآنت در لغت به نخبه‌های مالی گفته می‌شود که با استفاده از دانش ریاضی و سیستم‌های الگوریتمی، معاملات بورس را پیش می‌برند.
ورود این معاملات به بازار ایران سابقه چندانی ندارد و ابتدا از طریق استارتاپ‌های این حوزه، وارد شدند. اما در ادامه فعالیت استارتاپ‌های حوزه الگوریتمی تریدری، سرمایه‌گذارانی که عمدتا کارگزاران و تامین سرمایه‌ها بودند، به کمک این تیم‌های استارتاپی آمدند و این استارتاپ‌ها یا در نهادهای مالی ادغام شدند یا به پشتوانه سرمایه‌هایی که پذیرفتند، رشد و توسعه پیدا کردند. هرچند برخی از آنها هم مطابق با اکوسیستم استارتاپی، از گردونه خارج شدند. اما کوآنت‌ها راه خود را پیدا کرده و در حال پیش‌روی در بازار سرمایه ایران نیز هستند.
البته هنوز فعالیت کم سویی از این نوع معاملات پیشرفته در بازار ایران دیده می‌شود. فعالیتی که بخش فرهنگ‌سازی سازمان بورس، تصمیم گرفته است با برگزاری مسابقاتی آن را گسترش دهد. در واقع سازمان بورس به محوریت شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس در نظر دارد مسابقات الگوریتمی را بین تیم‌های مدعی در این حوزه برگزار کند و هر چند جوایز این مسابقات، چندان چشمگیر نیست اما محک استعداد‌ها و کمبود‌های زیرساختی را نشان می‌دهد. روز گذشته نیز به بهانه برگزاری این مسابقه، نشست خبری در سازمان بورس برگزار شد. در این نشست مصطفی رضوی، عضو هیات‌مدیره و معاون اجرایی سازمان بورس و اوراق بهادار در خصوص مکانیزم معاملات الگوریتمی گفت: توسعه معاملات الگوریتمی را می‌توان از چند جهت آنالیز کرد. از یک جهت می‌توان نقش انسان را در این معاملات پررنگ کرد از آن جهت که به جای ورود مستقیم به حوزه معامله گری، مجبور به افزایش توانایی خود برای چینش استرات‍ژی می‌شوند. همچنین در جریان معاملات الگوریتمی استعدادهای برتر می‌توانند به بازار وارد شوند و در همین زمینه بازار سهام می‌تواند عقلایی‌تر از گذشته تصمیم‌گیری انجام دهد.
توجه به این نکته ضروری است که تصمیم‌گیری عقلایی در بازار، عمدتا در زمان بررسی رفتارهای توده‌وار مطرح می‌شود. در واقع بررسی بورس ایران از دیدگاه مالی رفتاری، حاکی از آن است که در بورس ایران سال‌های زیادی سرزدن رفتار هیجانی و به دور از منطق سرمایه‌گذاران در مواجهه با اخبار داخلی و بین‌المللی رخ داده است. به گونه‌ای که واکنش سرمایه‌گذاران نسبت به اخبار منتشر شده گاه فراتر از حد تصور بوده و گاهی هم بدون هیچ توجیه و پشتوانه‌ای شاهد بروز رفتارهای هیجانی از جانب سرمایه‌گذاران بوده‌ایم. این رفتار هیجانی که درست برخلاف رفتار عقلایی است به معنی تبعیت و همراه شدن با جهت و روند لحظه‌ای و روزانه بازار است، رفتاری است که براساس عقل و منطق نیست و صرفا براساس فضای موجود در بازار است. حال آنکه همراه شدن بازار و تصمیم‌گیران بورسی در موج معاملات الگوریتمی، به‌دلیل آنکه فاکتور هیجانات انسانی را کم می‌کند، می‌تواند به افزایش عامل عقلایی شدن بازار کمک کند.
مسابقه سعی و خطا برای نهاد ناظر
رضوی همچنین در خصوص اهداف سازمان بورس و اوراق بهادار در زمینه برگزاری این مسابقات بیان کرد: سازمان بورس و اوراق بهادار سعی دارد با برگزاری این مسابقات، مشارکت متخصصین و کارشناسان را در معاملات افزایش دهد. همچنین در نظر دارد روابط و نظارت خود را در محک آزمایش قرار دهد و با یک شبیه‌سازی سعی دارد اشکالات خود را برطرف کند تا مسیر را برای برگزاری رسمی این معاملات هموار‌تر کند. وی در ادامه افزود: برگزاری رقابت‌های الگوریتمی می‌تواند گام آغازینی باشد برای فعال شدن بیشتر بازار سرمایه، همچنین این مسابقات می‌تواند الگوی علمی فراهم کند تا شاهد ارتقای هرچه بیشتر معاملات الگوریتمی باشیم.
نقطه عطف همکاری مالی و فنی
در ادامه این نشست، مطهره مروج مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار به بیان جزییات زیرساخت این مسابقات پرداخت و گفت: این مسابقات از نگاه سازمان بورس به نوعی مسابقات استراتژیک بوده و موجب توسعه ابزار و تبادل دانش می‌شود. وی در ادامه بیان کرد: همکاری‌های مشترک تیم فنی در کنار تیم مالی در این دوره از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و تبادل اطلاعات می‌تواند ارتقای دانش مالی را به همراه داشته باشد.
مروج همچنین در ادامه افزود: معاملات الگوریتمی نقش زیادی در آینده بازار سهام دارند و بازارگردانی خودکار یکی از مواردی است که تعمیق بازار را افزایش می‌دهد. در طول مسابقات زیرساخت در اختیار شرکت‌کننده‌ها قرار می‌گیرد و گپ سرور اختصاصی برای تیم‌ها اختصاص داده شده است تا اثری بر حجم معاملات نداشته باشد. همچنین دو نوع Api دریافت داده‌های تاریخی و Api سفارش به سامانه معاملات به تیم‌های شرکت‌کننده داده می‌شود.
مختصات مسابقه
در ادامه نشست، یاسر فلاح، مدیرعامل شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس درخصوص وضعیت چگونگی انتخاب تیم‌ها و جزییات برگزاری مسابقه گفت: تاکنون ۳۰ تیم متقاضی حضور در این مسابقات بودند که از این تعداد ۲۷ تیم برای حضور در مصاحبه شرکت کردند. با مصاحبه‌های صورت گرفته توسط تیم داوری، ۲۰ تیم به عنوان شرکت‌کنندگان نهایی انتخاب شدند که این تیم‌ها در ۳۲ روز به رقابت می‌پردازند.
وی افزود: اولین دوره مسابقات معاملات الگوریتمی از ۱۵ دی ماه سال جاری آغاز می‌شود، با این وجود افتتاح رسمی این رقابت‌ها از تاریخ ۱۹ دی ماه آغاز و تا ۱۷ بهمن ماه ادامه دارد. بر این اساس۲۰ تیم شرکت‌کننده در سه بخش مختلف به رقابت می‌پردازند که این سه بخش شامل سهام، اوراق با درآمد ثابت و حل مساله است.
فلاح در ادامه به جوایز این دوره از مسابقات اشاره کرد و گفت: در بخش رقابت در سهام، تیم‌های اول، دوم و سوم به ترتیب ۳۰، ۲۰ و ۱۰ میلیون تومان اعتبار خرید سهام دریافت می‌کنند. در بخش اوراق با درآمد ثابت سه تیم ابتدایی به ترتیب ۱۵، ۱۰ و ۵ میلیون تومان اعتبار خرید سهام دریافت می‌کنند و در بخش حل مسیله مبالغ ۷، ۵ و ۳ میلیون تومان اعتبار خرید سهام به نفرات برتر اهدا می‌شود.
وی درخصوص اعتبار اولیه این گروه‌ها نیز گفت: برای هر کدام از گروه‌های شرکت‌کننده اعتباری حدود ۳۰میلیون تومان در نظر گرفته شده، که حد ضرر نیز برای هر رقابت از پیش تعیین شده است. در بخش رقابت در سهام، حد ضرر ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و در بخش اوراق با درآمد ثابت این رقم یک میلیون و ۵۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
