گروه بورس|سمیرا ابراهیمی|
اگر حالت فرضی را در نظر بگیریم که هیچ مرزی وجود نداشته باشد و سرمایه‌گذاران بتوانند تنها با بررسی عملکرد بازارها، بدون محدودیت‌های ورود و خروج و موضوعات سیاسی، بازار بورسی که می‌خواهند را انتخاب کنند، سهولت سرمایه‌گذاری جای خود را به کارایی بازار می‌دهد. کارایی بازار سرمایه به این معناست که قیمت سهام، بطور کامل بیانگر اطلاعات بازار، سهم یا صنعت باشد. در واقع کارایی بازارزمانی مشخص می‌شود که اخبار و اطلاعات بتواند به سرعت در قیمت‌ها تاثیر بگذارد، قیمت اوراق بهاداربه ارزش ذاتی آن نزدیک باشد یا به بیان دیگر، ویژگی قیمت تعیین شده در بازار، شاخص مناسبی از ارزش واقعی اوراق بهادار باشد.
در واقع کارایی بازار با استفاده از سه مجموعه اطلاعاتی در سه بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد. این اطلاعات عبارتند از اطلاعات مربوط به قیمت‌های گذشته، اطلاعات عمومی انتشار یافته، اطلاعات عمومی انتشار نیافته و اطلاعات خصوصی محرمانه که به ترتیب بازارها را در سه سطح ضعیف، نیمه قوی و قوی قرار می‌دهد.
کارایی نیمه قوی به این معناست که قیمت سهام منعکس‌کننده همه اطلاعات عام و منتشر شده است. در اینجا، اطلاعات عام، محدود به قیمت گذشته نیست، بلکه در بر‌گیرنده هر اطلاعاتی درباره عملکرد شرکت و مشخصات صنعتی است که شرکت در آن فعالیت می‌کند . اما کارایی اطلاعاتی قوی این موضوع را بیان می‌کند که تمام اطلاعات مربوط و موجود، اعم از اطلاعات محرمانه واطلاعات در دسترس عموم در قیمت اوراق بهادار انعکاس پیدا کند.
چنانچه در سیاست‌گذاری کلان یک کشور، افزایش کارایی بازار مورد نظر قرار بگیرد، سرمایه‌گذاران خرد و کلان از بازارهای موازی به سمت این بازار حرکت کرده و حجم بازار افزایش پیدا می‌کند. همچنین هنگامی که بورس در کشوری توسعه پیدا کند، تامین مالی از طریق بازار سرمایه نیز وسعت گرفته و در کنار صعود شاخص‌های کلان اقتصادی، کسب و کارهای کوچک و متوسط نیز فرصت جولان پیدا می‌کنند.
عمق کم بازار به ناکارایی دامن می‌زند
سعید اسلامی بیدگلی، عضو شورای عالی بورس در گفت‌وگو با «تعادل» در این مورد اظهار کرد: در واقع نگاهی بر اهمیت کارایی میان 2 طرف تاثیرپذیر از بازار، نشان می‌دهد که کارایی بازار سرمایه برای سیاست‌گذار پر اهمیت است نه سرمایه‌گذار. چون مقصد نهایی کارا بودن بازار تخصیص بهینه منابع است. از این زاویه رفتار توده وار سهامداران به دلیل آنکه نوعی انحراف از کارایی بازار است برای سیاست‌گذار صحیح قلمداد نمی‌شود.
وی در توضیح وضعیت کارایی بازار سرمایه ایران گفت: ما برخی از الزامات اولیه کارایی بازار را نداریم. در بیشتر تحقیقاتی که من دیده‌ام کارایی بازار حتی در سطح ضعیف رد می‌شود. بنابر این مساله جدی است که نهاد ناظر و سیاست‌گذار باید ساز و کار دو طرفه شدن بازار را مدنظر قرار بدهند که در این صورت، عمق بازار نیز افزایش پیدا کرده و رفتارهای توده وار نیز به تبع آن در بازار کم می‌شود. به گفته اسلامی، اکنون جای خالی ابزارهای مدیریت ریسک در بازار به وضوح حس می‌شود و تا زمانی که خلأ وجود این ابزارهای معاملاتی وجود دارد، کارایی بازار افزایش پیدا نمی‌کند. بر همین اساس است که رفتار توده وار در بازار ایران وجود دارد و افراد را به سود می‌رساند. بطوری که بیش از نگاه تحلیلی، می‌تواند مثمر ثمر باشد.
معاملات با اطلاعات نهانی مجازات شود
احمد پویانفر، عضو هیات‌مدیره فرابورس ایران نیز در این مورد گفت: کارایی بازار به بیان ساده، به این معناست که اخبار و اطلاعات اثرات خود را به درستی در قیمت‌ها نشان دهد. حال اگر با تحلیل اطلاعات تاریخی و منتشر شده و حتی اطلاعات محرمانه، نتوان بازده بیشتر از ریسک در بازار کسب کرد، نمی‌توان گفت که سرمایه‌گذاران در حال فعالیت در بازاری کارا هستند.
وی افزود: وقتی کارایی بخواهد افزایش پیدا کند، باید اثر اخبار در قیمت‌ها به درستی لحاظ شود. اصلی‌ترین ابزار برای این کار، مقرراتی است که اجازه ندهد اطلاعات زودتر از موعد به کسی برسد یا اطلاعات نادرست به بازار بیاید. ما به اندازه کافی مقررات برای افشای اطلاعات داریم اما به اندازه کافی اراده برای برخورد با معاملات نهانی نداریم . علت اینکه بازار ایران درجه کارایی پایینی دارد، به این دلیل است که معاملات با اطلاعات نهانی به راحتی قابل انجام است و در صورت افشا، مجازات نمی‌شوند.
نگاهی بر کارایی در بورس تهران
نتایج حاصل از پژوهشی در خصوص کارآیی بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که بورس اوراق بهادار تهران در این مدت فاقد کارآیی حتی در شکل ضعیف بود و طی این ۱۱سال بیشترین نوسان را داشته که این امر بر آن دلالت دارد که بورس اوراق بهادار تهران فاقد پردازش اطلاعات لازم بوده و ویژگی‌های بازار رقابت کامل را ندارد.
ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ناﮐﺎرآیی بورس اوراق بهادار تهران ﻣﯽﺗﻮان نتیجه ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ در این بازار وﺟﻮد دارد، ﺳﺮمایهﮔﺬاران ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎزده ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر غیرﻋﺎدی به دست آورﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از این اﻃﻼﻋﺎت، ﺳﻮد اﻗﺘﺼﺎدی نیز ﮐﺴﺐ ﮐﻨﻨﺪ. همچنین ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﺪم ﮐﺎرآیی حتی در ﺷﮑﻞ ضعیف نشانه این امر است ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻗﻮاﻋﺪی طراحی کرد تا بازده بالایی به دست آورد.
در واقع بازار بورس تهران به استناد تحقیقات متعددى که انجام شده است از کارایى لازم، برخوردارنیست. البته این نکته را نیز باید یادآور شد که اصولاً نباید عنوان کرد که یک بورس اوراق بهادار کارا یا غیرکارا، بلکه کارایی درجه‌اى است که این درجه از عدم کارآئى شروع و به کارآئى ختم مى‌گرددخلا کارایی در یک بازار می‌تواند تبعات فراوانی داشته باشد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تشدید سفته‌بازی، رخنه عناصر سودجو و فرصت‌طلب به این بازار، عدم تخصیص بهینه سرمایه به واحدهاى تولیدی و در بلندمدت نیز بى‌رغبتى مردم به سرمایه‌گذارى در بازار بورس اوراق بهادار اشاره کرد.
حال آنکه اگر دولت محدودیت‌ها و قید و بندهایی را که از نظر اقتصادی و سیاسی برای بازار به وجود آورده، برطرف سازد می‌توان شرایطی را در بازار سرمایه متصور شد که در حالت رقابت کامل از هر گونه انحراف و سودهای غیرمتعارف یا زیان‌های وارده به سرمایه‌گذاران در این بازار جلوگیری کند و هر اطلاعاتی که در کدال می‌نشیند، به موقع و به اندازه در روند قیمتی سهام تاثیر بگذارد.
