گروه بورس| مسعود کریمی|
اعمال محدودیت در روند معاملات بازار‌ها یکی از موضوعاتی است که مانع پیشرفت بورس‌ها در تمام دنیا خواهد شد. از همین رو، سهامداران بورس ایران بر خلاف سایر بورسهای جهان با دستورالعمل‌های خلق‌الساعه و قوانین دست و پاگیر زیادی تاکنون مواجه بودند که به تازگی با اقدامات جدید سازمان بورس مشاهده می‌شود که موضوع مربوط به حجم مبنا و دامنه نوسان در دستور کار این سازمان جهت حذف کامل آنها قرار گرفته است. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود در صورت تحقق این رویداد در بازار سهام به‌طور قطع عرضه و تقاضا در بازار به صورت منطقی صورت بگیرد و به نوعی موضوعاتی پیرامون خرید و فروش سهام صنایع و شرکت‌های بورسی با صف‌نشینی به پایان برسد. از همین رو حذف این دو پارامتر منفی می‌تواند سازوکار معاملاتی بورس را به میزان قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار دهد و به افزایش تحلیل‌پذیری بازار و رشد نقدشوندگی سهام منجر شود. از طرفی اغلب کارشناسان بازار سرمایه معتقدند، در صورتی که حذف حجم مبنا، دامنه نوسان و افزایش سهام شناور آزاد همراه با ورود نقدینگی تازه در بازار به وقوع بپیوندد می‌توان بر این نکته تاکید کرد که بازار سرمایه ایران یک گام به بازارهای جهانی نزدیک‌تر شده است. این در حالی است که برای رسیدن بورس ایران به چارچوب‌های بین‌المللی باید تشکیل حسابی تحت عنوان کاستودین در راستای تضمین امنیت سرمایه‌گذار خارجی و داخلی در کنار رعایت استاندارد‌‌های بین‌المللی گزارش‌گری مالی «IFRS» شرکت‌ها در دستور کار سازمان بورس قرار گیرد تا زمینه حضور سایر سرمایه‌گذاران نیز فراهم شود. چرا که به‌کار‌گیری چنین قوانینی می‌تواند قابلیت اتکا و کارایی بازار را افزایش دهد و در نهایت توسعه و شکوفایی را به ارمغان بیاورد.
تغییرات اساسی
در همین رابطه، حسن امیری معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار بر اثرات مثبت بازنگری و تغییر در دستورالعمل افشای اطلاعات تاکید کرد. وی گفت: با اجرای این تغییرات در هفت ماه گذشته دو شاخص مهم عدم ارائه اطلاعات و تاخیر در انتشار اطلاعات ناشران به صورت واضحی با بهبود مواجه شده است. وی در خصوص تغییرات دستورالعمل افشای اطلاعات با اشاره به اینکه در سال جاری تغییر جدیدی رخ نداده، گفت: تغییرات این دستورالعمل سال گذشته جمع‌بندی و اجرایی شد و تاکنون تحول جدیدی در آن رخ نداده است. به گزارش سنا، وی با تاکید بر اینکه هفت ماه از زمان اجرای این تغییرات گذشته است، درخصوص اثرات آن بر بازار سرمایه گفت: سال گذشته دستورالعمل‌های مرتبط با زمان توقف و بازگشایی نمادها از جمله دستورالعمل پذیرش، افشا و دستورالعمل مربوط به معاملات بازنگری اصلاح شد که آثار آن در بحث افزایش شفافیت و سرعت در افشای اطلاعات ناشران کاملا مشهود است. وی با تاکید بر کاهش تعداد نمادهای متوقف در بازار سهام گفت: میانگین تعداد نمادهای متوقف نسبت به سال گذشته کاهش ملموسی داشته است. با توجه به اینکه کاهش تعداد نمادهای متوقف در تسریع نقدشوندگی نقش بسزایی دارد، شاهد تعمیق هرچه بیشتر بازار و نقدشوندگی هستیم. حسن امیری درخصوص اثر این تغییرات در میزان شفافیت بازار سرمایه تصریح کرد: شفافیت حد و اندازه مشخص نداشته و هرچه در این حوزه کار انجام شود باز هم فرصت‌های جدیدتر وجود دارد. وی بررسی‌های اخیر روند معاملات را موردتوجه قرار داد و اظهار داشت: در ماه‌های اخیر دو شاخص مهم عدم ارائه اطلاعات و تاخیر در ارائه اطلاعات توسط ناشران بازار سرمایه به صورت واضحی بهبود یافته، بر همین اساس نسبت عدم ارائه اطلاعات و تاخیر در ارائه اطلاعات به‌شدت کاهش یافته که البته همچنان به صفر نرسیده است.
افزایش سهام شناور در دستور کار
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار درخصوص برنامه‌های نهاد ناظر در زمینه افزایش سهام شناور شرکت‌های بازار سرمایه با هدف بیشتر شدن نقدشوندگی گفت: البته هدف از بررسی دستورالعمل‌های معاملاتی افزایش سهام شناور آزاد نبوده است و نباید انتظار داشت با اصلاح و بازنگری یک قانون همه مشکلات برطرف شود. وی با تاکید بر اینکه هر دستورالعملی هدف مشخصی دارد، افزود: در تغییرات اخیر هدف این بود که سرعت ارائه اطلاعات بیشتر شود. فرم‌های افشای اطلاعات مکانیزه و تبدیل به دو رتبه «الف» و «ب» شده به این ترتیب این فرآیند تحت نظر کارشناس قرار ندارد که با توجه به فرم تصمیم بگیرد که نماد متوقف شود یا خیر. بلکه روند کاملا سیستمی و مکانیزه است که باعث بهبود می‌شود. امیری درباره راهکارها و لزوم افزایش سهام شناور شرکت‌ها در بازار سهام تصریح کرد: وضعیت سهام شناوری باید از طریق مکانیسم‌های دیگر افزایش یابد. به عنوان مثال در بحث پذیرش باید سخت‌گیری بیشتری برای جابه‌جایی تابلوها اعمال شود که در دستورالعمل‌های پذیرش جایگاهش دیده شده است. وی ادامه داد: پیش از این ارتقا و تنزل نماد ناشران در تابلوها به راحتی اتفاق نمی‌افتاد اما با اصلاح قانون و اجرای دستورالعمل جدید این تغییرات سریعتر و به صورت مکانیزه رخ می‌دهد. به این ترتیب اگر شرکت‌ها دو یا سه بند دستورالعمل پذیرش را رعایت نکنند ممکن است به بازار پایه منتقل شوند. این موضوع باعث می‌شود که شرکت‌ها سریعتر مشکلات دستورالعمل پذیرش را حل کنند که از جمله مواردی که جزو الزامات دستورالعمل پذیرش قرار دارد، بحث سهام شناور آزاد است. عضو هیات‌مدیره سازمان بورس معتقد است علاوه بر الزامات قانونی باید برنامه‌های تشویقی و تنبیهی بیشتری درباره افزایش سهام شناور شرکت‌ها وجود داشته باشد. به گفته وی سهام شناور هر تابلو و بازاری متفاوت است. ناشران فرابورس ملزم به سهام شناو ۵درصدی هستند. این رقم در بورس ۱۰درصد و در برخی تابلوها ۱۵درصد است. امیری در پاسخ به سوال دیگری در خصوص حذف حجم مبنا و دامنه نوسان در بازار سرمایه گفت: درباره حذف این دو متغیر مباحث فنی و عملیاتی انجام شده اما مباحث سیستمی باقی مانده است، تا از لحاظ سیستمی این مدل عملیاتی و جاری شود. از همین رو انتظار می‌رود امسال شاهد این تغییرات و حذف حجم مبنا و دامنه نوسان در بازار باشیم.
بازار منطقی می‌شود
از سویی دیگر، علی پروین مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان درخصوص حذف حجم مبنا و دامنه نوسان در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: اتفاقی که خواهد افتاد همانند بازار پایه در سال گذشته است به این معنی که خود بازار نقطه تعادل را پیدا می‌کند. بر این اساس، خریدار و فروشنده در یک قیمتی با یک‌دیگر توافق خواهند کرد و معامله صورت می‌گیرد. وی خاطرنشان کرد: به‌طور قطع دخالت در روند معاملاتی نتیجه معکوسی را در پی خواهد داشت. بنابراین عدم حذف این دو پارامتر می‌تواند تداوم صفهای خرید و فروش کاذب، افزایش قیمت سهام بیش از ارزش ذاتی آن و قفل شدن صف‌ها را در پی داشته باشد. این کارشناس بازار سرمایه معتقد است که تشکیل صفهای خرید و فروش بدون هیچ منطق معاملاتی در نهایت یک هیجان را به بازار القا می‌کند. بر این اساس، خیلی از سهامدارانی که به دنبال جو روانی بازار حرکت می‌کنند در چنین صف‌هایی بدون هیچ تحلیل قرار خواهند گرفت. در صورتی که ممکن است سهامدار با چنین روشی در داد و ستد‌ها سهامی را به فروش برساند که از ارزندگی بالایی برخوردار باشد. علی پروین تاکید کرد: زمانی که حجم مبنا و دامنه نوسان در روند معاملاتی بورس حذف شود به‌طور اتوماتیک بازار به سمت تحلیل حرکت خواهد کرد.
وی افزود: در چنین شرایطی دیگر نیازی نیست که با نوسان مثبت یا منفی 20درصدی سهام شرکت متوقف شود و خود بازار نقطه تعادل را پیدا می‌کند. مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان با اشاره به روند معاملاتی در سال 96 نیز تصریح کرد: در سال گذشته زمانی که بازار پایه بدون حجم مبنا و صف خرید و فروش فعالیت می‌کرد و مچینگ توسط ناظر صورت می‌گرفت بازار متعادل بود. اما پس از اینکه دامنه نوسان در این بازار تعریف شد تا مدت‌ها سهم‌های این بازار صف خرید را تجربه می‌کردند این در حالی است که شاهد هیچ اتفاقی در روند معاملاتی سهام نبودیم. بر این اساس می‌توان بر این نکته تاکید کرد که اثر کاذب هیجان و صفهای خرید قفل شده مانع از فروش سهام توسط فروشندگان در آن بازه زمانی می‌شد. این تحلیلگر بازار سرمایه درخصوص دامنه نوسان بیان کرد: دامنه نوسان قیمت و بازه مجازی است که سازمان بورس تعریف می‌کند. به‌طوری که قیمت در یک روز تنها در یک محدوده مشخص می‌تواند مورد معامله قرار بگیرد. از همین رو، قیمت خارج از بازه مشخص اجازه معامله ندارد.
علی پروین با اشاره به سابقه حجم مبنا نیز گفت: حجم مبنا سال 1384 زمانی که حسین عبده تبریزی در سمت دبیرکل بورس اوراق بهادار تهران قرار داشت به دلیل عمق کم بازار، تشکیل صفهای خرید کاذب، افزایش P/E غیرمنطقی بازار و ایجاد حباب در بورس تعریف شد. این در حالی است که راه‌اندازی چنین ابزاری در بورس برای کاهش حباب و جلوگیری از سفته بازی در معاملات درنظر گرفته شد. وی بیان کرد: حجم مبنا بر گرفته از یک نسبت است که این نسبت با تعداد سهام شرکت رابطه مستقیم دارد. به این معنی که، اگر سهمی در صف خرید یا فروش قرار بگیرد باید به میزان مجاز حجم مبنا معامله شود تا قیمت پایانی سهم (میانگین حجم معاملات و قیمت سهم) بتواند درصد کامل را به ثبت برساند.
مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان اذعان داشت: زمانی که قیمت در حالت معمول و در بازه مجاز نوسان دارد هیچ اتفاقی برای سهامدار نخواهد افتاد. به این معنی که در محدوده مشخص میانگین هر دو قیمت در نظر گرفته خواهد شد. بر این اساس قیمت پایانی که بر اساس حجم مبنا به دست آمده به سهمداران اریه خواهد شد. اما زمانی که بازار با استقبال خریداران رو به رو شود یا اینکه سرمایه‌گذاران اقدام به نقد کردن سرمایه‌کنند و در صفهای فروش قرار بگیرند، در نتیجه تشکیل چنین صف‌هایی پس از مدت کوتاه قفل می‌شود. برای اینکه قیمت دامنه مجاز برای روز بعد تعیین شود.، بنابراین حجم مجاز مبنا باید مورد معامله قرار گیرد تا قیمت پایانی مثبت یا منفی کامل را به ثبت برساند. این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به بورسهای جهانی نیز در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: در بازارهای جهانی دامنه نوسان و حجم مبنا وجود ندارد بر این اساس قیمت بر اساس عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. به این معنی که، اگر سهام شرکتی از ارزندگی قابل‌توجهی برخوردار باشد خریدار اقدام به خرید سهام می‌کند و در نقطه مقابل سهامدار سهام با ارزش پایین را سریعا به فروش می‌رساند. به گفته وی، زمانی که عرضه و تقاضا در بازار به صورت منطقی صورت گیرد به‌طور قطع بازار قیمت‌های مناسب را پیدا خواهد کرد و دیگر نیازی به اعمال قانون توسط نهاد ناظر نیست.
علی پروین اظهار داشت: زمانی که بازار در هیجان فروش قرار می‌گیرد چنین هیجان کاذبی ممکن است که بازار را به زیر ارزش تعادلی سوق دهد که درنهایت نقد کردن سرمایه در بازار با مشکل مواجه شود. وی تاکید کرد: در صورتی که دامنه نوسان حدف شود به‌دلیل اینکه بازار به نوعی کارا‌‌تر خواهد شد، تحت هر شرایطی که سهامدار اقدام به فروش سهام کند سریعا سهام نقد می‌شود. مدیر تحلیل کارگزاری پارس ایده بنیان تصریح کرد: در بهمن ماه سال 1392 سازمان بورس برای افزایش کارایی و نقدشوندگی بازار مجبور شد زمان مشخصی را اعلام کند تا سهامداران بتوانند با تعداد سهام کمتر اقدام به فروش سهام کنند. از همین رو، با حدف دامنه نوسان دیگر احتیاجی به قوانین تازه و دست و پاگیر نیست. این کارشناس بازار سرمایه گفت: زمانی که دامنه نوسان حذف شود دیگر حجم مبنا تعریفی نخواهد داشت. بر این اساس، حجم مبنا زمانی کارایی پیدا می‌کند که حجم معاملات در صفهای خرید یا فروش کمتر از حد انتظار باشد. در نتیجه با اعمال حجم مبنا قیمت‌ها به شکل کاذب افزایش یا به شکل هیجانی افت پیدا نمی‌کند. علی پروین درباره ضرورت افزایش سهام شناور آزاد شرکت‌ها نیز ابراز داشت: همزمان با سهام شناور باید ورود سرمایه توسط سرمایه‌گذاران جدید صورت بگیرد. در صورتی که این اتفاق همزمان با ورود نقدینگی به بازار رخ دهد و سهام شناور بازار رشد کند تاثیر‌گذاری حقوقی‌های فعال در بازار و خود شرکت خیلی کمتر خواهد شد. در همین حال، مشارکت سهامداران حقیقی در معاملات بازار با افزایش چشمگیری همراه می‌شود. وی عنوان کرد: این پرسه باید همگام با ورود نقدینگی صورت بگیرد. زیرا در صورتی که سهام شناور افزایش پیدا کند و با نقدینگی بازار همراه نشود به‌طور قطع بازار سهام در فاز فروش قرار خواهد گرفت. این کارشناس بازار سرمایه معتقد است، در صورتی که گزارش‌های استاندارد جهانی که شرکت‌ها ملزم به تهیه آن شده بودند به یک سرانجام برسد می‌توان گفت که بورس ایران یکی از بورسهای مناسب در دنیا است تا بتواند سرمایه را از سایر کشور‌ها جذب کند. متاسفانه هنوز در مقوله گزارش‌های شرکت‌ها ضعف زیادی وجود دارد و در حال حاضر گزارش‌های شرکت‌ها قابل اتکا برای دنیا نیست چراکه خیلی از شرکت‌ها دامنه تغییرات سود بسیار بالاست که در نهایت می‌تواند منجر به زیان سهامدار شود.
